ლეშიჭამია ფრინველები
ვიკიპედიიდან
 |
ვიკიპედიის ხარისხის სტანდარტების დასაკმაყოფილებლად, ამ სტატიას ან სექციას ვიკიფიცირება სჭირდება. გთხოვთ, დაგვეხმაროთ მის გაუმჯობესებაში შესაბამისი შიდა ბმულების მითითებით. ამოიღეთ ეს თარგი სტატიის გამართვის შემდეგ. |
[რედაქტირება] ლეშიჭამია ფრინველები და მათი სანიტარული მნიშვნელობა
მტაცებელი ფრინველები დედამიწაზე ანტარქტიდის გარდა ყველგან გვხვდებიან და ყველა ქვეყნის ბუნებრივ ღირშესანიშნაობასა და სიამაყეს წარმოადგენენ. მათი სახეობების საერთო რაოდენობა სხვადასხვა მონაცემების მიხედვით 285-დან 310-მდე მერყეობს, აქედან საქართველოში 37 სახეობის მტაცებელი ფრინველია აღრიცხული, რომლებიც შაკისებრნი, ქორისებრნი და შავარდნისებრნი ოჯახის წარმომადგენლები არიან. მტაცებელთა შორის განსაკუთრებულად საინტერესოა ლეშიჭამია ფრინველები, რომელთა ჯგუფში მეცნიერები მძორისმჭამელ დიდი ზომის მტაცებლებს აერთიანებენ. ეს ფრინველები დღეს მრავალი სხვადასხვა ზემოქმედების ფაქტორების გამო დღეს გადაშენების საშიშროებისდ წინაშე დგანან: ევროპასა და აზიაში მეცხოველეობის მენეჯმენტში ხანგრძლივპროცესიანმა ცვლილებებმა და ასევე ფრინველებისთვის საკვები ბაზის შემცირებამ, ლეშიჭამია მტაცებლების რიცხოვნების მკვეთრი შემცირება გამოიწვია და ისინი გადაშენების საფრთხის ქვეშ დააყენა. რიცხოვნობის შემცირებას სხვადასხვა ფაქტორი იწვევს, მათ შორის ძირითადია: მიწის არასწორი მენეჯმენტი, პირდაპირი და არაპირდაპირი მოწამვლა (პესტიციდები და ა.შ), ჭერა და მიზანმიმართული კვლა, ადამიანის მიერ პირდაპირი შეწუხება და სხვა. ბოლო დროს ამ სიას ახალი ფაქტორიც დაემატა: წამალი – დიკლოფენაკი – რამაც ინდოეთსა და პაკისტანში ლეშიჭამია მტაცებლის რამოდენიმე სახეობის რიცხოვნების ძალიან სწრაფი - 95 % - კლება გამოიწვია. დიკლოფენაკი არა სტეროიდული პრეპარატია, რომელიც რეკომენდირებულია როგორც ართრიტებისა და ტკივილგამაყუჩებელი სამკურნალო საშუალება ადამიანთათვის. ლეშიჭამიაების მიერ კი საკვებად იმ პირუტყვის ლეშის მოხმარება, რომლებსაც ამ წამლით უმკურნალეს, თირკმელების უკმარისობას იწვევს. ექსპერიმეტმა აჩვენა, რომ თუკი ფრინველი საკვებად მიიღებს ამ პრეპარატით ნამკურნალები მკვდარი პირუტყვის ნარჩენებს, ის რამოდენიმე დღეში მის სიკვდილს იწვევს. პრეპარატი მისი სიიაფის გამო აზიაში ფართოს იქნა გამოყენებული პირუქყვის სამკურნაოდ. იგივე მიზეზების გამო საქართველოში იყენებდნენ იბუპროფენს, რომელიც დიკლოფენაკის შემცვლელი პრეპარატია და ჩვენში ფართოდ მოიხმარება. საქართველოში 4 სახეობის ლეშიჭამია მტაცებელი გვხვდება, ორბი (Gyps fulvus), სვავი (Aegypius monachus), ფასკუნჯი (Neophron percnopterus) და ბატკანძერი (Gypaetus barbatus). ამ ფრინველებიდან სვავი გლობალურად საფრთხის ქვეშ სახეობად არის აღიარებული, ხოლო ორბი, ფასკუნჯი და ბატკანძერი ევროპის საფრთხის ქვეშ მყოფი ფრინველების სიაშია (EU Wild Birds Directive 79/409/EEC) შეტანილი. ისინი ასევე ჩამოთვლილნი არიან ბონის კონვენციისა (Bonn Convention) და სიტეს (CITES) სიებში. საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი 1994 წლიდან ახორციელებს მტაცებელი ფრინველების პიოპულაციურ და კვლევით სამუშაოებს, რაც მოიცავს ჰაბიტატის მოდელირებას, სატელიტურ ტელემეტრიას, დანიშვნებს, პათოგენურ ანალიზსა და საზოგადოების ცნობიერების კუთხით სამუშაოებს. 2001 წელს, ჰაუკის მთის ნაკრძალის (Hawk Mountain Sanctuary, აშშ), საქართველოს კვლებებისა და განვითარების ფონდისა (GRDF/CRDF, აშშ-საქართველო) და ფრინველთა დაცვის სამეფო ასოციაციის (RSPB, დიდი ბრიტანეთი) ფინანსური მხარდაჭერით საქართველოში სატელიტური მიმღებით დაინიშნა 1 ბატკანძერი (რუკა, ფოტო), 4 ორბი (რუკა, საბოლოო რუკა, ფოტო), და 1 სვავი (რუკა, საბოლოო რუკა, ფოტო).
