Arku (arkitektura)

Wikipedia(e)tik

Oinarrizko arkua

Parisko Garaipen Arkua

Arkua egitura kurbo bat da, tarte huts bat uzteko eta pisu jakin bat eusteko ahalmena duena. Eraikuntza elementu honek hainbat itxura eduki dezake.

Arkuak, jasotzen dituen kargak (bai berezko kargak bai gainkargak) alboetara mugiarazten ditu, arkua bera eusten duten pilare edo horma zatietaraino. Konpresiora egiten du lan, eta horregatik ekidinezina da eusten den puntuetan bultzada horizontalak sortzea; beraz, horma edo pilareen berezko masa ez bada nahikoa bultada horizontal hauek eusteko, ostiko edota ostiko-arku bidezko arriostramendua behar izango da arkua irauli ez dadin.

[aldatu] Arku baten elementuak

Dobelak, erpinik gabeko falka formadun piezak, arkua osatzen dutenak. Arkuaren erdiko dobelak, arkua goikaldean ixten duenak, giltzarri izena hartzen du. Ertzetako dobelak, kargak hartzen dituztenak, salmerrak dira. Dobelen barneko, azpikaldeko, aldeari arkubarnera esaten zaio.
Zentroa. Inpostaren gainetik edo azpitik egon daiteke. Zentro bat baina gehiago egon daitezke.
Gezia. Arku baten gezia honen altuera da, arkua hasten den lerrotik giltzarriraino neurtua.
Argia. Arkuaren argia honen zabalera da, salmerretik salmerrera dagoen distantzia.
Lerdentasuna, gezi eta argiaren arteko erlazioa da, normalean zatiki eran ematen dekarik (1/2, 1/3, etab.).
Inposta: Arku bat bermatzen den irtengune edo moldura. Arkua abiatzen den lerroa.

[aldatu] Zentro bakarreko arkuak

Erdi-puntuko arkua edo Arku erdizirkularra: Zirkunferentziaren zentroa inposta lerroan dago, beraz, geziaren neurria argiaren erdia da.
Arku beheratua: Geziaren altuera argiaren erdia baino txikiagoa bada.
Arku goratua: Geziaren altuera argiaren erdia baino handiagoa bada.
Ferra-arkua: Arkuaren goragunea kurba bat bada, eta orduan arkuaren kurba zirkunferentzia erdia baino gehiago da. Arkuaren zentrua inposta lerrotik gora dago.

[aldatu] Bi zentrotako arkuak

Arku zorrotza: Arkuaren bi kurbak angelu zorrotza osatzen dute giltzarrian. Zentroaren kokapenaren arabera, izen desberdinak hartzen dituzte:
- Puntu osokoa kurben bi zentroak arkuaren abiapuntutan daudenean, inposta lerroan.
- Heren-puntukoa argia 3 zatitan banatuko bagenu, kurben zentroak erdiko herenaren ertz puntuetan daudenean.
- Laurden-puntukoa argia 4 zatitan banatuko bagenu, kurben zentroak erdiko bi laurdenen ertz puntuetan daudenean.

[aldatu] Hiru zentroko arkuak

Karpanel arkua: Bi zentro inposta lerroan eta beste bat lerro horren azpitik.
Trankil arkua: Salmerrak altuera desberdinean daudenean.
Arku hanpatua: Ferra-arku zorrotza. Arku arabe ere esaten zaio.

[aldatu] Bestelako arkuak

Beste irizpide batzuen arabera, arkuak beste era batera izenda daitezke:

Arku txaranbeldua: Horma baten azal batetik bestera argia handitzen edo txikitzen doan arku-mota. Asko erabili izan da arkitekturan lehioak eta atariak osatzerakoan. Lehioetan txaranbeldu laua da arruntena; atarietan, ordea, ohizkoagoa da apaindutako arkiboltez egindako txaranbeldua.

Ostiko-arkua: Ostiko batetik sortzen den arrapala-arkua, beste arku baten edo ganga baten bultzada horizontalak eusten dituena. Arkitektura gotikoan erabili zen, batez ere katedral handietan.

Deskarga-arkua: Ateburu, lehioburu edota beste arku baten gainean kokatzen den arku itsua, kargen zati bat eusteko, azpiko elementuak jasan behar dituen kargak gutxituz.

Hiruki arkua	Erdi-puntuko arkua	Arku beheratua	Trankil arkua
Arku zorrotza	Puntu osoko arku zorrotza	Arku beheratu zapala	Hiru gingileko arkua
Ferra-arkua	Karpanel arkua	Elipsi arkua	Alderantzizko arkua
Arku konopiala	Alderantzizko arku konopiala	Tudor arkua	Arku parabolikoa