Pizkundea
Wikipedia(e)tik
Pizkundea Erdi Arotik Aro modernora pasatzeko pausoa izan zen historiako aroari deritzo. XV. mendetik XVI. mendera luzatu zen.
Eduki-taula |
[aldatu] Ezaugarriak
Pizkundeak gizakia gauza guztien neurri egiten du. Arte gehienbat kultural bezala artistari formazio zientifiko bat eskatzen zaio, Erdi Aroko jokaeretatik askatu eta maila sozial gorenerenera igoarazten duena.
Antzin Arora itzulera. Aintzinako forma arkitektonikoak, orden klasikoa, sinismen zaharren berrezarpena, historia eta mitologiako gaiak, aintzinako sinboloen onarpena... berpiztuko dira. Honekin ez da kopia soil bat egin nahi, Arte Klasikoaren legeen ezagupenean barneratu nahi da.
Naturarekin erlazio berri baten jaiotza, zientziaren ulermen ideal eta errealista batekin batera doana. Matematika, edertasunaren ideala arrazionalki fundamentatu nahi duen artearen laguntzaile nagusia bihurtuko da. Naturaren egia ezagutzearen aspirazioa, Aintzin Aroan bezala, ez da fenomeno kasualaren ezagupenera orientatzen, ideiean barneratzean baizik.
[aldatu] Historiografia
Giorgio Vasari idazle eta artista italiarra izan zen izen hau erabiltzen lehenetarikoa bere Margolari, eskultore eta arkitekto famatuen biziak' lanean, 1570ean plazaratua, baina XIX. menderarte ez zitzaion hitz honi interpretazio historiko-artistiko zabala eman.
Vasari ideia determinagarri bat bota zuen, aintzinako artearen jaiotza, kontzientzia historiko indibidual nabaria presuposatzen da, artistaren jokabide espiritualean erabat berri den fenomeno bat.
Berpizkundeak Erdi Aroko artearekin lotura guztiak mozten ditu apropos, mespretxuz barbaro eta godoen estilo bezela kalifikatzen duena. Era berean iparraldeko europako arte garaikidearen aurka dago.
Europaren eboluzio artistiko nagusi baten ikuspuntutik, Pizkundeak orain arte nagusi izan zen batasun estilistikoaren apurtzea esan nahi du.
[aldatu] Garapena
Historikoki, Pizkundea aurkikuntza geografikoen eta itsasoz bestaldeko konkisten aroan sortu zen.
Italian hasi zen XIV. mendean eta Europan zehar XV. eta XVI. mendeen artean zabaldu zen. Garai horretan, Erdi Aroko gizarte feudal auskorra, nekazaritzan oinarritutako ekonomiarekin eta Eliza nagusi zen bizitza kultural eta intelektualarekin, pixkanaka insituzio politiko zentralizatuek kontrolatutako gizarte bihurtu zen, hiri guneetan eta merkataritzan oinarritutako ekonomiarekin eta heziketan, arteetan eta musikan mezenazgoa garatu zelarik. Kristautasunaren apurketak, nazionalismoen garapenak, inprentaren sorrera (1460 eta 1480 artean) eta honek ekarri zuen kulturaren zabalpena... ere eman ziren. Ideien munduan ematen hari zen iraultzarekik paralelo, XV. mendearen hasieran indar handiko Errenazimentu artistiko bat izan zen Italian.
Artistak balio eta pertsonalitate propiodun gizabanako bezala hartu zuen kontzientzia, jakintzak erakarria izan zen eta anatomia ikasten hasi zen, itzal eta argien teknika, perspektibaren legeeak, aro klasikoko ereduak, etab... Hor dugu adibidez Leonardo da Vinci, Pizkundearen adibide garbi bat, jakintzaren arlo asko zekizkiena.
[aldatu] Etapak
Errenazimentuaren lehen etapa XV. mende osoa du espazio kronologiko bezala eta Quattrocento izenarekin da ezaguna, eta Italian garatu zen Errenazimentu goiztiarra hartzen du bere baitan.
