OpenTrad
Wikipedia(e)tik
OpenTrad proiektuak, azkenaldian espainiar estatuko hizkuntzen arteko harremana gehiago sendotzea ekarriko duen aukera ekarri du. Bertan, estatuan dauden hizkuntzetatik abiatuz, gaztelerara testuak zein hitzak itzultzeko aukera eskeintzen da, baita alderantziz ere. Konkretuki hurrengo hizkuntzetaz ari gara: Galiziera, katalana eta euskara.
Eduki-taula |
[aldatu] Sorrera
Opentrad itzultzaile automatikoa 2006ko Maiatzan aurkeztu zen Bartzelonako Univertsitat Politécnica de Catalunya. Hurrengo hizkuntzen artean itzulpenak egiteko balio du: gaztelania, galiziera, katalana, valentziera eta euskera. Itzulpen automatiko hau Source Forge-ren bidez sailkatzen da, azken programazioaren gune garrantzitzuena baita.
[aldatu] Sortzaileak
2004an hasi zen OpenTrad deituriko itzulpen automatikoko programak zazpi partaide ditu, hauen arteko elkarlanaren ondorio izan da:
- Eleka Ingeniaritza Linguistikoa, S.L. Iñaki Arantzabal (Gaur egungo Elekako ordezkaria Iñaki Irazabalbeitia da)
- Universidade de Vigo (Seminario de Lingüística informática) Xavier Gómez Guinovart
- Universitat d'Alacant (Grupo Transducens) Mikel L. Forcada
- Universitat Politecnica de catalunya (TALP) Lluis Padró
- EHU (IXA) Iñaki Alegría Loinaz
- Imaxin Software José Ramón Pichel Campos
- Elhuyar Fundazioa Josu Waliño
[aldatu] Zergatiak
Euskara, hizkuntza guztiak bezala, indarra hartzen ari da Interneten. Horren ondorioz, itzulpen automatikoko programa edota gune bat nahiko ondo dator. Modu honetan, euskal orrialdeak itzultzeko aukera izango dute Interneteko erabiltzaile guztiak.
[aldatu] Finantziazioa
Industria, Merkataritza eta Turismo-ko Ministerioa, I+G+B Plan Nazionala eta Ikerketa Teknikoak Sustatzeko Programa-k baliabide ekonomikoak eskeini dituzte proiektu hau aurrera atera ahal izateko.
Azken urte honetan Eusko Jaurlaritzak ere diru-laguntzak eskeini dizkio proiektu honi. Dena den, programa honen erabilera guztiz doakoa da Interneteko erabiltzaileentzat. Hau gutxi izango balitz, murrizketarik gabe sartzeko aukera dago orrialdean.
[aldatu] Helburua
Software librea sortu izan nahi dute; abiadura handiko eta kode irekiko itzulpen automatikoko bi gailu edo motor garatzea da OpenTrad proiektuaren helburua. Horietako bat hizkuntza ahaideko bikoteentzat da, transferentzia sintaktiko partziala egiteko; bestea berriz, transferentzia sintaktiko osokoa, elkarrengandik urrutiago dauden hizkuntz bikoteentzat. Proiektu honetako partaide den erakunde batek garatutako motorrak izango dituzte oinarri gailu horiek. Proiektu honen amaieran, gehigarri tekniko batek zehatzago deskribatzen du itzulpen automatikoko sistema horien diseinua.
Zientzia.net-ek Opentraden helburuei buruzko Iñaki Aranzabalek esandako hitz batzuk: "batetik, galegoa-gaztelania eta katalana-gaztelania bikoteentzat itzultzaile automatiko ona, azkarra eta kode irekikoa lortu nahi genuen, eta, bestetik, gaztelaniatik euskarara itzultzeko prototipoa. Kontuan izan behar da hizkuntza guztien abiapuntua ez zela berdina: gaztelania-katalana bikotea nahiko aurreratua zegoen, eta, beste muturrean, gaztelaniatik euskarara automatikoki itzultzeko, ia dena egiteko zegoen" [1].
