An Cuilthionn
As a'Wikipedia
[deasaich] An Cuiltheann
[deasaich] Ainmean Àite a’ Chuiltheinn
Bidh an sluagh, gu h-àraidh daoine nach eil às an Eilean Sgitheanach a’ cleachdadh am facal airson gach beinn eadar Loch Ainort agus Gleann Breatail, agus cuiridh iad na h-ainmean Beurla The Red Cuillin(s) agus The Black Cuillins orra. Chan eil Cuiltheann Dearg no a leithid ann anns a’ Ghàidhlig agus cleachdar Na Beanntan Dearga no Na Binnein Dearga airson beanntan air taobh an ear Gleann Sligeachain. Tha feadhainn eile a’ gabhail a-steach Blabheinn a tha air taobh thall na Binnein Dearga a chionn ’s gu bheil cruth na beinne coltach ri cruth a’ Chuiltheinn fhèin. ’S e monadh a th’ anns a’ Chuiltheann agus ’s e aonad a th’ ann. Chan eil feum air ainm anns a’ chruth iolra coltach ri The Cuillins, ainm a bhios mòran daoine a’ cleachdadh gun fhios nas fheàrr.
[deasaich] An Cuiltheann
Chan eilear cinnteach idir cò às a tha an t-ainm An Cuiltheann a’ tighinn agus chan eil fiù ’s fios aig na sgoilearan dè an cànan a thàinig an t-ainm às. Tha Forbes [1] a’ smaoineachadh gur e facal Gàidhlig a th’ ann a tha a’ tighinn bho “Cuilionn”. Tha e a’ toirt dòighean sgrìobhaidh eadar-dhealaichte cuideachd, mar eisimpleir Cuilfhionn, Cuildhean agus Cuilion. Tha Drummond [2] dhen bheachd ge-tà nach eil seo coltach air sgàth ’s nach bi beanntan le ainmean chraobhan ainmeachadh às dèidh cruth na beinne (no a’ mhonaidh) ach às dèidh craobhan a tha a’ fàs air a’ bheinn. Agus ma thèidear dhan Chuiltheann chan fhaicear ach glè bheag de Chuilionn ann Gleann Breatail. Tha Drummond a’ smaoineachadh gur e ainm Lochlannach a th’ ann an Cuillin agus tha e a’ tighinn bhon seann fhacal Lochlannach kjølen, a tha a’ ciallachadh druim bheann no monadh àrd agus cuideachd druim bàta. Tha Iain Mac an Sporain dhen bheachd gur e mìneachadh coltach a th’ ann an kjølen a chionn ’s gum faicear monadh leis an ainm kjølen anns an Nirribhidh cuideachd. Tha e a’ dol le Drummond agus a’ tuigsinn an ainm mar druim àrd monadh agus druim bàta. Tha am mìneachadh seo coltach air adhbharan eadar-dhealaichte. Tha ainmean Gàidhlig air a’ mhòir-chuid de na beanntan anns a’ Chuiltheann ach tha ainm Lochlannach air a’ mhonaidh fhèin nam beann. Tha seo a’ toirt dealbh cultarach air a’ chùis. Nuair a thàinig na Lochlannaich dhan Eilean Sgitheanach is coltach gun d’ fhuair iad sealladh air na beanntan àrda seo bho astair mhòr, agus is coltach gun do chleachd iad airson stiùiridh air a’ mhuir iad. Mar sin chuir iad ainm air na chunnaic iad agus cha robh ùidh mhòr aca anns na beanntan singilte, ach ann an cruth na tìre, agus tha seo a’ sealltainn aonad nam beann. A rèir Richard Cox chan eil am mìneachadh seo coltach air adhbharan fuaimneach. Is e fuaimreag fada a th’ anns an /ø/ ann an kjølen ach gur e fuaimreag goirid a th’ ann ann an Cuiltheann, a chionn ’s nach urrainn dha fuaimreag fada a bhith ro “lth”. Mhìnich e cuideachd gur e /k/ leathann a th’ ann ann an Cuiltheann ach ’s e /kj/ caol a th’ ann ann an kjølen. Agus gur e /n/ leathann a thathar a’ cluinntinn ann an Cuiltheann ach /n/ caol ann an kjølen. Co-dhiù, tha Iain Mac an Sporain cinnteach gur e ainm Lochlannach a th’ ann agus mhìnich e gur coltach gun do dh’atharraich na fuaimnean sin tro na linntean. Chan eilear idir cinnteach dè tha fìor agus sgrìobh Iain Mac an Tàilleir[3] gun robhar a’ feuchainn ri mìneachadh fhaighinn ach nach eil dearbhadh sàsach ann.
