Afleiða (fjármál)

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Afleiður (e. derivatives) eru mjög víður flokkur verðbréfa sem öll hafa það sameiginlegt að greiðsluskylda útgefanda og þar með verðmæti verðbréfsins fer eftir verðþróun annarrar eignar eða eigna. Nafnið vísar því til þess að verðmæti verðbréfsins er ‚‘‘‘leitt af‘‘‘ verðþróun annarra eigna. Þær eignir sem afleiðurnar eru leiddar af eru kallaðar undirliggjandi eignir.

Því eru lítil takmörk sett á hverju afleiður geta byggt. Undirliggjandi eignir þurfa til dæmis ekki að vera verðbréf. Þannig er hægt að eiga viðskipti með afleiður með hrávörur eins og ál eða olíu sem undirliggjandi eignir. Til dæmis gæti afleiða kveðið á um réttinn til að kaupa tiltekið magn af áli á tilteknu verði á tilteknum degi eða tímabili en það kallast kaupréttarsamningur (e. call option).

Algengustu undirliggjandi eignir eru hlutabréf í einu eða fleiri hlutafélögum, gjaldmiðlar, hrávörur t.d. hveiti, olía og gull, vextir og vísitölur.

Algengustu tegundir afleiða eru framvirkir samningar, valréttarsamningar eða vilnanir, t.d. kaup- eða söluréttarsamningar (e. put option) og skiptasamningar, t.d. vaxtaskiptasamningar.

Afleiðusamningar eru gjarnan notaðir til þess að verjast áhættu í viðskiptum.

[breyta] Öðruvísi afleiður

Þar sem afleiður eru í eðli sínu samningar á milli tveggja aðila þá eru því nánast engin takmörk sett hvað getur verið sem viðmið, eða undirliggjandi eign, þegar verðmæti afleiðusamningsins er reiknaður.

Þannig eru til afleiður sem reiknast útfrá veðri, t.d. fjöldi góðviðris- eða rigningardaga á ákveðnu landsvæði, eða ævilengd einhverns ákveðins hóps fólks, t.d. meðlima í lífeyrissjóð.

Þetta útskýrist af því hvernig afleiður eru notaðar til að verjast áhættu. Þannig eru t.d. appelsínuræktendur í Flórída háðir veðri og rekstraraðilar lífeyrissjóða háðir því að raunveruleg ævilengd sé ekki lengri en þær ævilíkur sem voru notaðar til að reikna út réttindi til lífeyrisgreiðslna. Það er því eðlilegt að þessir aðilar reyni að verjast þessari áhættu en til þess má nota afleiður. Skilyrðið er að finna aðila sem er tilbúinn til þess að taka áhættuna, gegn greiðslu, á því að veðrið verði vont eða meðalævi lengist ekki úr hófi.

[breyta] Tilvísanir

• Um afleiðusamninga á vef Kaupþings banka – skoðað 3. desember 2007
• Um afleiður á vísindavef HÍ – skoðað 3. desember 2007
• Um afleiður á Investopedia - skoðað 5. desember 2007