Linguas en perigo de extinción
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
As linguas do mundo son subsceptibles de desaparecer por variadas causas, que poden clasificarse conforme o seguinte esquema:
- 1. Substitución da lingua:
Acontece cando os usos e funcións dunha lingua van perdendo distribución nunha poboación a favor doutra. Isto é o que leva acontecendo os últimos séculos coa perda do galego fronte ó castelán, fenómeno coñecido coma diglosia no sentido co que se coñece este termo na sociolinguística das linguas minorizadas peninsulares (o seu senso orixinal partindo dos traballos de Joshua Fishmann é o mesmo que o que a Xunta de Galicia e o profesor Regueira vén chamar Bilingüísmo harmónico, onde dúas linguas reparten os seus usos na poboación en distribución complementaria sen contextos de conflicto). Para medir este proceso, pode avaliarse a nivel individual ou a nivel demográfico. Ó inverso do primeiro chámaselle lealdade lingüística, mentres que o segundo é o proceso substitutorio sensu estricto. Este fenómeno dáse normalmente nos casos nos que os falantes da lingua minorizada teñen certa conscienca de comunidade de falantes e existe certa lealdade lingüística;
- 2. Desaparición da lingua:
- 2.1. Desaparición física dos falantes:
Estes procesos poden deberse a dúas causas: naturais ou humanas. Un exemplo de causas naturais pode ser o tsunami acontecido no Índico a finais do 2004: xa que había linguas faladas por moi poucos habitantes (v. Demografía lingüística), os cales residían en zonas costeiras, unha catástrofe destas dimensións é quen de matar a tódolos falantes desas linguas. A outra causa, a humana, pode ser involuntaria ou non: mentres que os colonizadores ibéricos provocaron un verdadeiro masacre en América (fálase da desaparición de ata o 90% da poboación) debido ás enfermidades que exportaron ata alí, o caso da guerra dos Balcáns foi de verdadeiro xenocidio.
- 2.2. Desaparición da transmisión familiar:
Prodúcese cando os falantes non ensinan a falar ás novas xeracións na lingua que se está extinguindo. Isto prodúcese adoito en combinación coa susbtitución lingüística enriba mencionada. Os casos máis coñecidos de extinción lingüística son os seguintes (por orde cronolóxica):
- 1877: Dolly Pentreath, derradeira falante de córnico (Reino Unido);
- 1898: Tuone Udaina (ou Antonio Udine), derradeiro falante de dálmata vegliota, (entre Italia e Croacia);
- 1916: Ishi (que significa "home" e de quen nunca se soubo o nome propio xa que para eles era tabú mencionalo), derradeiro falante de yahi (Estados Unidos);
- 1918: Marie Smith Jones, derradeira falante de eyak (Alaska);
- 1974: Edward "Ned" Maddrell, mariñeiro (gracias ó cal conservouno ata a morte xa que o utilizaba para falar cos gaélicos irlandeses) e derradeiro falante da lingua céltica manx, (Gran Bretaña);
- 1981: Jinbilnggay (tamén chamado Alf Palmer), derradeiro falante de warrungu (Australia);
- 1986: Jack Butler, derradeiro falante de jiwarly (Australia);
- 1992: Tevfik Esenc de 88 anos, derradeiro falante de ubikh (Turquía);
- 1996: Red Thunder Cloud (traducible por "Nube de raio vermello", támén chamado Carlos Westez), derradeiro falante de catawba (Estados Unidos).
