زنجره

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

زَنجـِره یا مو یا جیرجیرک دشتی گونه‌ای حشره است از راسته نیم‌بالان (Hemiptera)، رده زنجره‌شکلان (Cicadomorpha) یا Auchenorrhyncha که دارای چشمانی ریز و با فاصله از هم بر روی سر و بال‌های شفاف ترانما با رگ‌بندی زیاد است.

زنجره‌ها با ملخ‌ها خویشاوندی ندارد بلکه خویشاوند زنجرک‌ها (leafhoppers) و حشره بزاقدار (spittle-bugs) است.

حدود 1500 گونه زنجره در جهان وجود دارد که غالبا در مناطق معتدل گرم تا گرمسیر سکونت دارند. برای نثال 202 گونه در استرالیا، 100 گونه در جزایر اسپانیا و تنها یک نمونه در پادشاهی بریتانیا می زید. گونهٔ بریتانیایی آن در 61 درجهٔ شمالی پراکنده اند. این حشرات عموما درخت کاج را ترجیح می دهند ولی در لارو های پیر پوست اندازی بر روی ساقهٔ علف و گاها سرخس نیز دیده شده است. به طور کلی چرخهٔ حیات جیرجیرک ها چندین ساله است و اکثر این دوره به صورت لارو و زیر زمین سپری می‌شود. حشرهٔ نا بالغ با سوراخ کردن ریشهٔ گیاه و مکیدن شیرهٔ آن تغذیه می کند. در بعضی گونه ها زمان زیادی تا بلوغ و جیرجیرک شدن صرف می‌شود. از جمله magicicada از امریکای شمالی که به علت چرخهٔ حیات 17 ساله اش شهرت دارد. همه حشرات بوسیله پرواز کردن از خطر فرار میکنند٬ اما ملخها وجیرجیرکها جهش می کنند. این حشرات سنگین دارای پاهای سنیگنی در عقب بدن خود هستند. این حشرات معمولا می تونند 1 متر (3 پا) یا بیشتر جهش کنند.

فهرست مندرجات ۱ چرخهٔ زندگی زنجره ها ۱.۱ تولید مثل ۱.۲ تخم گذاری ۱.۳ لارو ۱.۴ حشرهٔ بالغ ۲ آواز خوانی ۳ مرفولوژي: ۴ بيولوژي و نحوه خسارات: ۵ مبارزه: ۶ جستارهای وابسته ۷ منابع

[ویرایش] چرخهٔ زندگی زنجره ها

سه چرخهٔ اصلی برای زندگی زنجره ها وجود دارد که هر یک از این گونه ها دارای 2 فرمت 13 و17 ساله است. M.Septendecim، M.Septendecula و M.Cassini که به اختصار آن ها را decim، decula و cassini می خوانیم، اسامی این سه گاهنامه جیرجیرک هاست. در این سه گونه، Decim بیشترین تراکم را در شمال، Cassini بیشترین تراکم را در می سی سی پی و Deculaدر هر قسمت کمیاب است. لارو های یک دوره در گونهٔ 13 ساله بیشتر در محدوده مناطق مرکزی توزیع جیرجیرک ها و در نمونهٔ 17 ساله در شمال، شرق و غرب به دنیا می آیند. البته امکان اینکه دلیل 13 یا 17 ساله بودن دوره ها چیز دیگری باشد، دور از ذهن نیست. بعضی از متخصصان این مساله را به زمان بلوغ و تعداد مولد جدا که می تواند در سال های مختلف پدیدار شود، ارتباط می دهند. جمعیت جیرجیرک ها را لارو های منتخبی تشکیل می دهند که به تنظیم زمان چرخه شان بستگی دارد. فرضیات نشان می دهند که هر دوره شامل 30 لارو 13 و 17 ساله است که از این تعداد 12 لارو 17 ساله و تنها 3 لارو 13 ساله بالغ شده و در این صورت 15 جیرجیرک حتما مشاهده خواهد شد. دورهٔ ظهور جیرجیرک های 13 و 17 ساله، هر 221 سال یک بار روی هم می افتد و لارو های 13 و 17 ساله به طور همزمان جیرجیرک می شوند. آخرین بار این اتفاق در 1897 رخ داد و دفعه بعد در 2118 رخ می دهد. نر ها و ماده ها در اواخر آپریل و اویل جوئن اجتماع میکننند تا در گروه هم سرایان برای 2 هفته آواز بخوانند و جفت گیری کنند. ماده ها به صورت پراکنده تخم ریزی می‌کنند و تخم ها پس از 6 تا 8 هفته سر باز کرده و لارو ها مستقیما به داخل خاک می روند. ارزیابی های انجام شده نشانگر این حقیقت است که 98% از لارو های از تخم در آمده در دو سال نخست زندگی خود می میرند.