Hona hemen hizkuntza-bikoteak:
- Gaztelania <--> Katalana/Valentziera
- Gaztelania <--> Galego
- Gaztelania --> Euskara
Proiektuaren azken helburua da goian aipatutako hizkuntza-bikoteen arteko itzulpenak egiteko gai den sistema-prototipoa sortzea, eta partzuergoko partaide diren enpresek sistema hedatzea eta merkaturatzea da, itzulpen automatikoaren erabilera hainbat arlotan hedatuz.
[aldatu] Berrikuntza Teknologikoak
Opendrad-ek hainbat berrikuntza garrantzitsu ekarri ditu:
- Gaztelania-euskara itzulpen automatikorako sistema sortu du eta momentuz euskara-gaztelania itzultzen duen itzultzaile automatiko bakarra da.
- Estatu espainiarreko hizkuntzen artean, itzulpen automatikorako kodea eta datu linguistikoen irekiera eta estandarizazio bat eragin du. Horrek, eduki eleanitzeko sorkuntza-prozesuetan eragiten duen elkarrekintza, modularitatea eta integratzeko gaitasuna ahalbidetzen du.
- Talde unibertsitarioetan erabiltzen diren teknologiei esker, itzulpen-abiadura handia du (adibidez, egoera finituko teknikak).
[aldatu] Erabilerak
Euskarazko itzulpenak jarduera komertzialerako erabili izan ohi dira eta horrek murrizketa batzuk eragin ditu, gaizki erabil ez dadin:
- 50 lerro baino ezin dira itzuli
- Ezin da dokumenturik itzuli
Hala ere, web guneetako edozein testu itzul daiteke. Dagoeneko bi egunkarik erabiltzen dute: "El Correo Gallego", normalean gaztelaniaz editatzen dena eta orain galegozko bertsioa duena eta "La voz de Galicia", egun bere bertsio elektronikoa galegoz egiten duena.
[aldatu] Funtzionamendua
Hamar pauso jarraitzen ditu Vigoko Unibertsitateak aurkeztutako txostenaren arabera:
- Desformateaketa, hemen testua HTML hizkuntzatik banatzen dira.
- Analisi morfosintaktikoa
- Hitz homografoen anbiguotasunak kendu
- Analisi sintaktikoa
- Transferentzia estrukturalak, gaztelania euskera, katalana eta galegorako.
- Transferentzia lexikoak: hitzen itzulpena.
- Sorkuntza sintaktikoa, soilik gaztelania eta euskera bikoterako.
- Sorkuntza morfologikoa
- Sorkuntza ondokoa, ortografiarekin lotutako aldaketak, hala nola, apostrofoak, laburdurak...
- Berformateaketa, testua HTML hizkuntzan berriro ipini.
Itzulpenerako behar diren tresnak, nahiz erabiltzen diren kodeak SourceForce-n bidez eskura daitezke. Itzulpenek ez dira adibideetan oinarrituko; hala ere etorkizunean teknika hau erabiltzeko asmoa dute. Momentuz bi teknologiatan oinarritzen da: apertium izenekoa, antzekotasunak dituzten hizkuntzen artean itzulpenak egiteko; eta matxin delakoa, estruktura ezberdinak dituzten hizkuntzen artean erabiliko dena. Erabilitako teknologia automatetan oinarritua dagoenez itzulpenak nabigazioa bezain arin egin daitezke, horrela nahi ditugun orrien itzulpena lor dezakegu denbora handirik galdu gabe. Azknenik aipatu beharrezko gauza bat: askoz jota 16.384 karaktere sar daitezke itzultzeko.
[aldatu] Gazi-gezak
IXa taldeak Azpeitiko Euskara Patronatua-ren web orrialderen argitaratu zuen artikuluaren arabera, hauek dira akats-tasak:
- Gaztelania-katalana eta gaztelania-galego-ko itzulpenetan %4-ko akatsak baino ez dira aurkitu.
