Langenthal

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Langetau isch e Stadt im Amtsbezirk Aarwange vom Kanton Bärn, ir Schwiiz Langetu ligt im Oberaargou im Schwiizer Mittuland. Langetu isch mit über 14500 Iiwohner (Novämber 2006) s Zäntrum vom Oberaargou

Inhaltsverzeichnis 1 Regierig 2 Wirtschaft 3 Kuutur, Kunscht, Büudig 4 Sport 5 Städtepartnerschafte 6 Gschicht 7 Persönlechkeite

[ändere] Regierig

D Legislative besteit usem ne vierzigchöpfige Stadtrot, wo jede Monet Tagt. D Exekutive besteit usem ne sibechöpfige Gmeindrot. Stadtpräsidänt isch de Thomas Ruefener (SVP), wiiteri Mitglider vor Exekutive si: D Laura Boumgartner (SP, Vizestadtpresidäntin und Ressort Büudig und Jugend), Kurt Blatter (SP, Soziauwäse),Erich Burri (SVP, Finanz und Stüürwäse), Werner Meyer (FDP,Öffentlechi Sicherheit), Paula Schaub (EVPKuutur und Sport) und Christiane Bobst(Jungliberale Langetu und Umgäbig).

[ändere] Wirtschaft

Langetaa u isch e beliebte Induschtriestandort, bekannti Firmä wi Ammann, Motorex, Kadi AG, Porzelanfabrik Langetu und Lantal Textiles hei ihre Sitz hie. S Induschtriepotenziae aus oberargouer Zäntrum isch ou dank der grosse Isebahn vo Oute uf Bärn so gross.

[ändere] Kuutur, Kunscht, Büudig

Näbem Kunschthuus Langetu isch ou s Design Center Langetau e Nationau beachteti Kulturinstitution. Wiiteri erwähnenswärti Kunschtinschtitutione si:

• D Badi
• De Hirschpark
• S Stadttheater

Vouksschueuzäntre (Primarstufe, Sekundarstufe I)

• Chrüüzfäud I-III
• Hard
• Elzmatt
• Chrüzfäud IV

Maturitätsschuele:

• Büudigszäntrum Langetau (BzL)

[ändere] Sport

• De SC Langetau (Iishockey) spüut sit der Saison 2002/03 ir NLB(zwöitchöchschti Liga). D Heimspüu si im Schore. D Juniore vom SC Langetau spile sit nöischtem ir höchschte Junioreliga.
• De ULA(Unihockey Langetau Aarwange) spüut sit dere Saison ou ir NLB.
• De FC Langetau(Fuessbau) spüut ir 2. Liga Interregio.

[ändere] Städtepartnerschafte

Langetau het zwöi Stadtpartnerschafte. Miter Walliser Gmein Brig-Glis und mit der italiänische Stadt Neviano. D Stadtpartnerschaft het sech vorauem usem höche atöu italiänische Gaschtaarbeiter wo z Langetau unger angerem ir Porzellanfabrik Langetau, Creation Boumaa, Amme Maschinebou, Leinewäberei Langetau und no vüune angerne gschafet hei. Jedes Johr fingt e Schüeleruustuusch statt, wo d Langetaler im Herbscht uf Neviano chöi, und d Nevianesi im Winter uf Langetau.

[ändere] Gschicht

Ufgrund vo archäologische funde cha zeigt wärde das ds Gebiet scho um 6000 vor Chrischtus isch besidlet gsi. Di archäologische ungersuechige ufem Trasse vor Bahn 2000, z Langetau-Ungerhard hei e Bestattigsplatz freigleit wo vor Iiszyt bis is Früemittuauter, auso während 1500 Johr gäng wider isch bruucht worde. Us der Römerzyt gits no räschte vo re Therme und ere Villa ufem Geissbärg, sowie ere Villa bim Waudhof.

• 862 Langetau wird aus Langatun z erschte mou urkundlech erwähnt
• 1032 De Oberaargou und dermit ou Langetau ghöre zum Düütsche riich
• 1194 Uf de Ländereie vom Lütolf und werner von Langestei wird vo de 12 Zisterziensermönche s Chloschter St.Urbe gründet.

Di meischte Höf z Langaton, namentlech ou s Dörfli Schore ghöre vo itz a zum chloschter St. Urbe, das het sini Besitzige dür nahmhafti Schänkige vo Adlige gäng erwiiteret het. Nachdäm d Langetoner bis gäge 1200 z Thunstette id Chüuche si heisi 1197 e eigeti becho. Ab ca. 1255 isch die vom chloschter St. Urbe iiverlienbt worde.

