Idioma aleutiano
De Biquipedia
| Aleutiano (Unangan) | |
|---|---|
 |
|
| Altras denominazions: | Aleuta |
| Parlato en: | Estatos Unitos, Rusia |
| Territorios: | Alaska (Islas Aleutianas) |
Parladors:
|
Entre 150 e 500
|
| Clasificazión: | |
| Filiazión: | Esquimoaleutiana Aleutiana |
| Estatus ofizial | |
| Luengua ofizial en: | - |
| Regulato per: | - |
| Codigos d'a luengua | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | ale |
| SIL | ale |
| Se beiga tamién: Filo esquimoaleutiano |
|
L'aleutiano ye una luenga d'o filo esquimoaleutiano, charrata en o estreito de Bering, entre Rusia e lo estato norteamericano d'Alaska.
Contenius |
[editar] Filiazión
L'aleutiano ye clasificato como l'unica luenga d'un grupo, l'aleutiano, que forma chunto á las bariedaz esquimals o filo d'as luengas esquimoaleutianas.
[editar] Estrutura d'a luenga
[editar] Grafía
O sistema d'escritura ye l'alfabeto latín.
En o sieglo XIX, l'alfabeto que s'emplegó ta escribir a luenga yera una adautazión de l'alfabeto zirilico feita per San Inozén Veniaminov.
[editar] Morfosintasis
L'aleutiano no ye una luenga ergatiba.
L'orden sintactico d'a orazión ye de sucheto + ocheto + berbo, como en as altras luengas d'o filo.
[editar] Istoria d'a luenga
[editar] Aspeutos sozioculturals
[editar] Situazión cheografica
A luenga se localiza en a faxa d'o estreito de Bering, prenzipalmén en as islas Aleutianas, as islas Pribilof e parte d'a peninsula d'Alaska á l'ueste d'a baía de Stepovak. Istos territorios pertenexen á Alaska, estato d'os Estatos Unitos. A luenga ye charrata tamién en as islas Commander u Komandor, politicamén rusas.
[editar] Situazión sozial
Una zifra imprezisa d'entre 150 e 500 personas la charran, más que más en a bariedá oriental. A gran mayoría ye bilingüe, sobre tot en anglés.
A luenga corre periglo d'amortar-se en iste sieglo, si bien o Zentro d'as Luengas Natibas d'Alaska ha feito un poder ta promober-la.
[editar] Bariazión diatopica (Dialeutolochía)
A luenga conta con dos bariedaz prenzipals: l'aleutiano ozidental u atkano, charrato en l'isla d'Atkan e en as islas Komandor u Commander; e l'aleutiano oriental, charrato en as Aleutianas orientals, as Pribilof e la peninsula d'Alaska.
En l'aleutiano ozidental se troban os dialeutos d'Attu, de l'isla de Bering e de l'isla de Copper (u Medniy). En l'aleutiano oriental se troban os dialeutos d'Unalaska, de Belkofski, d'Akutan, d'as islas Pribilof, de Kashega e de Nikolski.
[editar] Literatura
En 1824, o mosen d'a Ilesia ortodocsa rusa, Ioann Veniaminov, qui más tarde esdebendría San Inozén Veniaminov, plegó en Unalaska e n'estudió la bariedá aleutiana. Rancando de l'alfabeto zirilico, creyó una ortografía ta la luenga, traduzió lo Ebanchelio de San Mateu e belaltras obras relichiosas á l'aleutiano e publicó una gramatica de l'aleutiano oriental en 1846. As obras relichiosas se traduzioron con l'aduya de dos amigos de Veniaminov, os dos charradors natibos d'aleutiano: o capezero de Tigalda, Ivan Pan'kov, e lo mosen d'Atka, Iakov Netsvetov, que escribiría un dizionario de l'aleutiano atkano. Dimpués que s'imprentasen as obras de Veniaminov, bellas feguras relichiosas s'intresoron per estudiar e rechistrar l'aleutiano con a fin d'aduyar á los pedricadors ortodocsos rusos en o suyo quefer de misioners.
En o dezenio de 1930, dos aleutianos natibos estioron os autors d'obras que se consideran grans trangos entadebán en o emplego de l'aleutiano como luenga literaria. Afinogen K. Ermeloff escribiba lo relato d'un naufrachio en o suyo propio idioma, mientres que Ardelion G. Ermeloff anotaba en ixos años un diario personal. Debez, o lingüista Melville Jacobs replegó bels testos nuebos de Sergei Gollei, un charrador d'aleutiano atkano que yera espitalizato.