- Gaztelania-euskerazko aukeran akatsen ehuneko gordina %32,90-koa izan da, baina euskeraren berezitasun batzuk kontuan hartuta ehuneko hori normalizatu behar izan da konparagarria izan dezan, beraz tasa murriztuta %24,80 da.
Honi buruzko ohar txiki bat egin behar da: itzulpen sisteme akats tasa %10-etatik baino beheragokoa izan ehar du sistema produktiboan sartu ahal izateko, beraz gaztelania-euskerako sistema prototipo lez dago definituta.
Akatsen iturburua bi multzotan sailkatu ahal da:
- Gaztelania- galegoan eta gaztelania- katalana sisteman hiztegietan agertzen ez diren hitzek ematen dituzte arazo nagusienak.
- Gaztelania-euskerazko sisteman sintaxia eta deklinabideek ematen dituzte buruhauste gehienak.
Nahiz eta itzulpenen egokitasuna hobetu daiteken, nahiko arin jasotzen dira emaitzak, alde horretatik sortzaileak pozik daude Iñaki Aranzabalen hitzetan.
Interesgarriak diren abantailen artean hauek aurkitzen dira: lehenengo eta behin noranzko biko itzulpenak eskeintzen dituzte, horrez gain integrazio totala ahalbidetzen du, hirugarrenez hornitzaileari ematen dio independentzia eta azkenik erabiltzaileen komunitatearen garapena sustatzen du.
[aldatu] Parte Hartzaileak
- Eleka Ingenieritza Linguistikoa, S.L. (Ixa taldea eta Elhuyar Fundazioak sortutako empresa)
- Vigoko Unibertsitatea (Linguistika eta informatika mintegia)
- Unibertsitate honetako informatika linguistikoaren mintegiak, batez ere,gaztelaniatik galegora eta alderantzizko itzultzaile automatikoa sortzen lagundu du,Opentrad proiektuan.
- Alikanteko Unibertsitatea (Itzulpen taldea)
- Kataluniako Unibertsitate Politeknikoa (TALP taldea)
- Euskal Herriko Unibertsitatea (Ixa taldea)
- Imaxin softwarea
- Elhuyar Fundazioa
[aldatu] Ikus gainera
- Itzulpengintza
- Itzulpengintza automatikoa
- IXA taldea
[aldatu] Kanpoko estekak
- OpenTrad. http://www.opentrad.org/demo/ (2007ko maiatzaren 28an berreskuratua)
- Opentrad aurkezpena (2006, Maiatzak 30) Berreskuratua http://www.upc.edu/saladepremsa/catala/documents/doczNyA1L.pdf -tik Opentraden gainean txostena
- Vigoko Unibertsitatea
Zientzia.net atariko artikulua:"Opentrad: emaitzak eta akatsak" (2006/09/19)
[aldatu] Hemeroteka
- Diseño página web. Berreskuratua (2007, Maiatzak 16) http://www.disenopaginaweb.es/Opentrad_ofrece_a_los_internautas_el_primer_traductor_autom%C3%A1tico_y_gratuito_de_castellano_a_euskara_331.html
- Empresa Digitala. Berreskuratua (2007, Maiatzak 16) http://www.enpresadigitala.net/castellano/noticias/noticia_concreta.jsp?id=2380
- El Mundo. Berreskuratua (2007, Maiatzak 16) http://www.elmundo.es/navegante/2006/05/30/esociedad/1148999581.html
- Elhuyar. Berreskuratua (2007, Maiatzak 7) http://www.elkarrekin.org/elk/Berr/ElhuyarFundazioarenApirilekoBerriak.pdf -tik
- Sustatu. Berreskuratua (2007, Maiatzak 7) http://www.sustatu.com/1148623516/ -tik