[ویرایش] تولید مثل

بر عکس غالب راست بالان ،زنجره ها به روبه رو ایستادن در طول مدت آمیزش تمایل دارند. در گونهٔ cicadatra guera آمیزش حدود یک ساعت طول می کشد.

[ویرایش] تخم گذاری

تخم ها کپسول های بلندی هستند که در یک انتها نوک تیز می شوند. هر ماده حدود 400 تا 600 تخم در هر نوبت می گذارد. در تمام گونه‌های شناخته شده، والد تخم خود را روی مواد گیاهی می گذارد. تخم گذاری توسط حشرهٔ مادر در محل هایی که خانهٔ تخم ها (egg nests) نامیده می‌شود، انجام می گیرد. هر خانه حاوی تعداد کمی تخم صورتی روشن است و لارو ها نیز پس از بیرون آمدن از تخم همچین رنگی دارند. حشرهٔ ماده در گونهٔ magicicada septendecim را می توان در هنگام بررسی شایستگی درخت برای تخم گذاری مشاهده کرد: ابتدا او شاخهٔ کوچکی را گرفته و با یکی از پاهای جلویش قطر شاخه را اندازه گیری می کند.اگر قطر آن بین 3 تا 11 نباشد عموما تایید نمی‌شود. سپس با کشیدن پوزه اش بر شاخه و رسوخ در آن امکان ترکیب آن با ماده‌ای دیگر را می سنجد. آنگاه با کشیدن اندام تخم ریزش بر سطح چوب سختی و استحکام آن را می سنجد.پس از این مراحل تخم ریزی آغاز می‌شود. ساختن آشیانهٔ تخم و تخم گذاری، فعالیتی وقت گیر است .حشرهٔ ماده توسط اندام تخم ریز اره مانندش شیار یا سوراخی در چوب حفر نموده و در آن تخم گذاری می کند. این مراحل در طول مدت تخم گذاری چندین بار تکرار می‌شود. تخم های جیرجیرک تقریبا تخم مرغی شکل هستند.

[ویرایش] لارو

لارو های زنجره در گونه‌های مختلف بسیار شبیه به هم هستند. سر نسبت به حشرهٔ بالغ مخروطی تر است و پوزه‌ای قوی دارد. شاخک ها بلند تر و محکم تر از حشرهٔ بالغ است و چشم ها اندام هایی غایب هستند. بال ها بعدا پدیدار می شوند. قسمت قدامی سینهٔ حشره بسیار پیشرفته و قوی است و به کمک یکی از پاهای جلویی در حفاری های طولانی موثر است. شکم چاق و قطعه قطعه است. لارو حشره با پوسته‌ای یکپارچه پوشیده شده است و تنها پاهای جلویی آزادند. این پاها در بیرون آمدن حشره از آشیانهٔ تخم و پاایین رفتن استفاده می شوند و پس از سر باز کردن تخم بی درنگ خود را در جستجوی غذا دفن می کنند. لارو ها از ریشهٔ گیاهان تغذیه می‌کنند و حفاری های عمیق در خاک و تغذیه از ریشه‌های طویل به صورت پی در پی و کاملا غریزی است. تغذیه در لارو و حشرهٔ بالغ، با رسوخ در بافت چوبی و مکیدن شیرهٔ آن انجام می گیرد. این جیرهٔ غذایی شامل مقدار زیادی آب، شکر کم و اسید آمینهٔ فراوان است. بیشتر طول عمر در دورهٔ لاروی و در زیر خاک سپری می‌شود.

[ویرایش] حشرهٔ بالغ

حشرهٔ بالغ ای شیرهٔ بافت چوبی تغذیه می کند. لذا می توان گفت که حشره در طول زندگی خود مایع زیادی مصرف می کند. اساسا شیره بافت چوبی شکر کمی دارد. جیرجیرک دید خوبی دارد و از قدرت شنوایی بالایی بر خوردار است. این حشرات، موجوداتی هشیار و بسیار محتاطند و از بال های خود جهت فرار از توجه انسان استفاده می کنند.

