Cumann na mBan
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Bhí Cumann na mBan mar eagraíocht poblactánach Éireannach do mná a bhúnaíodh i mí Aibreán 1914 mar cúnamh do Óglaigh na hÉireann. Cé gur eagraíocht neamhsplach a bhí inti, bhí a coiste feidhmiúcháin íochtaránach ag coisre na hÓglaigh.
Clár ábhair |
[athraigh] Bhúnú
Sa bhliain 1913, tháinig grúpa mná le cheile le labhairt faoi eagraíocht a bhúnú le cabhair a thabhairt do na Óglaigh a bhí búnaithe go lua roimhe. Ar an 4 Aibreán, 1914 chuireadh tús le Cumann na mBan ag cruiniú sa seomta colún i dteach Mansion. Glaodh an Ard Chraobh ar an chéad brainse, agus bhí a cruinithe acu i said Brunswick, raoimh agus ta eis Éirí Amach na Cásca 1916.
[athraigh] Aidhm
Bhí tagairt i mbúnracht Cumann na mBan do úsáid airm in aigeadh forsaí na Sasnaigh in Éireann. De réir an bunracht seo, bé "saoirse na hÉireann a chuir chun cinn", mar a príomh aidhm, agus "múineadh a mbaill faoi garchabhair, druileáil, chomharthaíochta agus clecahtadh le gunnaí, le chabhair le fir na Éireann".
[athraigh] Baillríocht
Tháínig a earcaíocht baineann ó cúlra éagsúla, formhór dóibh saibhir, múinteoirí, nó mná gairmiúil, ach le codain ard den lucht oibre. I Meán Fómhair 1914, scoilt Óglaigh na hÉireann nuair a rinne John Redmond iarracht a mbaillríocht a chuir i airm na Breataine. Thug formhór den mbaillríocht Cumann na mBan tacaíocht don grupa beag de 2-3,000 óglaigh a dhiúltaigh é sin a dhéanamh, agus a choiméad a bún ainm Óglaigh na hÉireann.
[athraigh] A Pháít san Éirí Amach 1916
Ar an 23 Aibreán 1916, nuair a chríochnaigh coiste míleata an mBraitheachas Poblachtach na hÉireann pleananna don Éirí Amach, comhtháthaigh siad le Cumann na mBan, Óglaigh na hÉireann agus Arm na Saoránach, chun "Airm Poblacht na hÉireann" a dhéanamh. Cheapadh Pádraig Mac Piarais mar Cheannfort Ghinearál agus Séamus Ó Conghaile mar Cheannfort Ghinearál don roinn i mBaile Átha Cliath.
Ar lá an t-Éirí amach, shiúil 40 baill de Cumann na mBan, Winifred Carney ina measc, le gunna Webley agus clóscríbhán, isteach in Ard Oifig an Phoist ar Sráid Uí Chonaill le chéile leis na fir. Nuair a thit an oíche bhí reabhlóidí baineann i bpíomh daingean na réabhlóidithe timpeall an chathair le eisceacht amhain. Dhiúltaigh Éamon de Valera go hiomláin, d'ainneoin ordaithe ma Piarais agus Ó Conghaile, ligeant do mná troid i ngarastún Muileann Uí Bheolain.
Throid na mná i dteannta na fir, comh maith le gníochaíochta eile, mar shampla ag bailiú faisnéis, ag iompar teachtaireacht agus airm tríd an chathair chuig na cheannairí eile.
Mar shampla mharaigh an cuntaois Markiewicz póilín gan aici ach piostal ag tús an tÉirí Amach in aice Páirc Naomh Stiofáin. Níos déanaí, bhí Markiewicz agus cúpla mná eile mar snípéirí in aigheadh saighdiúirí Sasanach i lár na cathrach. I ndiaidh an céad lá d'iarr siad cead buamáil an óstán Shelbourne.
Fuair cúpla dóibh bás i rith an tÉirí Amach, ina measc, óglach Margaretta Keogh a maríodh ina aice Aonacht Átha Cliath Theas.
Chabhraigh siad le aslonnúcháin na Ceithre Chuairteanna ag am an ghéileadh agus le doiciméid ionchoireodh a scroiseadh. Ag Ard Oifig an Phoist d'órdaigh Mac Piarais leo imeacht ar méanlae an Aoine 28 Aibreán. D'iarr Mac Piarais ar baill de Cumann na mBan Elizabeth O’Farrell le teachtaireacht an géileadh a sheoladh chuig na Sasnaigh, thóg sí an t-ordú le ghéilleadh chuig na cheannairí eile timpeall an chathair freisin. Gabhadh níos mó ná 70 mná, ina measc cheannairí Cumann na mBan, i ndiadh an tÉirí Amach; ligeadh saor iad go léir ach amhain 12 dóibh, 8 Bealtaine 1916.
