Федотов Михаил Романович

Википедири материал

Федотов Михаил Романович, — чăваш чĕлхин тĕпчевçи, филологи ăслăлăхĕсен тухтăрĕ, профессор. 1919 çулхи кăрлачăн 20 Пăва уесĕнчи (халĕ Чăваш Енĕн Шăмăршă районĕ) Пуянкасси ялĕнче çуралнă. 2003 çулхи кăрлачăн 13 Шупашкарта вилнĕ.

Чăваш Енĕн ăслăлăхсен тава тивĕçлĕ ĕçченĕ ятне тивĕçлĕ пулнă, 1997 çулта Чăваш Республикин Патшалăх премийĕн лауреачĕ пулнă.

[тӳрлет] Пурнăçĕ

1934—1937 çулсенче Михаил Федотов Патăръелти педагогика училищинче вĕреннĕ. 1937—1939 çулсенче Шăмăршă районĕнчи Анат Чаткас тата Шăмăршă шкулĕсенче математикăпа нимĕç чĕлхи вĕрентнĕ. Хĕрлĕ Çар салтакĕ, пехота училищин курсанчĕ пулнă (1939—1941 çулсенче). Тăван çĕршывăн аслă вăрçине хутшăннă, тыткăна лекнĕ. Концлагерьтен ирĕке тухсан Германири Совет Çар администрацийĕнче куçаруçăра ĕçленĕ (1945—1947).

Вăрçăран таврăнсан Мари Республикин Звенигово районĕнче (1948—1952) тата Етĕрне районĕнчи Мăн Чураш шкулĕнче (1953—1954) нимĕç чĕлхи вĕрентнĕ, Ют чĕлхесен Чулхулари Н.А. Добролюбов ячĕллĕ педагогика институтне пĕтернĕ (1950—1953). И.Я. Яковлев ячĕллĕ Чăваш патшалăх педагогика институчĕнче нимĕç чĕлхин преподавателĕ (1954—1956, 1964-1967), Вĕрентекенсен пĕлĕвне ӳстерекен институтра ют чĕлхесен кабинечĕн пуçлăхĕ (1956—1964) пулнă.

Михаил Федотов чăваш шкулĕнче нимĕç чĕлхи вĕрентекенĕсене пулăшма виçĕ кĕнеке хатĕрлесе панă (1957-1959), чăваш чĕлхи Атăлпа Пермь тăрăхĕнчи финн-угр чĕлхисемпе хутшăннине сăнлакан монографи (2 пайлă; 1965, 1968) пичетлесе кăларнă.

1964 çулта «Чăваш чĕлхинчи модальлĕхе палăртмапли мелсем» темăпа кандидат диссертацине, 1969 çулта «Чăвашпа мари чĕлхисен çыхăнăвне истори тĕлĕшĕнчсн çутатни» темăпа доктор диссертацине хӳтĕленĕ.

1967 çултан пуçласа Михаил Федотов Чăваш патшалăх университечĕнче ĕçленĕ: ют чĕлхесен кафедрин доценчĕ, чăваш чĕлхе пĕлĕвĕ кафедрин профессорĕ, тĕрĕк ăслайĕсен кафедрнн профессор-консультанчĕ, хĕвел тухăç пĕлĕвĕ кафедрин пуçлăхĕ пулнă, студентсене пулăшма «Чăваш чĕлхин историйĕ» (2 кăларăмпа; 1971, 1979), «Авалхи тĕрĕк чĕлхи» (1973), «Тĕрĕк чĕлхисен танлаштару грамматики» (1975), «Тюркологи пуçламăшĕ» (1976) кĕнекесем пичетлесе кăларнă.

Чăвашпа çармăс чĕлхисен хутшăнăвне тишкерсе 1990 çулта Михаил Федотов «Чувашско-марийские языковые взаимосвязи» монофафи хатĕрленĕ. «Материалы к историко-этимологическому словарю чувашского языка (1992)», «Этимологический словарь чувашского языка» (2 томпа; 1996), «Словарь чувашских нехристианских имен» (1998) ĕçĕсене вулакан патне çитернĕ. 2002 çулта этимологи словарĕ иккĕмĕш кăларăмпа тухнă.

Тĕпчевçĕн чи паллă ĕçĕ виçĕ кĕнекеллĕ «Чувашский язык в семье алтайских языков» (1980, 1983, 1986). 1996 çулта çак монографин анлăлатнă варианчĕ — «Чувашский язык: Истоки. Отношение к алтайским и финно-угорским языкам. Историческая грамматика» — пичетленсе тухнă. Уншăн Михаил Федотов Чăваш Республикин Патшалăх премине тивĕç пулнă.

Михаил Федотов чăваш чĕлхе пĕлĕвĕн историкĕ те пулнă. Чĕлхеçĕсен пултарулăхне тишкерсе чылай статья тата «Исследователи чувашского языка» кĕнеке (1987, 2000) чăваш чĕлхин хăй евĕрлехне хӳтелесе Михаил Федотов ăслăлăх кĕнекисенче те, хаçат-журналта та статьясем пичетленĕ, тăван чĕлхе сипетне упраса хăварма тăрăшнă.

[тӳрлет] Литература

• Корифей чувашской тюркологии М.Р.Федотов. М.,1999;
• Емĕрсен ĕмĕлкине уçакан ас-хакăл [«Хыпар» кĕнеки]. Хыпар. 1999. Карлачан 20-мĕшĕ;
• Федотов Михаил Романович [Некролог). Сов. Чувашия. 2003.14 янв.