[ویرایش] آواز خوانی

غالبا جیرجیرک های نر آواز می خوانند. در اغلب موارد با توجه به بررسی های انجام گرفته آهنگ ها به اندازهٔ کافی متمایز هستند که بتوان آنها را با توجه به هدف شان طبقه بندی نمود. جیرجیرک ها تقریبا همیشه در محل استراحت و عموما بر روی گیاهان آواز خوانی می‌کنند ولی در مواردی هم در سوراخی داخل زمین انجام می گیرد. جیرجیرک ها به ندرت در هنگام پرواز آواز خوانی می کنند، با این حال در نمونه‌های اندکی ضبط شده است. جیرجیرک ها معمولا در محلی رو به آفتاب آواز می خوانند و اغلب در روز های آفتابی. در گذشته بیزاری جیرجیرک ها از آواز خوانی در روز های مرطوب را به کار نکردن غشای نوازندهٔ بدن آن ها نسبت می دادند، اما حالا می دانیم که علت چیز دیگری است. جیرجیرک ها به وسیلهٔ ماهیچهٔ خاص و تسمه مانند دهل و نقاره (پوسته سخت دنده دار مخصوص) که بر بالای نخستین مقطع شکمی قرار دارد، موزیک می سازند. این ماهیچه پوست سخت شکم را می لرزاند و صدا تولید می‌شود. بر خلاف آنچه به نظر می رسد جیرجیرک ها بیش از یک نوع صدا می سازند، مثلا نمونهٔ fidicina mannifera از پرو، 4 آواز مختلف دارد: یک صدا در هنگام مزاحمت و ناراحتی، یک آواز برای صدا زدن، صدایی با دامنهٔ کم و بالاخره آواز اصلی. هدف اصلی آواز خوانی جیرجیرک جلب توجه حشرهٔ ماده برای جفت گیری است.

[ویرایش] مرفولوژي:

زنجره پسته، حشره كوچكي با رنگهاي زرد مايل به سبز زيتوني تا قهوه اي رنگ، كه طول آن با بالهاي باز در حدود 3 تا 3.5 ميليمتر ميباشد. سر آن بزرگ و عريض تر از عرض سينه است كه به يك خرطوم كوتاه چهار مفصلي ختم ميگردد. شاخكها مويي (setiforme) و در رفتگي كم عمق كوچكي در بين دو چشم قرار گرفته و دو مفصل اول شاخكها خيلي درشت و 5 مفصل بعد كوچك و 4 مفصل انتهايي خيلي كوچكتر و در ماده ها آخرين مفصل نازك و كشيده ميباشد ولي در نرها به يك صفحه بيضي شكل نوك تيزي ختم ميگردد.

سينه اول (Poronotum) ذوزنقه اي شكل و سبزرنگ است كه روي سينه دوم (Mesonotum) سوار شده و در قسمت قدامي سينه دوم سه لكه سياه رنگ ديده ميشود كه يك در وسط و دو تا در طرفين آن بوده و در قاعده به هم متصل ميباشند. سپرچه سينه دوم (scutellum) خيلي واضح و مثلثي شكل است كه رأس آن به طرف پائين قرار گرفته، پاها به رنگ زرد و ساق پاهاي عقبي بطور وضوح از ساق تا زير پاها بلندتر و مانند تمام جنس هاي Idiocerus چند رديف خار بزرگ دارد.

شكم به رنگ زرد است و مفصلهاي آن كاملا مشخص است كه به وسيله نوار قهوه اي رنگ از هم جدا ميشوند و در ماهها اين نوار قهوه اي رنگ از هم جدا ميشوند و در ماهها اين نوار پررنگ تر است.

بالهاي جلويي نيمه شفاف و داراي لكه هاي سبز رنگ ميباشد و طول آن از انتهاي شكم تجاوز ميكند. بالهاي عقبي شفاف و داراي رگبندي برجسته و واضح ميباشد. آلت تناسلي نرها كاملا مشخص است. در مناطق پسته خيز استان كرمان، اين حشره را به نام شيره تر و در نواحي دامغان شفت سياه و در يزد، شيره سياه ميشناسند.

[ویرایش] بيولوژي و نحوه خسارات:

اين حشراه زمستان را بصورت بالغ در زير پوست و شكاف تنها درختان ميگذراند. در مناطقي كه زمستان ملايم دارند (رفسنجان و كرمان)، حشرات بالغ از اواسط اسفند ماه و در قزوين كه زمستان سرد دارد، در فروردين ماه شروع به فعاليت ميكنند و در ساعات گرم روز روي شاخه ها و مخصوصا روي جوانه هاي جمع شده و خيلي حساسند، بطوري كه با كوچكتريين صدا و يا حركتي تغيير محل داده و از شاخه اي به شاخه ديگر و يا از درختي به درخت ديگر پرواز كرده و خود را پنهان ميكنند.

