Einsiedeln

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Technische Yschränkung:
Dr koräkt Titel wär: »Einsidle«

Sälle Artikel behandlet d Schwiizer Gmeind Einsidle, wiiteri Bedüütige under Einsidle (Begriffserchlärig)

Wappe

Basisdate
Kanton:	Schwyz
Bezirk:	Einsidle
BFS-Nr.:	1301
PLZ:	8840
Koordinate:	47° 7' n. Br. 8° 44' ö. L.
Höchi:	882 m ü. M.
Flächi:	110.40 km²
Iwohner:	13'365 (31. Dezember 2005)
Websyte:	www.einsiedeln.ch
Charte

Dialäkt: Züridütsch (See)

Einsidle isch e politischi Gmeind im Kanton Schwyz i dr Schwiiz.

D Gmeind zellt 13'062 Iiwohner (Endi 2004) und isch identisch mit em gliichnamige Bezirk.

Si setzt sich us em Dorf Einsidle und de sechs Ortschafte (Viertel) Bennau, Egg, Willerzell, Euthal, Gross und Trachslau zäme.

Dr Ort Einsidle selber, dr meischtbsuechti Wallfahrtsort vo dr Schwiiz, liit südlich vom Zürisee uf ere Hochebeni (ca. 880 m. ü.M.).

Bekannt isch Einsidle dur di barocki Chloschterchile, de bedüütendschti Barockbau vo dr Schwiiz mit dr Gnadekapelle und ere Figur vo dr Schwarze Madonna, wo under Katholike grosses Aaseehe gnüüsst.

[ändere] Gschicht

ds Chlouschter Einsidlä

Scho vor rund 12'000 Jahr isch s Hochtal vo nomadisierende Jäger bsuecht worde. Zahlriichi Fund us dr Schteiziit und us dr Bronzeziit sind i de vergangene Jahr uufgfunde worde. Damals sind aber vermuetlich kei feschti Sidlige i dere Gägend beschtande.

Dr Wallfahrtsort Maria Einsidle (im Finschtere Wald) isch eng mit em Lebe vom heilige Meinrad verbunde. Im Jahr 835 säll er a dr Schtell, wo hüt d Gnadekapelle i dr Chloschterchile schtaht, e Klause und e Kapelle errichtet haa, um i dr Einsidelei Gott z diene (drum dr Ortsname Einsidlä). Dr Saag naa isch dr Meinrad 861 vo zwei Landschtriicher erschlage worde. Druufhii sölled zwei Raabe d Mörder verfolgt und vor Gricht gfüehrt haa. Us dem Grund sind uf em Einsidler Wappe zwei Raabe abbildet.

250 Jahr lang hät dr Marchschtriit mit de Schwyzer duuret, wo zur Schlacht am Morgarte (1315) gfüehrt hät. S Chloschter hät rund d Hälfti vo siine Gebiet a d Schwyzer verlore. Verschideni Bränd händ mehrmals s Chloschter und s Dorf verwüeschtet. 1798 händ d Franzose s Chloschter plünderet und händ wertvolli Iirichtige verwüeschtet.

D Gründig vo dr Benediktinerabtei gaht uf s Jahr 934 zrugg. Us dr Aafangsziit vo dr Abtei gits e Viilzahl vo erhaltene und guet dokumentierte Neumehandschrifte, wo e grossi Bedüütig für d Reschtitution vom gregorianische Choral händ (Kodex Einsidle). 1065 händ zwölf Mönch us Einsidle es Filial-Chloschter in Hirsau begründet.

S barocke Chloschter isch vo 1674 bis 1735 i drei Etappe nach de Plän vom Caspar Moosbrugger entschtande. D Freske und d Schtuckarbet im Innere sind s Werk vo de Brüeder Asam. S Deckefresko isch s gröschte vo dr Schwiiz.

Dr Pilgerort liit uf em Jakobsweg und isch i dr Vergangeheit en wichtige Sammelort für d Pilger uf Santiago de Compostela gsii. Dr Jakobsweg erreicht Einsidle vom Zürcher Oberland her über de Etzelpass, wo sich au d Kapelle St. Meinrad befindet.

