Euskal Herriko mitologia

Wikipedia(e)tik

Euskal mitologia Euskal Herriko lurraldeetako mitoen multzoa da. Bertan nahasturik antzematen dira eragin kristau zein paganoak.

Gainerako herri eta kulturen antzera euskal mitologia alegiazko kontakizun, antzinako balizko jainko edo heroien egintzetan edo egiazko gertaeretan oinarritzen da, gehienetan, izadiaren indarren edo giza izaeraren alderdien oihartzuna dakarrena.

Kondaira sinbolikoa, munduaren hasierako edo denbora historikotik kanpoko gertakari harrigarriren baten berri ematen du askotan. Antzinako jainko edo heroien ekintzetan edo egiazko gertaeretan oinarritzen dira alegiazko kontakizunak, jatorri ezezagunekoak eta herri baten tradiziozko pentsamendu kolektiboaren osagai direnak, naturaren indarrari edo giza izaeraren zenbait alderdiri buruzko ikuspegia eta sinesteak islatzen ditu.

Mitok sailka daitezke kondairaren esanahia edo berez duten mezuaren arabera: Batzuk kosmosa edo lurraz kanpoko gaia dute, eta besteak, berriz, lurtarrak dira. Kristautasunaren sarrerak nabarmen eragin du euskal mitologiaren ahoz ahoko transmisioan. Oinarrizko kontzepzio metafisikoa bere horretan mantendu diren alegi askotan ere Bibliako pertsonaien izen ordezkatzea ematen da: neguko solstizioa = gabonzar, udako solstizioa = San Joan, jentilarri = Sansonarri, Salomon eta abar.

Eduki-taula

1 Izaki mitologikoak
- 1.1 Euskal jainkoen familia
2 Leku mitologikoak eta beste
3 Idazkiak
4 Kanpo loturak

[aldatu] Izaki mitologikoak

Herri jakintzan biziak bi alde zituen: eguna eta gaua. Eguna eguzkiaren menpe, gizakientzat zen; gaua, aldiz, ilun eta izigarri, gauekoentzat. Egunez lur barnetan, ilunpetan, bizi zirenak gauez ateratzen ziren lurra menperatuz. Eguna egunezkoarentzat eta gaua gauezkoarentzat esaerak ongi adierazten duen pentsaera erabat zabalduta zegoen. Istorio askok erakusten duten bezala debeku hau ez zen hautsi behar, hausleak ez bazuen fin gaixtorik eraman nahi.

Mundu hau pertsonaiaz beterik dago, mota guztietakoak eta garrantzi desberdinekoak. Pertsonairik ezagunenen artean Mari dugu. Mari zenbait herritan, izaki mitologiko guztien nagusi edo amatzat dute, askotan dama deitzen duelarik.

Sakontzeko, irakurri: Euskal izaki mitologikoen zerrenda

[aldatu] Euskal jainkoen familia

      Mari-------------+-----------Sugaar-----+------Mundakako printzesa            Amalur
                       |                      |                                        |
                       |                      +                                        |
                       |                      |                               +--------+--------+    
               +-------+-------+         Jaun Zuria                           |                 |
               |               |                             +------Eguzki Amandre    Ilargi Amandre
               |               |                             |
         Mikelats           Atarabi-----------+--------------+                                       
                                              |                    
                                              |
                         +--------------------+--------------------+
                         |                    |                    |
                      Amilamia              Urtzi                Basajaun-----+-----Basandere
                         |
                         |
                         +
                         |
                     Lamia

[aldatu] Leku mitologikoak eta beste

Irati
Mozorro
Urgeldi
Zozomikote

[aldatu] Idazkiak

La primitiva religión de los vascos, José Dueso, Orain, 1996. ISBN 84-89077-56-8.
Euskal Mitologia Konparatua, Juan Ignacio Hartsuaga, Kriseilu, 1987.