[deasaich] Sgùrr Alasdair
Shreap Alexander Nicolson Sgùrr Alasdair ann an 1873 airson a’ chiad turas agus thathar ag ràdh gur esan a’ chiad duine a shreap air a mhullach. Às dèidh do Norman Collie fhaighinn a-mach ann an 1887 gur e a’ bheinn às àirde a’ Chuiltheinn a th’ ann an Sgùrr Alasdair, chuireadh ainm Alasdair air. Ach ged a thathar ag innse gur esan a’ chiad duine a bh’ ann tha rud iongantach air an sgeulachd sin. Bha cìobair ionadail Aonghas MacRath còmhla ri Nicolson air a’ chiad cuairt aige agus lean esan e dhan mhullach. Tha sin a’ toirt gun robh Aonghas eòlach air na beanntan mar thà agus tha sin a’ ciallachadh nach e a’ chiad duine air Sgùrr Alasdair a bh’ ann an Nicolson idir. Chanadh daoine ionadail Sgùrr Lagain [1] ris air a’ bheinn sin bho thùs agus chleachd Alexander Nicolson fhèin an t-ainm sin.
[deasaich] Sgùrr Thearlaich
Chaidh Sgùrr Thearlaich ainmeachadh às dèidh an t-sreapadair ainmeil Charles Pilkington. ’S e ball an Scottish Mountaineering Club a bh’ ann agus stiùirich esan ann an 1887 a’ chiad dìreach air a’ bheinn air an robh North-East Peak [1] gu ruige sin. Is iongantach gun robh ainm Beurla air a’ bheinn, oir tha ainmean Gàidhlig air na beanntan eile agus chan eil e coltach gur e sin an t-ainm a bha air Sgùrr Thearlaich bho thùs.
[deasaich] Sgùrr Thormaid
Chaidh Sgùrr Thormaid ainmeachadh às dèidh Norman Collie a bha na bhall anns an Scottish Mountaineering Club cuideachd agus a’ sreap anns a’ Chuiltheann còmhla ris na sreapadairean shuas. Tha leac aig taobh an iar-tuath Sgùrr Mhic Coinnich leis an ainm Collie’s ledge.
[deasaich] Sgùrr Thuilm
Tha Forbes [1] a’ smaoineachadh gur e an Sgùrr aig Tulm a th’ ann an Sgùrr Thuilm agus gur e an aon duine a th’ ann leis an robh Caisteal Dùn Tuilm ann an Tròndairnis. Tha e a’ mìneachadh nach eil an t-ainm a’ tighinn bhon fhacal tolm a tha a’ ciallachadh cnoc.
[deasaich] Sgùrr MhicCoinnich
Tha Sgùrr MhicCoinnich air ainmeachadh às dèidh John MacKenzie, sreapadair is fear-stiùiridh às an Eilean Sgitheanach, a bha a’ sreap còmhla ri Norman Collie. Is iongantach gu bheil ainm a shloinneadh air a’ bheinn sin agus ainmean nan ciad ainmean nan sreapadairean shuas.