Bigarrenak XVI. mendean du eragina, Cinquecento izenarekin da ezaguna eta bere estilo artistikoa Errenazimentu Garaiera erreferentziatuta geratzen da, mendearen lehen laurdenean zentratzen dena. Etapa honek Manierismoan bukatzen du, 1520-1530an izan zen erreakzio antiklasikoa.
Italian Berpizkundea garatzen den bitartean, Europan zehar Gotikoa mantentzen da oraindik, XVI. mendearen hasierarte iraungo duena.
Italian, Aintzin Aro klasikoarekin elkarbizitzak, nazio ondasun bezala joa, eboluzio estilistiko homogeneo batentzako base zabal bat ahalbidetu zuen. Horregatik juxtu Italian sortzen da, beste nazio guztien aurretik.
Italiatik at Aintzin Aro Klasikoa emari akademiko jasangarria izango da eta Errenazimentuaren garapena Italiaren bultzaden menpe egongo da. Italiak momentu harretan hainbat estatuz osatuta zegoen, besteak beste Venezia, Florentzia, Milan eta Napoli. Kanpoko presioek estatu hauen batasuna eragotzi zuten, hala ere, italiarren kontzientzia kulturalaren indartzea eman zen.
Habiapuntu hautatik, hiriak berrikuntza artistikoaren zentru bihurtu ziren. Florentzian, burgesia aberats baten garapenak Berpizkundearen zabalpenean lagundu zuen, hiri estilo berriaren habiapuntu bihurtzen da eta Medici familiaren babespean, Italian barna zabalduko diren lehen obrak sortzen dira.
[aldatu] Kronologia
- 1453an Bizantziar Inperioa erori zen.
- 1492ko urriaren 12an Kristobal Kolon gaurko Dominikar Errepublikara eta Haiti dauden uhartera iritsi zen.
- 1548.urtean Oñatiko unibertsitatea fundatu zuten.
[aldatu] Literatura
[aldatu] XV. mendea
- Bernart Etxepare. Nafarroa Beherea. (1480?-?): "Linguae vasconum primitiae" (1545).
[aldatu] XVI. mendea
- Garcilaso de la Vega. Espainia. (1501-1536).
- San Luis de Granada. Espainia. (1504-1588).
- Joan Perez de Lazarraga. Araba. "Dianea eta Koplak" (1567).
- Joannes Leizarraga. Lapurdi. (1506-1601): "Jesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria".
- Santa Teresa Avilakoa. Espainia. (1515–1582).
- Fray Luis de Leon. Espainia. (1527-1591).
- San Juan de la Cruz. Espainia. (1542-1591).
- William Shakespeare. Ingalaterra. (1564-1616).
[aldatu] Arkitektura
Sakontzeko, irakurri: Arkitektura pizkundetar
Arkitekturaren historian haustura unea izan zen, batez ere aurretik emandako garaiarekiko, gotikoarekiko.
Berrikuntzak sortu zituen hainbat esparrutan: bai ekoizpen medioetan, bai arkitektura-hizkuntzan. Beste ezaugarri bat da arkitektoen jarrera, artisau izatetik benetako profesional izatera pasa zirela. Katedral gotiko handienak ere, orokorrean egile ezezagunekoak dira, Pizkundean ordea, lan esanguratsu guztietan, egilearen izena ezagutua da. Lanaren inspirazioa, antzinako garai klasikoaz egiten zuten irakurketan oinarritzen zen, batez ere arkitektura erromatar eta greziarrean.
[aldatu] Arkitekto pizkundetar ezagunak
[aldatu] Artea
[aldatu] XV. mendea
- Albrecht Dürer. Bavaria. Alemania. (1471-1528), margolaria.
[aldatu] XVI. mendea
[aldatu] Ikus, gainera
- Quattrocento.
- Cinquecento.
