هفت پیکر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

بهرام گور و دختر رای هند در گنبد سیاه

هفت پیکر یا بهرامنامه چهارمین منظومه نظامی از نظر ترتیب زمانی و یکی از دو شاهکار او (با خسرو و شیرین) از لحاظ کیفیت است. این دفتر رااز جهت ساختار کلی و روال داستانی می توان بر دو بخش متمایز تقسیم کرد:

یکی بخش اول و آخر کتاب درباره رویدادهای مربوط به بهرام پنجم ساسانی از بدو ولادت تا مرگ رازگونه او، که بر پایه روایتی تاریخ گونه است؛ و دیگری بخش میانی که مرکب از هفت حکایت یا اپیزود از زبان هفت همسر او و از زمره حکایات عبرت انگیزی است که دختران پادشاهان هفت اقلیم (مطبق تقسیم قدما) برای بهرام نقل می کنند.

این منظومه آمیزه ای از جنبه حماسی و غنایی است، بدین معنی که بخش هفت گنبد تماما دارای روح غنایی و تخیل رمانتیک است ولی بخش تاریخی گونه، اگر چه سعی شاعر بر ترسیم چهره ای حماسی برای بهرام بوده، آمیزه ای از جنبه حماسی و عناصر غنایی است.

در هفت پیکر زمین و آسمان و جلوه های جمال این دو با هم پیوند می یابد:

از یک سو هفت گنبد است ساخته بر زمین و هفت روز و هفت رنگ و هفت اقلیم و هفت عروس که جملگی زمینی است، و از سوی دیگر نظیره قرار دادن اینها با «هفت» های آسمانی (چون هفت سیاره و هفت فلک)، و واسطه این دو با همدیگر گنبدی است که چرخ زنان آهنگ عروج به گنبد دوار دارد.

هفت پیکر ستایش داد و رفق، و نکوهش ستم و بیراهی است.

در پایان نامه هفت پیکر حکیم درباره کتاب می فرماید:

مصرعی زر و مصرعی از در		تهی از دعوی و ز معنی پر
تا بدانند کز ضمیر شگرف		هر چه خواهم دراورم به دو حرف

[ویرایش] شخصیت ها

بهرام گور
منذر
نعمان (پدر منذر)
نعمان (پسر منذر)
راست روشن (وزیر بهرام)
سمنار
سرهنگ
خاقان چین
آزریون (دختر شاه مغرب)
ناز پری (دختر خوارزمشاه)
نسرین نوش (دختر شاه سقلاب)
هما (دختر قیصر)
یغماناز (دختر خاقان)
فورک (دختر رای هند)
درسَتی (دختر کسری)

[ویرایش] هفت داستان

داستان گنبد سیاه (داستان شهری که مردمانش همه سیاه پوش بودند)
داستان گنبد زرد (داستان شاهی که به زنان اعتماد نداشت و کنیزک زرد رو)
داستان گنبد سبز (داستان بشر پرهیزگار و ملیخای بدطینت)
داستان گنبد سرخ (داستان بانوی حصاری)
داستان گنبد پیروزه ای (داستان ماهان و دیوان)
داستان گنبد صندلی (داستان خیر و شر)
داستان گنبد سپید(داستان دختر و پسری که قصد وصل داشتند اما میسر نمی شد)]

در پایانِ نامه هفت پیکر حکیم نظامی درباره هفت داستان (هفت افسانه) می فرماید:

هر یک افسانه‌ای جداگانه		خانه‌ی گنج شد نه افسانه
آنچه کوتاه جامه شد جسدش		کردم از نظم خود دراز قدش
وآنچه بودش درازی از حد بیش		کوتهی دادمش به صنعت خویش

همچنین می فرماید:

آنچه بینی که بر بساط فراخ		کرده‌ام چشم و گوش را گستاخ
تنگ چشمان معنیم هستند		که رخ از چشم تنگ بربستند
هر عروسی چو گنج سر بسته		زیر زلفش کلید زر بسته
هر که این کان گشاد زر باید		بلکه در یابد آن که دریابد