Kalimantan

Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi

Kalimantan
Topografi Kalimantan
Geografi
Lokasi	Asia Kidul-Wétan
Koordinat	1°00′N, 114°00′E
Kapuloan	Kapuloan Sundha Gedhé
Wewengkon	743,330 km²
Titik paling dhuwur	Kinabalu 4,095 m
Administrasi
Brunei
Distrik	Belait Brunei dan Muara Temburong Tutong
Indonésia
Provinsi	Kalimantan Kulon Kalimantan Tengah Kalimantan Kidul Kalimantan Wétan
Malaysia
Negara bagéan	Sabah Sarawak
Demografi
Populasi	16 yuta (2000)
Kapadhetan	22/km²/km²

Kalimantan iku sawijining pulo sing papané ing sisih lor Pulo Jawa lan ing sisih Kolun Pulo Sulawesi. Kapérang dadi wilayah Brunei, Indonésia lan Malaysia.

Polo iki asring disebut Borneo éwadéné wilayah Indonésia disebut Kalimantan, banjur wilayah Malaysia disebut Sarawak lan Sabah. Saliyané iku ana uga kasultanan Brunei.

[sunting] Sajarah awal

Ing jaman Hindia-Walanda, Kalimantan dikenal minangka Borneo. Iki ora ateges jeneng Kalimantan ora dikenal. Ing laying-layang Pangeran Tamjidillah saka Kerajaan Banjar taun 1857 dhateng pihak Résidhèn Walanda ing Banjarmasin panjenengané nyebutaké pulo Kalimantan, dudu pulo Borneo. Iki nedahaké menawa ing kalangan pendunung,jeneng Kalimantan luwih dikenal tinimbang jeneng Borneo sing dipigunaaké ing administrasi pamaréntahan kolonial Hindia Walanda. Jeneng Kalimantan wiwit populér maneh sekitar taun 1940-an.

Ing abad kaping 18, sabagéan gedhé wilayah Kalimantan yaiku saka negeri Sambas tekan negeri Berau arupa kerajaan sangisoré Kasultanan Banjar, nanging ing pungkasané nyusut dadi sabagéan cilik saka wilayah Kalimantan Kidul saiki amarga prajanjèn kaliyan pihak Walanda. Ing Prajanjèn Karang Intan ing mangsa pamréntahan Pangéran Nata Dilaga (Susuhunan Nata Alam) (1808-1825), Kasultanan Banjar masrahaké sapérangan wilayah taklukanné dhateng Hindia Walanda ing antarané wilayah Bulungan, Kutai, Pasir, Pagatan lan Kotawaringin. Dhaérah liyané sing uga wus dipasrahaké dhateng Walanda yaiku Landak, Sambas, Sintang lan Sukadana. Mung wilayah inti Kasultanan Banjar sing durung tiba ing gegeman Walanda nganti taun 1860. Sabanjuré ing abad kaping 19, Walanda ngakèni madegipun kerajaan-kerajaan (dhaérah distrik) sing langsung dipréntah kepala bumiputera sing tundhuk ing sangisosoré kakuwasaan Walanda (Indirect Bestuur).

Péta pambagéan pulitik Kalimantan.

Ing abad XIV wilayah Kalimantan ditaklukaké Gajah Mada. Saben nageri sing arupa sawijining dhaérah aliran kali ing mangsa iku dipimpin sawijining wong kanthi gelar Sakai. Majapahit mapanaké wakilé Maharaja Suryanata (1365) sing dadi raja Negara Dipa sing kedhudhukané ing Candhi Agung (Amuntai). Ing mangsa tuwuhing agama Islam sapérangan Kerajaan Hindu malih dadi Kerajaan Islam kanthi ciri budaya Melayu. Sadurungé munculé agama Islam kabèh pendhudhuk Kalimantan dilebokaké ing kategori budaya Dayak sing kapérang saka wong Dayak, Melayu Hindu lan Jawa Hindu. Kasultanan Banjar minangka wakil Kasultanan Demak ing Kalimantan marisi sapérangan wilayah tilas taklukané Majapahit.

Kasultanan Banjar mérang wilayah Kalimantan dadi wilayah-wilayah Kutha Raja, Negara Agung, Manca Negara lan Pesisiran. Kutha Martapura ibukutha Kasultanan Banjar minangka ring sepisanan arupa wilayah Kutha Raja. Ring kapindho dhaérah njaban kutha Martapura (Dhaérah Banjar) iku wilayah Negara Agung (dhaérah inti kerajaan Banjar). Ring katelu ing njaban dhaérah Banjar disebut dhaérah Manca Negara yaiku kawasan kulon tekan dhaérah Kotawaringin lan ing wétan tekan dhaérah Pasir. Ring paling njaba yaiku wilayah ing sisih kulon Kotawaringin tekan negeri Sambas disebut Pasisir Barat, ewadéné Pesisir Wétan iku kawasan ing sisih lor dhaérah Pasir tekan wilayah Berau-Bulungan.

Kerajaan di Kalimantan