گنبد لاجیم
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
برج لاجیم بنایی تاریخی است که در شهرستان سواد کوه استان مازندران واقع است.
برج لاجیم در شمار آثار زمان تسلط آل زیار بر طبرستان در فاصله سالهای ۳۱۶ الی ۴۴۳ هجری قمری است.
این بنای تاریخی در خارج از یك گنبد مخروطی ساده و ظریف پوشیده شده كه در داخل به حالت مدور تغییر شكل می‌دهد. ورودی این بنای آجری در سمت شرق بوده و پایه گنبد به وسیله یك ردیف طاق نما تزئین گردیده اند. در كمر بند زیر گنبد دو كتیبه به خط كوفی و پهلوی بر روی هم قرار گرفته و مانند كمر بندی به دور برج پیچیده است. این دو كتیبه بشكل زیبائی با آجرهای تراش خورده در زمینه ای از گچ سفید نصب شده اند كتیبه با خط كوفی نام كیا اسماعیل ابوالفوراس شهریار ابن عباس صاحب بنا و تاریخ ۴۱۳ هجری قمری را نشان می‌دهد.
اهمیت برج لاجیم مانند برج اسكلت، بیشتر بدلیل دارا بودن كتیبه پهلوی در كنار كتیبه كوفی است. این امر نشان می دهد كه در قرن پنجم هجری قمری در این قسمت از ایران، حكمرانان وقت علاوه بر توجه به هنر دوران قبل از اسلام به خط رایج در دوره حكومت سلاطین ساسانی نیز اهمیت می داده اند.
در كتیبه كوفی نام و القاب صاحب مرقد خوانده می شود ولی نام سازنده آن مشخص نیست و تنها حدس و گمان و با توجه به قرینه اجزائی از كلمات باقی مانده می توان بدان دست یافت.
متن كتیبه چنین است:
بسم الله الرحمن الرحیم. هذا قبر القیم الكیا الجلیل ابوالفوراس شهریار بن العباس بن شهریار مولی امیرالمؤمنین رحمه الله امر بینائه فی سنه ثلاث محشر و اربعمانه، عمل الحسن بن علی.
[ویرایش] تاریخ
بنای برج لاجیم متعلق به حد فاصل میان سقوط نخستین سلسله باوندی و ظهور دومین سلسله این خاندان است. در این دوره هفتاد ساله، تمامی نواحی مازندران تحت تسلط آل زیار بود. ولی آنها بر كوهستانها تسلط نداشتند و بازندگان باوندیان منتظر فرصت بودند كه املاك خود را به دست آورند.
بنا بر روایات تاریخی منقول از ابن اسفندیار، در زمان حكومت آلب ارسلان در سالهای ۴۵۵ تا ۴۶۶ هجری قمری سپهبد قارن بن سرخاب تا اندازه ای موفق شد كه بر مازندران تسلط یابد و قدرت خاندان وشمگیر را به زوال بكشاند. محل اقامت حكام باوندی در كوهستانهای جنوب مقر قدیمی آنها یعنی شهر ساری بود. ولی مشخص نیست كه ابوالفوراس شهریار در میان بزرگان باوندی دارای چه مقام مرتبتی بوده و با شهریار بن دارا كه به دست وشمگیر كشته شد و نیز سرخاب بن شهریار و قارن بن سرخاب و حسام الدوله ابن قارن سر سلسله شعبه دوم باوندیه چه نسبتی داشت.
برج لاجیم به مقبره امامزاده عبدالله نیز مشهور است. محیط دایره بنا در قاعده ۲۶۸۰ سانتی‌متر، قطر فضای داخلی ۵۴۷ سانتی‌متر و پهنای و روی آن ۱۱۲ سانتی‌متر می باشد.
[ویرایش] دسترسی
جاده دسترسی به روستای لاجیم از شهر زیرآب شروع می شود و پس از طی یك مسافت ۳۰ كیلومتری به سر گردنه مرتفعی می رسد كه از طبیعت و ارتفاعات جنگلی خارج و به چمنزار و بوته زارهای زیبا بدل می گردد. در میان سبزه زاران وسیع و گسترده یك منطقه بدون پوشش بوته ای مانند شبه‌جزیره‌ای كه از سه طرف به پرتگاههای عمیق مشرف است بچشم می خورد. در حاشیه پرتگاه در قدیم خندقی با دیوارهای عظیم وجود داشته كه احتمالا قلعه ای وسیع و پر اهمیت را تشكیل می داده كه برج مشهور لاجیم را در میان آن بنا كرده بودند.
