Jón Sigurðsson (forseti)

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Þessi grein fjallar um sjálfstæðishetju. Til að sjá aðrar greinar um fólk sem heitir sama nafni má skoða aðgreiningarsíðuna.

Jón Sigurðsson (17. júní 1811 - 7. desember 1879), oft nefndur Jón forseti, var helsti leiðtogi Íslendinga í sjálfstæðisbaráttunni á 19. öld. Til þess að minnast hans var fæðingardagur hans valinn sem sá dagur sem Háskóli Íslands var stofnaður árið 1911 og sem þjóðhátíðardagur Íslendinga þegar Lýðveldið Ísland var stofnað þann 17. júní árið 1944.

Efnisyfirlit 1 Uppeldi og nám 2 Sjálfstæðisbaráttan 3 Minning Jóns 4 Tilvitnanir 5 Heimildir 6 Tenglar

[breyta] Uppeldi og nám

Jón fæddist á Hrafnseyri, í Arnarfirði á Vestfjörðum. Hann var skírður í höfuðið á móðurafa sínum, Jóni Ásgeirssyni. Faðir hans var Sigurður Jónsson, prestur og móðir hans Þórdís Jónsdóttir, húsfreyja. Jón átti tvö systkini: Jens og Margréti. Margrét ól manninn á Vestfjörðum og gerðist bóndi á Steinanesi í Arnarfirði. Jens fluttist síðar til Reykjavíkur og gerðist kennari og rektor Lærða skólans. Á uppvaxtarárum sínum var það faðir Jóns sem menntaði hann.

Jón fluttist til Reykjavíkur 18 ára gamall og tók stúdentspróf árið 1829 með ágætis einkunn. Í Reykjavík vann hann í verslun föðurbróður hans, Einars Jónssonar, og þannig kynntist hann verðandi eiginkonu sinni Ingibjörgu. Vorið 1830 réðist Jón til starfa hjá Steingrími Jónssyni, biskupi Íslands í Laugarnesi, sem skrifari. Steingrímur átti stæðilegt bókasafn og fékk Jón afnot af því. Þar vaknaði áhugi hans á sögu Íslands og menningu.

Jón hélt til Kaupmannahafnar árið 1833 til náms og þar bjó hann til æviloka. Í fyrstu nam hann málfræði en þá fékk hann styrk frá gjafasjóði Árna Magnússonar og sneri hann sér að lestri íslenskra bókmennta og seinna sögu við Kaupmannahafnarháskóla. Jón lauk þó aldrei prófi. Hann vann sem málvísindamaður hjá Árnasafni og var aðalmaðurinn á bak við tímaritið Ný félagsrit allan tímann sem þau komu út á árunum 1841-73.

Jón var kosinn þingmaður Ísafjarðarsýslu árið 1844 og sótti hann Ísland heim á ný árið 1845 til þess að geta setið á Alþingi. Jón sat sem forseti Alþingis árin 1849-53, einn og hálfan mánuð árið 1857 og loks frá 1867-77. Viðurnefnið forseti fékk hann hins vegar vegna þess að hann var frá 1851 forseti Hafnardeildar Hins íslenska bókmenntafélags. Á tímabilinu sem Jón var þingmaður kom Alþingi saman annað hvert ár og stóð í sex vikur. Jón gat því búið í Kaupmannahöfn en komið heim og sótt þing.

Eiginkona Jóns var Ingibjörg Einarsdóttir, sem sat í festum heima á Íslandi í 12 ár frá 1833, en þau giftust loks þegar hann kom heim á þingið 1845 þann 4. september. Nokkur aldursmunur var á hjónunum, hún var sjö árum eldri. Hjónin voru bræðrabörn, en eignuðust engin börn. Þau ólu upp systurson Jóns, Sigurð Jónsson, frá því hann var átta ára. Þau fluttust saman til Kaupmannahafnar og bjuggu þar.

[breyta] Sjálfstæðisbaráttan

Frá Danmörku átti Jón í samskiptum við fjölda Íslendinga bréfleiðis. Varðveist hafa yfir 6.000 sendibréf til Jóns frá um 870 bréfriturum. Jón var sérlega iðjusamur og tilbúinn að gera samlöndum sínum ýmsa greiða. Hann var í ágætri stöðu til áhrifa í Kaupmannahöfn og leituðu margir til hans. M.a. til þess að biðja um lán. Fyrir vikið varð Jón vinsæll meðal Íslendinga.

Einn helsti samstarfsmaður Jóns var nafni hans Jón Guðmundsson, ritstjóri. Hann var stundum kallaður skuggi Jóns Sigurðssonar.