[deasaich] Sgùrr nan Gillean
Chan eilear cho cinnteach mi dheidhinn mìneachadh ainm Sgùrr nan Gillean. Tha e a’ coimhead soilleir air a’ chiad sealladh, ach an àite gillean a tha a’ ciallachadh “balaich”, tha Drummond [2] a’ cur an aire gillean mar ainm Lochlannach a tha a’ tighinn bho gil, a tha a’ ciallachadh ”sgoltadh”. Tha an dà mhìneachadh coltach. Tha beàrnan mòra eadar na còig binnein aig Sgùrr nan Gillean agus tha iad glè fhollaiseach gu h-àraidh bhon ear-thuath, ach chan fhaicear sin bhon mhuir. Mas e balaich a th’ anns na gillean, ’s e a’ cheist cò na gillean. Mas e fir a bh’ ann a bha a’ sreap còmhla ri Alexander Nicolson, bhiodh e neònach nach eil ainmean coltach ri Sgùrr Alasdair agus Sgùrr Thormoid air Sgùrr nan Gillean. Tha Alexander Nicolson a’ bruidhinn mu dheidhinn Sgùrr nan Gillean ann an artaigeal anns an Scottish Mountaineering Club Journal. [4] Tha sin a’ ciallachadh gun d’ fhuair a’ bheinn a h-ainm na bu tràithe na 1865.
[deasaich] Garsbheinn & Blabheinn
Chan eil Forbes [1] cinnteach cò às a tha a’ chiad eileamaid aig Garsbheinn a’ tighinn ach tha e a’ cur an aire gu bheil e a’ tighinn bhon fhacal Ghàidhlig gàirsinn. Tha mi fhìn dhen bheachd ge-tà gur coltach gur e ainm Lochlannach a th’ ann. Thuirt Richard Cox ann an òraid aig Rannsachadh na Gàidhlig 2006 gu bheil beachd sònraichte aige mu dheidhinn bheann aig a bheil -bheinn mar dàrna eileamaid dhen ainm. Tha e a’ smaoineachadh gur e ainmean Lochlannach a th’ annta a b’ àbhaist a bhith nam Bla Fjall agus mar sin air adhart agus gun do dh’atharraich an dàrna h-eileamaid Lochlannach gu eileamaid Gàidhlig agus gun do chum na Gàidheil a’ chiad eileamaid. Tha mi a’ smaoineachadh gu bheil sin coltach a chionn ’s gu bheil structar Lochlannach a th’ aig na h-ainmean sin. Ann an ainmean Lochlannach thig am buadhair ron ainmear, ach anns a’ Ghàidhlig thig am buadhair às a dhèidh. Gu tric tha ainmean Lochlannach aig na beanntan a chìthear bhon mhuir, agus ’s i a’ bheinn aig ceann deas a’ Chuiltheinn a th’ ann an Garsbheinn agus chìthear bhon mhuir i gun teagamh.
[deasaich] Sgùrr a’ Ghreadaidh
Tha Forbes dhen bheachd gu bheil an t-ainm Sgùrr a’ Ghreadaidh a’ tighinn bho “ghreadadh”. ’S urrainn dha a bhith a’ ciallachadh “strì” (mar eisimpleir strì a sreap suas [1], air sgàth ’s gu bheil e cruaidh am mullach a ruigsinn. ’S urrainn dha a bhith a’ ciallachadh sèideadh làidir na gaoithe cuideachd.
[deasaich] Sgùrr a’ Mhadaidh, Sgùrr an Gobha, Bruach na Frìthe, Sgùrr na Banachdaich
’S e seann ainmean a th’ ann an ainmean le beathaichean is dathan. Gu tric tha ainmean bheathaichean air beanntan anns air feadh an t-saoghail. Tha ainmean bheathaichean air cuid de na h-àiteachan anns a’ Chuiltheann. Mar eisimpleir Sgùrr a’ Mhadaidh, Sgùrr an Gobha. Tha Bruach na Frìthe ceangailte ri beathaichean cuideachd, oir ’s e coille fèidh a th’ ann am frìth. Chan eil a’ chùis seo soilleir le Sgùrr na Banachdaich. Tha Mac an Tàilleir [3] a’ cur air adhart gu bheil “banachdach” a’ ciallachadh “banachag” agus bhiodh sin a’ ciallachadh gun cleachte an sgìre sin airson banachaigeachd. Tha Forbes ge-tà dhen bheachd gu bheil “banachdach” a’ tighinn bho na creagan breacte coltach ris an tinneas ris an canar banachdach. Tha Forbes ag ràdh cuideachd gu bheilear a’ cluinntinn Banaraich agus Bànaraich gu h-ionadail, agus bhiodh sin a’ dol leis a bheachd aig Mac an Tàilleir.