[athraigh] Tar eis an tÉirí Amach
Tar eis an tÉirí Amach , leis an Chuntaois Markiewicz mar cheannaire, thóg Cumann na mBan ait chun tosaigh le cheannairí an tÉirí Amach a cheiliúradh, ag eagrú faoiseamh na príosunaigh agus níos déanaí ag dul in éadain coinscríobh, agus ag iarraidh vótaí a fháil do Shinn Féin in olltoghcháin sa bhliain 1918. Sa toghcháin céanna bhuaigh an Chuntaois Markiewicz suíocháin sa Dáil nua. Ag an am bhí sí fós i bpríosún, ach rinneadh Aire fostaíocht di, don rialtas Poblacht na hÉireann ón mbliain 1919 go 1922.
I rith Cogadh na Saoirse, bhí a baill gníomhach. Chuir siad airm i bhfolach agus fuair siad títhe sábháilte do na hÓglaigh, chabhraigh siad lena cúirteanna Dáil agus údarais aitiúil, agus chuir siad le nuachtáin oifigiúil Poblacht na hÉireann.
Sa oltoghcháin Bealtaine 1921, toghadh Markiewicz arís comh le baill eile Cumann na mBan Máire Nic Suibhne, Dr. Eithne Inglis agus Caitlín Bean Uí Chléirigh mar Teachtaí Dála.
[athraigh] An Chonartha
Bhí comhdháil le díospóireach a bheith acu faoi tearmaí an Chonradh Angla-Éireannach. Thug 419 baill de Cumann na mBan vóta i gcoinne an chonradh, le 63 i bhfábhar. Lean Cogadh Cathartha na hÉireann, agus thug a baill tacaíocht do na Poblachtánaigh a bhí i gcoinne an chonradh. Ghabh forsaí an Saorstáit chuid mhaith dóibh agus chuireadh i bpríosún iad.
[athraigh] Tar Eis an Chonradh
Mhair Cumann na mBan i ndiadh an Chonradh, comh le Sinn Féin, airm na poblachta Éireannaí (IRA), Fianna Éireann agus grúpaí eile) rinne siad suas na Poblachtánaigh Éireannach. Chuir rialtas an tSaorstáit cosc orthu Eanáir 1923 agus osclaíodh príosún Cill Mhaighneann chun mná amhrasach a choinneáil.
Chaill an eagraíocht amach go mór le scoilteanna i stair Poblachtánachas in Éireann, d'fhág mná chun bheith mar baill de Fianna Fáil, Clann na Poblachta agus páirtithe eile.
[athraigh] Sa lá atá inniú ann
Thug Cumann na mBan tacaíocht don eite sealadach sa scoilt 1969/70 san IRA agus Sinn Féin. Mharaigh dilseoirí leas uachtaráin agus baill tábhachtach de Cumann na mBan, Máire Drumm sa bhliain 1976. I tuaisceart na hÉireann rinne Cumann na mBan iomlánaigh leis an IRA i rith na trioblóidí, cé gur lean siad mar eagraíocht neamsplach sa deisceart.
Sa bhliain 1986, stop an tIRA agus Sinn Féin le polasaí neamhfhreastalaíocht, bhí Cumann na mBan i gcoinne an cinne seo agus ailínigh siad le Sinn Féin Poblachtach agus an IRA Leanúnach. Sa bhliain 1995, chuireadh i bpríosún rúnaí RSF agus ball de Cumman na mBan Josephine Hayden i gcomhair sé bhliana, ar cúiseamh ag baint le gunnaí a bheith aici.
[athraigh] Uachtaráin
- Cunataois Markiewicz (1914—)
- Jennie Wyse Power
- Eithne Coyle Ó Dónail (1926—)
- Margaret Langsdorf (1947—1956)
[athraigh] Baill eile a bhí tábhachtach
- Eithne Inglis
- Margaret Buckley
- Kathleen Lane-O'Kelley (nee Shanahan)
- Caitlín Bean Uí Chléirigh, beantrach de Tomás Ó Cléirigh (Réabhlóidí Éireannach)
- Máire Comerford
