گالشی تقويم

گيله‌مرد و گالش، قديم قديمؤنِ جی تا هسا، خوشؤنِ ره تقويم و سال‌شوماری داشتن کی هو گالش شؤمار يا گالشی تقويم يا ديلمی تقويم ايسه.

ای تقويمِ ريشه، قديمی يزدگردی تقويمه وگردنه.

قديم، ايران و ايرانی‌ئنِ سال گردان بو. يعنی 12 تا سی‌روزه ما داشتن کی بونا بو 360 روز. چون اوشؤنِ سال، پنج روز و خورده‌ای، خورشيدی سالِ جی کم داشت، هر 4 سال، سالِ سر کی هو نوروز بو يک روز خو اصلِ جيگا جی فاصله گيت.

ای چرخسن و نوروزِ جابه‌جايی هوتو ادامه داشت تا زمانی کی ديلمی‌ئن تصميم بئيتن خوشؤنِ سالِ سره ثابت بدارن.

ايرانِ مئن، گيلانِ مردوم، اوّلين کسانی بؤن کی ای ضرورته درک بئودن و خوشؤنِ ساله 365 روزه بئيتن.

[ویرایش] گالشی تقويمِ مبدأ

دوروس هو زماتی کی قديمی يزدگردی نوروز اون‌قدر جابه‌جا بوبؤ بو کی دکته بو تاوسؤنِ وسط، چون خوروم زمات بو و کشاورزی محصولؤنِ فيچئنِ وخت بو و خراج و ماليات هدأنِ ره خوروم بو، سالِ سره هويه ثابت بداشتن و هو روز و سال بوبؤ گالشی سالِ مبدأ.

يعنی او روز کی دوشنبه روز، اولين روز جه قديمی يزدگردی سال بو، بوبؤ نؤروز ما اوّل، سال اول گالشی. او روزِ جی تا هسا، 1580 سال بوگذشته و جالب اينه کی گالشی سالِ مبدأ، نه سياسی موناسبته و نه مذهبی موناسبت. يه‌ته علمی تفاق ايسه. يعنی هو روزی کی مردوم ای ضرورته بفهمسن کی ساله وا ثابت داشتن و هو روز بوبؤ مبدأ.

[ویرایش] گالشی تقويمِ ما و روز

امّا گالشی سال کی خودا ره شوکر تا هی بيس سی سال پيش استفاده بونأ بو و الؤن‌ام گالشؤنِ ياد دره، چيسه و چی موشخصاتی دأنه؟

گالشی سال، دوازده‌ته ما دأنه کی هرته 30 روزه ايسن:

1) نؤروز 2) کورچ 3) اريه 4) تير 5) موردال 6) شرير 7) امير 8) آول 9) سيا 10) ديا 11) ورفنه 12) اسفندار.

نوروز ما، 17 مورداد هجری شمسی جی سراگينه و 15 شهريور مئن توماما بونه. ای ما، گالشی تقويمِ مئن، اوّلين ما ايسه و اونِ اولين روزِ مئن، نوروزِ بل يا آتش نوروزی روشنأ کؤنن و تازه ساله جشن گينن.

کورچِ ما، 16 شهريور هجری شمسی تا 14 مهر ايسه.

[ویرایش] پنجيک

پنج روزأ نی دأنيم کی اونه دوخؤنيم پنجيک و ای پنج روز، هيچ فصل و ماهی مئن دنه. در واقع ايرانِ مئن، امو هرگيز 31 روزه ما نداشتيم و ای 31 روزه ماهؤن کی الؤن استفاده بونن، يه‌ته عجيب و غريب اختراع ايسه کی رضاخان زمات داب بوبؤ!

هر چار سال يک‌بارأ نی، پنجيک بونه شيش روزه تا او 365 روز و خرده‌ای کاملن رعايت ببی و خورشيدی سال دوروس موحاسبه ببی. او شيشمی روزه دخؤنن: ويشک.

[ویرایش] چوتو سالؤنه تبديل کونيم کسنه

اگه خأنين کی گالشی ساله و هجری شمسی‌يه تبديل بکونين به کسن، هچی کافی‌يه کی گالشی سالِ عددِ جی، 195 کمأ کونين يا برعکس. مثلن، اگر سال 1385 هجری شمسی‌يه، 195 امره جومأ کونيم، بونه هو سالِ گالشی عدد:

1580=195+1385

اگرم خأنين ميلادی سالشوماری و گالشی‌يه تبديل بکونين کسنه، ميلادی سالِ جی، 426 کمأ کونين:

1580=426-2006