Apókrýf rit
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Apókrýf rit eru — í bókstaflegri merkingu — rit af óvissum uppruna, eða rit sem eru ekki að fullu viðurkennd.
Apokrýfur eða Apókrýfar bækur (eða Apókrýfískar bækur biblíunnar) eru utanbiblíurit, þ.e.a.s. rit sem standa nærri viðurkenndum bókum Biblíunnar en eru ekki tekin í tölu þeirra. Gríska orðið απόκρυφος (apokryfos) þýðir í raun það sem dulið er.
Í annan stað er stundum talað um apokrýf rit, þegar átt er við rit sem standa einhverju ritsafni nærri að efni og formi, en eru af einhverjum ástæðum ekki tekin með.
Í kristnum bókmenntum eru einkum þrír flokkar af apókrýfum ritum:
- Apókrýfar bækur Gamla testamentisins. Sumar kirkjudeildir, svo sem rétttrúnaðarkirkjan og rómversk-kaþólska kirkjan viðurkenna þessi rit sem hluta af Biblíunni, en mótmælendur gera það ekki. Þó eru apókrýfu bækurnar oft teknar með í biblíuútgáfum lúterskra kirkjudeilda, og þá hafðar á milli Gamla og Nýja testamentisins. Það stafar af því að Lúther taldi apókrýfu ritin góð og uppbyggileg, þó að þau væru ekki viðurkennd.
- Önnur rit tengd Gamla testamentinu, sem teljast ekki hluti af Biblíunni, en geta verið gagnleg lesning til að skilja og túlka hin viðurkenndu rit Biblíunnar.
- Apókrýfar bækur Nýja testamentisins, eru ekki heldur taldar hluti af Biblíunni.
Þegar gerður er skýr greinarmunur á viðurkenndum (kanónískum) og apókrýfum ritum, þá felur það í sér að hin fyrrnefndu séu viðurkennd eða löggilt sem leiðsögn í trúarlegum efnum. Það er þó engin trygging fyrir því að þau hafi sögulegt heimildargildi, né heldur að apókrýf rit hafi ekkert heimildargildi.
Apókrýf rit Biblíunnar eru fjöldamörg, og hefur þeim fjölgað á síðustu áratugum, t.d. þegar Dauðahafshandritin fundust 1947–1956.
Utan við skiptinguna í viðurkennd (kanónísk) og apókrýf rit, eru t.d. rit eins og Mormónsbók.
Efnisyfirlit |
[breyta] Apókrýfar bækur Gamla testamentisins
Þessar bækur voru ekki hebresku biblíunni, en voru teknar með í grískri biblíuþýðingu sjötíumenninganna, Septuaginta (LXX) og eru þess vegna í Vúlgötu, latneskri þýðingu Bíblíunnar.
- Tóbítsbók, frá því um 180 f.Kr.
- Júdítarbók, frá því um 150 f.Kr. – Söguleg smásaga
- Esterarbók hin gríska, 50-10 f.Kr. – Endurskoðun á Esterarbók í Gamla testamentinu
- Speki Salómons, 100-30 f.Kr.
- Síraksbók, frá því um 190 f.Kr. – Spekirit
- Barúksbók hin fyrsta, frá árabilinu 100 f.Kr. – 100 e.Kr.
- Bréf Jeremía, frá því um 300 f.Kr.
- Viðaukar við Daníelsbók, frá 165-100 f.Kr. – Þrjár smásögur
- Fyrsta Makkabeabók, frá 150-100 f.Kr. – Sögulegt rit
- Önnur Makkabeabók, frá 110-70 f.Kr. – Sögulegt rit
- Bæn Manasse
[breyta] Apókrýfar bækur Nýja testamentisins (úrval)
- Bartólómeusarguðspjall
- Filippusarguðspjall
- Hið apókrýfa Jóhannesarguðspjall
- Nikódemusarguðspjall
- Guðspjall Péturs
- Barndómsguðspjall Tómasar
- Tómasarguðspjall
[breyta] Útgáfur
Apókrýfar bækur Gamla testamentisins voru í íslenskum útgáfum Biblíunnar frá 1584 til 1859 (nema 1813), en síðan voru þær felldar niður, af því að Hið breska og erlenda biblíufélag styrkti ekki biblíuútgáfur þar sem Apókrýfu bækurnar voru birtar.
Árið 1931 komu Apokrýfar bækur Gamla-Testamentisins út í nýrri þýðingu og sérstakri útgáfu á vegum Hins íslenska biblíufélags.
Árið 1994 komu Apókrýfu bækurnar enn út í nýrri þýðingu. Þýðandi þeirra var Árni Bergur Sigurbjörnsson í samvinnu við Jón Sveinbjörnsson og Guðrúnu Kvaran. Þær voru svo endurskoðaðar og teknar upp í Biblíuna 2007.
Tómasarguðspjall kom út árið 2001, í flokki Lærdómsrita Bókmenntafélagsins. Þýðandi var Jón Ma. Ásgeirsson, sem einnig ritar inngang og skýringar.
[breyta] Heimildir
- Apokryfe skrifter, á dönsku Wikipediu