Konungur Danmerkur afsalaði sér einveldi árið 1848 og við það tækifæri ritaði Jón „Hugvekju til Íslendinga“ þar sem hann hvatti Íslendinga til baráttu fyrir sjálfstæði. Greinin birtist í Nýjum félagsritum það ár. Rök hans voru þau að við afnmám einveldisins væri Ísland orðið að sjálfstæðu landi, líkt og fyrir Gamla sáttmála. Á þjóðfundinum 1851 lagði hópur Íslendinga fram mótfrumvarp við frumvarp Danakonungs um stjórnskipun Íslands. Jørgen Ditlev Trampe, stiftamtmaður Danakonungs á Íslandi, neitaði frumvarpinu framgöngu og brást þá Jón við með hinum fleygu orðum „Vér mótmælum allir“. Þessi atburður er talin marka þau tímamót að þaðan af var Jón talinn óumdeildur leiðtogi sjálfstæðisbaráttunnar. Eftir þjóðfundinn gengur sögur um að dönsk yfirvöld vildu ráða Jón af dögum en seinni rannsóknir benda til þess að ekkert sé til í því.^[1]

Jón beitti sér fyrir afnámi einokunarverslun Danakonungs, m.a. með útgáfu ritgerðar um verslun á Íslandi sem kom út árið 1843 þar sem hann vísar í verk Adam Smiths. Einokunarverslunin var afnumin 1. apríl 1855.

Jón lést 7. desember 1871 eftir langvinn veikindi. Segja sumir að hann hafi látist úr sárasótt. Ingibjörg eiginkona hans lést níu dögum seinna og eru þau bæði grafin við Hólavallakirkjugarð.

[breyta] Minning Jóns

Húsið sem Jón og Ingibjörg bjuggu í Kaupmannahöfn er á Øster Voldgade 8 og heitir Jónshús, það er í eigu íslensku ríkisstjórnarinnar og er rekið sem safn í minningu hans. Við Hrafnseyri, fæðingarstað Jón, er einnig rekið Safn Jóns Sigurðssonar.

Stytta af Jóni stóð upphaflega fyrir framan Stjórnarráðshúsið við Lækjargötu og var afhjúpuð 10. september 1911 af Kristjáni Jónssyni ráðherra. Styttan var flutt árið 1931 á Austurvöll fyrir framan Alþingishúsið, líkt og fyrst var lagt til.

[breyta] Tilvitnanir

[breyta] Heimildir

• Guðjón Friðriksson. 2002. Jón Sigurðsson- Ævisaga- Fyrra bindi. Mál og menning, Reykjavík.
• Guðjón Friðriksson. 2003. Jón Sigurðsson- Ævisaga- Seinna bindi. Mál og menning, Reykjavík.

[breyta] Tenglar

• Æviágrip á vef Alþingis
• Vísindavefurinn: „Hver var Jón Sigurðsson?“
• Vísindavefurinn: „Fyrir framan hvaða byggingu stóð minnisvarðinn um Jón Sigurðsson upphaflega?“
• Vísindavefurinn: „Getið þið sagt mér hvað faðir Jóns Sigurðsonar og móðir unnu við? Hvar fæddust þau?“
• Vísindavefurinn: „Hver var röksemdafærsla Jóns Sigurðssonar fyrir aukinni sjálfstjórn Íslendinga?“
• Vísindavefurinn: „Hvað voru Ný félagsrit?“
• Vefur um Hrafnseyrar-safnið
• Heimasíða Jónshúss
• Ný félagsrit
• Greinin „Hugvekja til Íslendinga“ í Nýjum félagsritum
• Ræða Jóns Jónssonar sagnfræðings á Alþingi þann 17. júní 1911, Þjóðviljinn 23. júní 1911
• Jón Sigurðsson, grein í tímaritinu Reykjavík 17. júní 1911
• Nánustu ættingjar Jóns Sigurðssonar, Morgunblaðið 17. júní 1961
• Á Hrafnseyri 17. júní 1911, Morgunblaðið 17. júní 1961
• Svipmyndir úr lífi Jóns forseta, Morgunblaðið 17. júní 1961
• Á Jólum hjá Jóni Sigurðssyni; í Lesbók Morgunblaðsins 1933 grein eftir Indriða Einarsson leikskáld

Fyrirrennari: Þórður Sveinbjörnsson	Forseti Alþingis (2. júlí 1849 – 10. ágúst 1853)	Eftirmaður: Hannes Stephensen
Fyrirrennari: Hannes Stephensen	Forseti Alþingis (1. júlí 1857 – 17. ágúst 1857)	Eftirmaður: Jón Guðmundsson
Fyrirrennari: Halldór Jónsson	Forseti Alþingis (1. júlí 1867 – 1877)	Eftirmaður: Pétur Pétursson