Um sálina
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
 |
| Þessi grein fjallar um rit eftir Aristóteles |
| ' |
| Umsagnir • Um túlkun |
| Fyrri rökgreiningar • Síðari rökgreiningar |
| Almæli • Spekirök |
| Eðlisfræðin • Um himininn |
| Um tilurð og eyðingu • Háloftafræði |
| Um heiminn • Um sálina |
| Um skynjun og skynjanlega hluti |
| Um minni og upprifjun |
| Um svefn og vöku • Um drauma |
| Um draumspá • Um ævilengd |
| Um æsku og elli • Um líf og dauða |
| Um öndun • Um anda |
| Rannsóknir á dýrum • Um hluta dýra |
| Um hreyfingu dýra • Um göngulag dýra |
| Um tilurð dýra • Um liti |
| Um hljóð • Svipfræðin |
| Um jurtir • Um kynlega kvitti |
| Vélfræðin • Vandamál |
| Um óskiptanlegar línur • Staða vinda |
| Um Melissos, Xenofanes og Gorgías |
| Frumspekin • Siðfræði Níkomakkosar |
| Stóra siðfræðin • Siðfræði Evdemosar |
| Um dyggðir og lesti • Stjórnspekin |
| Hagfræðin • Mælskufræðin |
| Mælskufræði handa Alexander |
| Um skáldskaparlistina |
| Stjórnskipan Aþenu • Brot |
Um sálina (eða De Anima á latínu) er rit eftir Aristóteles, þar sem sett er fram heimspekileg kenning um eðli lífvera. Umfjöllun hans snýst einkum um þær tegundir sálar sem ólíkar lífverur hafa en forngríska orðið psykhe þýddi bæði „sál“ og „lífsafl“. Aristóteles greinir á milli ólíkra ferla hjá ólíkum lífverum. Jurtir hafa getuna til að nærast, vaxa og fjölga sér, sem er lágmarksgeta lífvera. Dýr hafa auk þessa skynjun og (takmarkað) minni og geta hreyft sig. Menn hafa allt þetta auk vitsmuna og rökhugsunar.
Sálarhugtakið sem Aristóteles notar er einungis fjarskylt nútímahugtakinu. Aristóteles telur að sálin sé form eða eðli lífvera; að hún sé ekki aðgreind frá líkamanum sem hún er í; að sálin sé það sem gerir lífveru að lifandi veru og þar með að hugmyndin um sálarlausan líkama eða sál í rangri tegund líkama sé eintóm vitleysa. (Hann íhugar möguleikann á að ákveðinn hluti sálarinnar - skynsemishluti hennar -geti hugsanlega verið til án líkama.) Erfitt er að sætta þessi atriði við hugmyndina um sál sem „anda“ sem dvelur í líkama.
Um sálina er skipt í þrjár bækur.
Fyrsta bók fjallar um skoðanir fyrri heimspekinga og setur fram viðfangsefnið og rannsóknaraðferðina. Niðurstaðan er sú að sá sé það sem veldur því að lífvera er lifandi.
Í annarri bók er umfjöllun Aristótelesar um hinar þrjár ólíku tegundir eða hina þrjá ólíku hluta sálarinnar og virkni þeirra. Aristóteles fjallar um „næringarhluta“ sálarinnar og „skynjunarhluta“ sálarinnar. (1) Allar tegundir lífvera, jurtir jafnt sem dýr, verða að geta nærst og fjölgað sér. (2) Öll dýr hafa skynjun; í það minnsta hafa þau öll snertiskyn, sem Aristóteles færir rök fyrir að liggi til grundvallar öllum hinum skilningarvitunum, og þau geta upplifað ánægju og sársauka, sem er einfaldasta tegund skynjunar. Ef þau geta upplifað ánægju og fundið til sársauka, þá hafa þau einnig þrár. Sum dýr hafa að auki önnur skilningarvit (sjón, heyrn, bragðskyn) og sum hafa öflugri skilningarvit (getuna til að greina á milli hluta á flókinn hátt, ekki einungis ánægju og sársauka.) Hann ræðir um hvernig þetta virkar. Sum dýr hafa enn fremur minni, ímyndunarafl og þau geta hreyft sig.
Þriðja bók fjallar um skynsemishluta sálarinnar, sem einungis skynugar skepnur hafa, en það eru menn. Í sumum köflum seint í þessari bók snýr Aristóteles aftur til fyrri spurninga á að því er virðist óskipulegan máta. Því hafa sumir fræðimenn getið sér þess til að þessir kaflar hafi ekki upphaflega tilheyrt bókinni og hafi verið bætt við seinna vegna mistaka. (Meðal þessara kafla er frægur kafli um hina „virku skynsemi“)
[breyta] Heimild
- Greinin „On the Soul“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 19. mars 2006.
[breyta] Frekari fróðleikur
- Aristóteles, Um sálina. Sigurjón Björnsson (þýð.) (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1985/1993).
- Aristotle, De Anima : Books II and III (With Passages From Book I) D.W. Hamlyn og Cristopher Shields (þýð.) (Oxford: Clarendon Press, 1993). ISBN 0198240856
- Nussbaum, Martha C. og Rorty, Amélie Oksenberg (ritstj.), Essays on Aristotle's De Anima (Oxford: Oxford University Press, 1995). ISBN 019823600X
[breyta] Tengill
„Ancient Theories of Soul“ á Stanford Encyclopedia of Philosophy