Einsidle isch Heimetort vo verschidene jenische Familie. D Behörde vo Einsidle händ aber d Zämearbet mit em Hilfswerk Kinder der Landstrasse verweigeret, wo vo 1926 bis 1973 jenische Familie d Chind graubt hät.

[ändere] Tourismus

Riedlandschaft am Nordufer vom Sihlsee, im Hindergrund Birchli am Fuess vom Friherreberg, rechts s Chlouschter Einsidlä und d Mythe

Einsidle isch nöd nur en bekannte Wallfahrts-, sondern au en Winterschportort. Sowohl dorfeigeni Skilift, d Langlaufloipe Schweedetritt und di nööch glegene alpine Skischportort Hoch-Ybrig und Brunni (Alpthal) zeichned Einsidle uus.

D Einsidler Skischprungschanze sind im Summer 2005 fertig gschtellt und am 12./13. August 2005 aalässlich vom FIS Sommer Grand Prix Einsiedeln 2005 offiziell iigweiht worde.

Der nööch Sihlsee, en Schtausee a dr Sihl, ladt im Summer zum Bade, Surfe oder Segle ii, im Winter isch er oft au für d Schlittschuehfahrer frei. Er liferet Schtrom für di Schwiizerische Bundesbahne (SBB) und schützt s nööche, tüüfer glegene Züri au vor Hochwasser vo dr Sihl, wo früeher mit dr Schneeschmelzi regelmässig d Zürcher Arbeiter- und Induschtriequartier heimgsuecht händ.

Einsidle verfüegt über en Sackbahnhof vo dr Schwiizerische Südoschtbahn (SOB) mit halbschtündliche S-Bahn-Verbindige uf Zürich.

D Pilger finded hüt nümme so zahlriich wie i de vergangene Jahrhunderte is Chloschterdorf. Demit verbunde isch di nun langsam sichtbari Schtrukturbereinigung i dr Hotellerie. Gliichziitig erlebt Einsidle dank siinere meischt nebelfreie Laag und dr wunderschöne Voralpe-Landschaft en Uufschwung mit em Tagestourismus. Ufgrund vo dr hohe Lebesqualität wachst d Iiwohnerzahl momentan wiituus schneller als im Landesdurchschnitt.

[ändere] Kultur

Alli paar Jahr findet vor dr Chloschterfassade es Freilichttheater - s «Grosse Welttheater» vom Pedro Calderón de la Barca (Schpielperiode 1924 bis 1992) bzw. s «Einsiedler Welttheater» vom Thomas Hürlimann (Schpielperiode sit 2000) schtatt. Nebed dr Chloschterbibliothek isch dur de weltberüehmti Architekt Mario Botta e neui Bibliothek errichtet worde, wo sich uusschliesslich mit Architektur beschäftiget. Bekannt isch au d Fasnacht, wo tüüf verwurzlet isch und ihre Urschprung im allemannische Bruuchtum hät. Gliichziitig sind aber au Iiflüss us em Tirol und us Venedig schpürbar. Als ältischte Bruuch findet sit wiit über hundert Jahr am «Güdelzischtig» (Ziischtig nach em Rosemäntig) s Brotuusrüerä schtatt. Nebed em Einsidler Tüüfel sind au dr Johee, dr Mummerie, dr Bajass, dr Ustriichler, s Domino und s Süühudi über langi Ziit nachwiisbar.

[ändere] Berüehmti Einsidler

Theophrast von Hohenheim, Paracelsus (1493–1541)
Johann Baptist Carl Benziger (1719–1802), Gründer vo de gliichnamige Grafische Betrieb (Verlag, Druckerei, Buechhandel)
Meinrad Lienert (1865–1933), Schwiizer Mundartdichter
Artur Beul (* 9. Dezember 1915), Liederkomponischt
Alois (Wisel) Kälin, Langläufer
Marcel Fässler (* 27. Mai 1976), Autorennfahrer
Andreas Küttel (* 25. April 1979), Skispringer
Lee Perry (* 20/23 März 1936), Musigproduzent