زبان‌های تاتی‌تبار
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
زبان‌های تاتی‌تبار (Tatic) از دسته زبان‌های ایرانی شاخه شمال‌غربی و بازمانده یکی از گویشهای مادی هستند. گویشهای این زبان روزگاری از شمال ارس تا سمنان گسترده بود ولی امروزه با ترک‌زبان و فارس‌زبان شدن بخشی از شمال‌غربی ایران تنها جزیره‌هایی از گویشهای تاتی در منطقه بجا مانده است. بزرگ‌ترین این جزیره‌ها در منطقه تاکستان استان قزوین دیده میشوند. تاتی تاکستان یکی از کهن‌ترین زبان‌های ایرانی است که از دیدگاه زبان شناسی، ارزش ویژه‌ای دارد. بیشترین آمار جمعیتی تاتهای ایران متعلق به دو شهرستان کهن تاکستان و بوئین‌زهرا می‌‌باشد. تاکنون هیچ آمار رسمی در مورد تاتهای این دو منطقه ارائه نشده است. تاتهای این منطقه که به تاتهای جنوب شهرت یافته اند، در شهرها و روستاهای زیر زندگی می‌کنند:
- در شهرستان تاکستان، شهر تاکستان و در بخش اسفرورین, شهر اسفرورین و روستای قرقسین، تات زبان اند.
- در شهرستان بوئین زهرا، شهرهای شال, دانسفهان و روستاهای خیارج, خوزنین, خروزان, ابراهیم‌آباد و سگزآباد و … تات زبان اند.
- تاتهای خلخال، جیرنده، کلور، طارم، عنبران، میناباد، میرزانق، کلش، سروآباد، پیله‌زیر، پیله‌رود، جید، لرد، شاهرود، تولش، عنبران علیا، لنکران و ماسالی جمهوری آذربایجان.
به طور کلی زنجیره مناطق تات‌نشین از شهر تاکستان شروع شده و به سمت جنوب و جنوب شرقی ادامه مییابد و در نهایت در شهرستان بوئین زهرا به روستای تاریخی سگزآباد پایان مییابد.
- در استان مرکزی (منطقه وفس) نیز روستاهای وفس، چهرقان، گورچان و فرک به زبان تاتی صحبت می‌‌نمایند. این روستاها به فاصله 100 تا 120 کیلومتری شهر اراک و در شمالی‌ترین نقطه استان مرکزی واقع شده اند. مناطق کوهستانی و خوش آب و هوا و شغل مردم روستاها کشاورزی، باغداری و دامداری است که به دلیل مواجه شدن با کمبود آب و عدم توجه مسئولین به نیاز مردم و نیروهای انسانی جوان، به شدت روستها خالی از سکنه میشوند و در شهرهای مانند تهران، قم، اراک، کرج و ... سکونت می‌‌نمایند.
در این میان از مهم‌ترین و دستنخورده‌ترین گویش تاتی یعنی گویش اشتهاردی که در استان تهران قرار دارد نام برده نشد حال آنکه طبق کتاب تات نشینهای بلوک زهرا نوشته جلال آل احمد این گویش شاید خالصترین گویش زبان تاتی باشد چون منطقه اشتهارد که در سر راه کرج به بویین زهرا در 80 کیلومتری کرج و 25 کیلومتری بویین زهرا قرار دارد به علت خشکی و کمی آب از دستبرد کوچنشینهای ترک در امان بوده و مردم آن همچنان زبان قدیم خود را حفظ کرده اند.گویش اشتهاردی حتی به‌عنوان یکی از گویشهای زبان تاتی در نشانی www.ethnologue.com معرفی شده است.
[ویرایش] منابع
- نوشتار: پراکندگیِ «تات»ها در تاکستان و بوئین زهرا، نوشته: عباس رحمانی - مسؤل پژوهشکده «تات» و عضو شورای پژوهشی و میراث فرهنگی تاکستان
- مجید رحمانی - کارشناس ارشد تاریخ و کارشناس امور پژوهشی دانشگاه آزاد تاکستان
- www.ethnologue.com
لازم به توضیح است که هر یک از شهرهای تات نشین گویش مخصوص خود را دارند