[deasaich] Sgùrr Dubh, Sgùrr Dearg, Clach Glas, Blabheinn
Chan e rud iongantach a th’ ann gu bheil ainmean dathan air cuid de bheanntan. Gu tric tha na dathan sin an crochadh air a’ chreig agus cuideachd dè an dath a tha mar eisimpleir solas an fheasgair a’ cur orra. Anns a’ Chuiltheann chìthear Sgùrr Dearg, Sgùrr Dubh Mòr agus Sgùrr Dubh Beag, agus agus beagan taobh a-muigh a’ Chuiltheinn Clach Glas agus Blabheinn.
[deasaich] Sgùrr an Fheadain
’S e fear inntinneach a th’ ann an Sgùrr an Fheadain a thaobh ainmeachadh. Tha an t-ainm a’ tighinn bhon fhacal “feadan” no. Tha sgoltadh mòr a’ ruith bho mhullach gu bonn na beinne agus canaidh saoghal sreap ris Waterpipe Gully. Tha coltas feadain air an sgoltadh sin agus dh’ainmeachadh a’ bheinn agus an sgoltadh às a dhèidh.
[deasaich] Am Baisteir
Tha sgùrr àraidh ri taobh Sgùrr nan Gillean leis ain ainm Am Baisteir. Cha robh ciall an ainm an còmhnaidh soilleir agus tha dà mhìneachadh ann co-dhiù. Dh’eadar-theangaichear Am Baisteir gu tric mar “executioner” (bhon fhacal “bàsadair”) ach feumar ràdh gur e “crochadair” [2] a th’ ann an “executioner”. Tha Dwelly a’ moladh “baptiser” airson Baisteir agus sin am mìneachadh as cumanta airson an ainm sin an-diugh. Ma chìthear cruth an sgùrra tha an dà mhìneachadh coltach. Tha creag mhòr gu h-ìosal den mhullach a tha biorach agus air a bheil cruth iongantach. ’S urrainnear sin fhaicinn mar làmhag a’ chrochadair no mar ceann sagairt [2] a’ cromadh chun leanaibh airson a bhaisteadh.
[deasaich] Sgùrr nan Eag
Tha Sgùrr nan Eag gu math creagach agus tha pailteas de dh’eagan air a mhullach. Ann an droch shìde chan eil e follaiseach cò an t-eag as àirde, agus tha sin a’ mìneachadh ciall an ainm.
[deasaich] Sgùrr Sgumain
Tha an t-ainm Sgùrr Sgumain a’ tighinn bho “Sguman”. ’S e facal Gàidhlig a th’ ann airson beinne le cruth staic. Chleachdar am facal cuideachd airson soitheach a chleachdar gus uisge a chur a-mach à bàta [1] . Tha An Sguman cuideachd faisg air a’ Chuiltheann eadar na beanntan agus a’ mhuir. Tha pàirt air Sgùrr Sgumain leis an ainm An Cìoch, ’s e creag mhòr a th’ ann a tha a’ tighinn a-mach à taobh Sgùrr Sgumain coltach ri cìoch. Canar ris Cìoch An Sgumain cuideachd (no Cioch a Sgumain ann an Forbes [1] )
[deasaich] Tùsan
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 Forbes, Alexander R. 1923; The Place-Names of Skye. Paisley: Alexander Gardner
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Drummond, Peter 1992. Scottish Hill and Mountain Names. Glasgow: Scottish Mountaineering Trust
- ↑ 3.0 3.1 Mac an Tàilleir, Iain 2001. Scottish Placenames
- ↑ Nicolson, Alexander 1892. “Skye and Sgur-Nan-Gillean in 1865” Scottish Mountaineering Club Journal Vol. 2 No. 3
[deasaich] Faclairean
- Dwelly, Edward 1902-1911. Illustrated Gaelic - English Dictionary. Birlinn (2001) ISBN 090177121X
- Mark, Colin 2004. The Gaelic - English Dictionary. London: Routledge ISBN 0415297613
[deasaich] Mapaichean
- Ordnance Survey Landranger 32. South Skye & Cuillin Hills. 1994
- Ordnance Survey Explorer 411 Skye - Cuillin Hills, Soay. 1994