[რედაქტირება] ლეშიჭამია მტაცებელი ფრინველები: ბუნების სანიტრები
სხვა მტაცებლებისაგან განსხვავებით ლეშიჭამია მტაცებელებს კლანჭები და ნისკარტი სუსტად აქვთ განვითარებული, რადგან თითქმის არ უხდებათ აქტიური ნადირობა და მათ ძირითად საკვებს ლეში წარმოადგენს. სწორედ ამიტომ ფასდაუდებელია მათი მნიშვნელობა და როლი ბუნებაში, რადგან წარმოადგენენ ბიოლოგიურ სანიტრებს - ათავისუფლებენ გარემოს ხრწნადი ნარჩენებისაგან და ამავე დროს ხელს უშლიან ეპიდემიის გამომწვევი მიკროორგანიზმების გავრცელებას. გარდაცვლილი ცხოველების ლეში ადამიანის ჯანმრთელობისთვის სახიფათო ინფექციას გამომწვევ ისეთი დაავადებების წყაროს წარმოადგენენ, როგორიცაა: ჯილეხი, ქოლერა, და სხვა. ლეშიჭამია მტაცებელ ფრინველებს კი ამ დაავადებების გამომწვი მიკროორგანიზმების გადამუშავებისა და მონელების უნარი გააჩნიათ. ამიტომ ისინი გარემოს ბუნებრივად ათავისუფლებენ ხრწნადი ნარჩენებისაგან და აუვნებელყოფენ საშიშ მიკროორგანიზმებს. ზოგიერთ ისეთ ქვეყანაში, როგორიცაა ინდოეთი, სადაც ლეშიჭამია მტაცებელების რიცხოვნება დრამატულად კლებულობს, დოკუმენტირებულია ადამიანის ჯილეხისა და ქოლერის ეპიდემიები. კავკასიის ლეშიჭამია ფრინველები საკმაოდ “მორცხვები” არიან საიმისოდ, რომ ლეშთან ახლოს მივიდნენ, თუკი ეს ლეში ადამიანის ზემოქმედების ქვეშ არსებული ტერიტორიაზეა (ანუ თუკი სახლის ან რაიმე ნაგებობასთან ახლოს მდებარეობს). აქედან გამომდინარე, მიუხედავად საქონლის მაღალი სიკვდილიანობისა, ლეში ყოველთვის არ არ არის მათთვის ხელმისაწვდომი. ეპიდემიების თავიდან ასაცილებლად, საქონლის ლეშისა და ნარჩენების სასწრაფოდ განადგურება და მიწის დეზინფექციაა რეკომენდირებული. “განადგურება” თავისთავად საკმაოდ პრობლემურია და შესაძლებელია სამი მეთოდით განხორციელდეს: 1) დაიწვას ნარჩენები; 2) დაიმარხოს საკმაოდ ღრმად (სულ ცოტა 3 მეტრზე), 3) დაიფაროს ის კალციუმის ოქსიდით. ხოლო უფრო მარტივი და იაფი საშუალება, ნარჩენების ადამიანის სამოსახლოდან შორს ღია ადგილზე გადატანა და მიტოვებაა ამ ადგილის შემდგომი დაკვირვების გარეშე (ადამიანის ახლოს ყოფნის შემთხვევაში ლეშს მტაცებელი არ მიეკარება). ასეთი ადგილების არსებობას არა მარტო ანტიეპიდემიოლოგიური დანიშნულება გააჩნიათ, არამედ ამ ფრინველის გადარჩენაში და მათი რიცხოვნების შენარჩუნებაში დიდი მნიშვნელობა გააჩნიათ. მსგავს ადგილებს “სვავების რესტორნებს” უწოდებენ. ასეთი “რესტორნები” კი ტურისტულ ადგილებად გამოიყენება, რამდენადაც ბერდვოჩერები აქ ნახულობენ და აკვირდებიან ბუნების იშვიათ წარმომადგენლებს და ადგილობრივ ეკონომიკაშიც შეაქვთ წვლილი ტურიზმის სახით.