• 1336 Ds voue eigetumsrächt vom Chloschter am Dorf wird ire Urkund anerchennt, es het scho es paar Wirtschafte gä,d Mönche hei d Wässermatte errichtet.
• 1375 Ungerem Iifau vo de Gugler het ou Langaton schwär glitte, d Mönsche si id Wäuder gflüchtet.
• 1415 D Stadt Bärn und s Chloschter St. Urbe hei es »ewigs Bürgerrächt« gschlosse. Langetau isch vi itz a ar Bärner Landeshoheit ungerstange, und isch zum Amt Wange cho. Di höchi grichtbarkeit und d Stüürhoheit isch itz bi Bärn gsi, di nidrigi isch aber gäng no bim Chloschter St.Urbe gläge. Über 400 Johr lang si d Langetaler itz „Diener vo zwöi Herre“ gsi, öppis wosi entwäder bechlagt oder uusgnützt hei. Dür bi bärnerischi Landeshoheit si d Langetaler immer wi säubschtbewusster worde. Si si aus eigeti Gmeind ufträtte und wirtschaftlech immer wi innovativer worde. Derzue heisi sit der reformation e Chüuche, e Chüuchmeier de Prädikant und s Chorgricht im Dorf gha.
• 1480 E regumässige Märit wird bewüuiget.
• 1542 E Grossbrand het ungfär 1/3 vom Dorf zerstört.
• 1571 Bewüuigung zum zwöi Johrmärite dürezfüehre, de eint acht Täg vor Pfingschte, de zwöit zäh Täg nach Martini
• 1613 Bewüuigung es Chorn- und Choufhuus z boue u jede Zischti e Wuchemärit dürezfüehre. S Choufhüsi über der Langete, und zmitts ir innere Aumänd isch zum Symbou vom dörfleche Säubschtbestimmigswüue worde.
• 1653 Im Buurechrieg isch Langetau mehrmous zum Versammligsort worde. 2256 Chrone Chriegschoschte het Langetau nachem verlornige Ufstang müesse Zahle.
• 1700 Langetau isch gäng no es Buuredorf, aber es git scho wichtigi Handusherre, mit Handusbeziehige nach ganz Europa .
• 1730 D Märitgass „ein wüster Wäg voll Kot, dass Reiser und Marktleute ein Ekel darob haben“ ir foug dervo isch d Märitgass pflästeret worde, und über d Langete e Steibrügg boue worde.
• 1753 53 Langetaler si ir Chrämerzunft Iigschribe.
• 1758 D Iifüehrig vor Langetaler Elle, wo zwöi Zou länger ausd Bärner Elle isch und bis is 19. Johrhundert füre Leinewandhandu isch brucht worde.
• 1760 D Züri-Bärn-Stross isch wiit im Norde vo Langetau boue worde.
• 1762 Langetau darf gmäss em Dekret vo de gnädige Herre zu Bärn, glich wi d Municipalstädt, frömdi Ware iifüehre und dermit handle.
• 1785 Bewüuigung zum e Bierbrauerei z boue, wüus zwüsche Burdlef u Aarou no keni git
• 1793 Langetu wird i Handussache de Städt gliichgschtöut, das heisst d Handuslüüt hei vouständig frei chönne Ware Iichoufe.
• 1822 Erschts Eidgenössischs Offizierfescht, Gründig vor Langetaler Offiziersgsöuschaft
• 1823 De Pestalozzi redt ir berüehmte Langetaler Reed über d problem vor Voukserziehig im bevorstehende Fabrigziitauter
• 1833 Gründig vore Sekundarschueu (Di 2. im Kt. Bärn nach Chlidietu )
• 1835 Errichtig vore Notfaustube (Spitau) im obrigkeitleche Zähtespycher
• 1857 Langetau bechunnt e aaschluss ad SCB-Linie Oute-Buchsi
• 1862 Gründig vor Gugumaa Textiufirma
• 1865 Gründig vom „Oberaargouer Tagblatt“ (ab 1920 „Langetaler Tagblatt“)
• 1869 Gründig vor Maschinefabrig Amme
• 1881 D Firma Ruckstueu wird gründet
• 1889 Gründig vor Leinewäberei Langetau
• 1898 D Gmeinde Langetau und Schore vereinige sech, d Burgergmeinde blibe säubschtändig.
• 1906 Gründig vor Porzi(Porzelanfabrig) Langetau
• 1913 De erscht Flugtag ufel Flugplatz Langetau-Bleibech
• 1916 Eröffnigsfiir vom Stadttheater, vom Langetaler Bürger und Zürcher Stadtboumeischter Arnold Geiser
• 1919 D Gmeindsversammlig wird uufglöst und düre Gross Gmeindrat ersetzt
• 1922 Di kantonali Landwirtschaftsschueu Waudhof wird boue.
• 1930 D Badi wird boue
• 1937 D Porzi wheit de erscht Elektrotunnuofe vor Wäut ii
• 1957 Langetau het 10000 Iiwohner, stattistisch ischs ab itz e Stadt.
• 1969 Eröffnig vor Oberaargouische Musigschueu
• 1974 D Regionaubiblere Langetau wird eröffnet.
• 1975 Johrhundethochwasser. D gründig vom ne Gmeinschutzverbang zur lösig vor Überschwemmigsfrog.
• 1991 D eröffnig vom Entlaschtigsstolle vor Langete, z Madis
• 1997 Langetau wird e Stadt
• 2006 Langetau treit di 13. Eiradwm us. Vom 23 Juli bis am 2. Ougschte

[ändere] Persönlechkeite

• Adrian Aeschbacher, Schweiizer Pianischt
• Friedrich Born, Schwiizer Diplomat
• Emma Graf, Schwiizer Frauerächtlere
• Heinz Holliger, Oboischt und Komponischt
• Rémo Meyer, Schwiizer Schütteler
• Jakob Weder, Schwiizer Kunschtmoler
• Daniele Pantano, Schwiizer Dichter
• Stefan Wolf, Ex-Schwiizer Schütteler
• Hans-Jürg Käser, Bärner Regierigsrot