Frisiera

Wikipedia(e)tik

Frisiera Frysk, Frasch
Non mintzatzen den:	Herbehereak, Alemania eta Danimarka
Eskualdea:	Friesland, Groningen, Saxonia Beherea eta Schleswig-Holstein
Guztira hiztunak:	400.000
Hizkuntza familia:	Indo-Europarra Germaniarra Mendebaldekoa Frisiera
Estatus ofiziala
Hizkuntza ofiziala:	Friesland
Araugilea:	Frisiar Fundazioa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1:	`fy`
ISO 639-2:	`fry (B)`	`(T)`
ISO/FDIS 639-3:	—
Frisieraren hedapena, horiz
Oharra: baliteke orri honek NAF fonetika ikurrak edukitzea Unicoden.

Frisiera (Frysk) Herbeheretan, Alemanian eta, neurri txikiagoan, Danimarkan mintzatzen den hizkuntza bat da. Ingelesa eta Scots-aren hizkuntza gertukoena da. Gaur egun bere etorkizuna ez dago bermaturik, geroz eta hiztun gutxiago baitu.

Saxoiek eta angloek egungo frisieraren antzeko hizkuntza mintzatzen zuten Britainia Handira emigratu aurretik. Gure garaiko lehenego mendeetatik idatzi bakan batzuk gelditzen dira: alfabeto errunikoan eginiko epigrafia gutxi batzuk. XV. mendera arte, frisiera administrazioan eta kontu ofizialetan erabiliko den hizkuntza bizia izango da. XIII. eta XVI. mendeetatik hainbat dokumentu gordetzen da, lege izaera dutenak batzuk, baina baita idatzi literarioak ere: frisierazko saga eta herri legendak, adibidez. Garai horretatik aurrera, nederlandera eta alemana frisiera ordezkatzen joango dira.

Frisieraz hitz egiten dugunean, hiru aldaeretaz ari gara, urruntasun geografikoa dela-eta beraien artean ulergaitzak diren hiru aldaera hain zuzen: ekialdeko frisiera, mendebaldeko frisiera eta iparraldeko frisiera. Erdi Aroan hizkuntza bakarra osatzen zuten, Frisiera zaharra deitzen dena (VIII. eta XVI. mende artekoa), baina gaur egun, esan bezala, hiruen arteko desberdintasunak oso handiak dira.

Frisiar herriaren hedapen historikoa (grisez), eta egun frisieraz mintzatzen diren lurraldeak (marrez).

[aldatu] Ekialdeko frisiera

Ekialdeko frisiera (Saterlandic bezala ere ezagutzen dena) Alemaniako Saxonia Beherea eta Slesvig-Holstein lurraldeetan hitz egiten zen (Ekialdeko Friesland eskualde historikoan), baina Nazio Batuen 1996ko informe baten arabera, egun herri txiki batzuetan baino ez da mantentzen: Saterland, Ramsloh, Strücklingen eta Sharrell. 2.000 hiztun inguru daude, guztiak edadetuak. Bere burua ekialdeko frisiar gisa 11.000 bat lagunek jotzen dute.

[aldatu] Mendebaldeko frisiera

Frisiera banantzen den hiru hizkuntza-aldaeretatik egoera onena duena da. Frysk izenaz aldaera hau izendatu ohi da. Batez ere Herbeheretako Friesland probintzian hitz egiten da. Hala ere, mendebaldeko frisieraren hiztunen %40a probintzia honetatik kanpokoak dira. Bere burua mendebaldeko frisiartzat jotzen duten lagunak 700.000 eta 800.000 lagun artean zenbatu ohi dira; eta hauetatik %70a frisieraz hitz egiteko gai dira. Friesland-en hizkuntz ofiziala da, hezkuntza sisteman irakasten da eta hedabideetan nahiz kultur munduan presentzia handia du.

[aldatu] Iparraldeko frisiera

Iparraldeko frisiera (frasch deitua) Alemaniako iparraldean eta Danimarkako mugan mintzatzen da: Schleswig-Holstein estatuko Eider eta Wiedau ibaien arteko lurraldean eta Sylt (Söl, frisieraz), Föhr (Feer), Amrum (Omram) eta Hooge eta Heligoland (Deät Lun) uharteetan. Iparraldeko frisiera 10.000 bat lagunek mintzatzen dute (denak elebidunak). Bere burua iparraldeko frisiar bezala 60.000 bat lagunek jotzen dute.