حشرات كامل در اين موقع روي جوانه ها نشسته، با خرطوم خود از شيره نباتي تغذيه مينمايند و از محل تغذيه حشره نباتي بصورت قطراتي خارج ميشود. به محض باز شدن برگها و ظاهر شدن خوشه ها، ماده ها شروع به تخمريزي ميكنند و با كمك آلت تخمريز خود (Tariere) در نسوج دمبرگ و دمگل (دم خوشه) سوراخي ايجاد كرده و در هر سوراخ دو عدد تخم سفيد رنگ براق نزديك به هم قرار ميدهند. تخمها نسبت به سطح دمگل يا دمبرگ بطور مورب قرار ميگيرند و ماده ها دور تخمها و مدخل سوراخ را بوسيله ترشحاتي كه بعدا سياه رنگ ميشوند ميپوشانند. زنجره ها دم خوشه را براي تخمريزي ترجيح ميدهند و به همين جهت اين حشره كمتر روي درختان نر و نهالهاي جوان ديده ميشود.

تعداد تخم يك ماده متغير است و بطور متوسط به 70 عدد ميرسد و دوره تخمگذاري معمولا 15 روز طول ميكشد و در صورتي كه هوا سرد و باراني باشد تا 25 روز هم ادامه پيدا ميكند. تخمها بعد از 8 تا 10 روز تفريخ شده و در شرايط نامساعد اين دوره هم طولاني تر ميشود. درهر صورت خروج پوره ها متقارن با خاتمه گل و تشكيل ميوه پسته ميباشد. پوره ها بيشتر در داخل خوشه هاي پسته جمع شده و خرطوم خود را در بافتهاي گياهي و پوست روي ميوه هاي جوان (Pericarp) فرو كرده و از شيره نباتي تغذيه ميكنند. از محل فروبردن خرطوم اين حشرات شيره گياهي خارج شده كه همراه فضولات پوره ها روي برگ و خوشه هاي پسته ميريزد. اين ترشحات علاوه بر اينكه موجب سوختگي برگ و خوشه پسته ميشود، محيط مناسبي براي نشو و نماي قارچهاي ساپروفيت ايجاد ميكند. بطوري كه اغلب درختان آلوده مبتلا به بيماري قارچي دوده (فوماژين) ميشوند و در نتيجه ميوه ها به تدريج خشك و چروكيده ميشوند و در شرايط انبوهي آفت و خسارت زياد، ميوه مساعي روي درخت باقي نميماند.

دوره رشد پوره ها در حدود 40 روز به شرح زير طول ميكشد تا بصورت حشره كامل درآيند.

مدت پورگي سن اول در حدود 7 تا 9 روز.

مدت پورگي سن دوم در حدود 10 تا 15 روز.

مدت پورگي سن سوم در حدود 12 تا 15 روز.

در شرايط اقليمي قزوين، پوره ها در اوائل تير ماه در رفسنجان با كم و بيش حدود 20 روز تفاوت به مرحله بلوغ ميرسند. خسارت عمده را پوره ها وارد ميكنند و به محض بالغ شدن از تغذيه افتاده و خسارت وارده كاهش پيدا ميكند. حشرات بالغ تا اواخر آبان ماه بر روي درختان بسر ميبرند. با سرد شدن هوا به پناهگاههاي زمستاني خود ميروند و اين حشره در سال فقط يك نسل دارد.

با توجه به اينكه خروج پوره ها تدريجي و در يك دوره طولاني 15 تا 25 روزه انجام ميگيرد، لذا در اوايل تير ماه كه پوره ها بالغ ميشوند هنوز پوره هاي سن 2 هم روي درخت مشاهده ميشوند.

[ویرایش] مبارزه:

بطور كلي مبارزه اختصاصي عليه اين آفت توصيه نميشود ولي در صورتي كه در بعضي از موارد آفت طغياني باشد بايد سمپاشي زماني انجام شود كه زنجره ها موفق به تخمريزي نشود. براي اين منظور سمپاشي بايد هنگام ظهور جوانه هاي برگ و گل صورت گيرد. اين زمان تقريبا 15-20 روز قبل از باز شدن جوانه هاي برگ و ظهور گلها است. (نظمي افشار، 1339). در صورتي كه مبارزه عليه حشرات كامل قبل از گل صورت نگيرد بايد صبر نمود تا پوره ها ظاهر شوند و سپس اقدام به سمپاشي كرد.

[ویرایش] جستارهای وابسته

زنجره

[ویرایش] منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی.