Bakongo
From Wikipedia
| Bakongo | |
|---|---|
| Ntalu ya bantu | 11 000 000 |
| Nziunga | Ngola, Kongo-Kinsasa, Kongo-Braza, Ngabu, Karibe |
| Ndinga | kikongo, bandinga ya bakongo |
| Lukwikilu | kinkisi, kiyesu |
| Bantu ya pembeni | bambundu, bayaka, babantu ya nkaka |
Bakongo kele bantu mosi ya babantu ya Afelika ya Kati. Bau ke zingaka na Repubilika ya Kongo ya Dimokalasi, Repubilika ya Kongo, Ngabu na Ngola. Bau ke tubaka bandinga mingi ya baluvila, kansi bantu mingi zaba kutuba mpe kikongo ya leta.
Contents |
[balula] Bantu
Bakongo ke zingaka na Ngola ya Londe (na bizunga ya Kabinda, Nzadi, Wizi, Benguela, Kwanza ya Node, Malanje na Lunda ya Node), Kongo-Kinsasa (na bizunga ya Kongo ya Kati, Kinsasa, Kwango na Kwilu) na Kongo-Braza (na bizunga ya Kuilu, Niari, Lekumu, Buenza, Pool ná Brazzaville). Ndambu ya bakongo ke luta km² 250 000, yina kele nene mpila mosi na luyalumunu ya Ngabu.
[balula] Ntalu ya bantu
- Repubilika ya Kongo: 1 600 000 to 52% ya besi
- Repubilika ya Kongo ya Dimokalasi: 7 400 000 to 12% ya besi
- Kabinda: 300 000 to 99% ya besi
- Ngola: 2 000 000 to 13% ya besi
- Liberia: 70 000 to 2,5% ya bantu
- bakongo ya Karibe (Brezil, Ayiti, Kuba, ...)
- Na kimvuka: ~ 11 000 000
Bambanza ya nene ya bakongo kele: Brazzaville, Pointe-Noire, Lubomo, Matadi, Mboma, Muanda, Mbanza Ngungu, Mbanza Kongo, Soyo, Nzeto na Wizi.
[balula] Baluvila ya bakongo
Bakongo ke kabukaka na baluvila mingi.
Baluvila ya Ngabu kele balumbu, bapunu, basira na bavili.
Baluvila ya Repubilika ya Kongo kele babembe, badondo, bakamba, bakunyi, balari, balumbu, basundi = bakongo ya Boko, bavili to baluangu na bayombe.
Baluvila ya Kabinda kele bakakongo, bavili, bawoyo na bayombe.
Baluvila ya Repubilika ya Kongo ya Dimokalasi kele basundi = bamanianga, bamboma, bandibu, bantandu = bampangu, basolongo, bawoyo na bayombe.
Baluvila ya Ngola kele bambata, bankanu, bapombo, basansala, basolongo, basoso, basuku, bayaka na bazombo.
Bantu zaba ve baluvila ya bakongo ya Liberia, samu na bau kele bana ya bampika, yina vutukaka tuka Amerika.
[balula] Kinkulu
Bakongo kuendaka na nsi ya bubu na bau na bamvula nkama ya 12 tuka nsi ya londe-lunene. Na bamvula nkama ya 13 bau salaka nsi ya ntotila ya nene ya ntete, yina vuandaka Kongo ya Ntotila. Nimi ya Lukeni vuandaka ntotila ya ntete ya Kongo. Yandi nungaka nsi na ngele ya nzadi Kongo. Kuna yandi tungaka Mbanza Kongo, mbanza ya kimfumu ya ntete.
[balula] Ngindu ya bambuta
Mposo ya bakongo kele na bilumbu iya. Bazina ya bilumbu kele mosi ve na kati ya baluvila.
| ya ntete | ya zole | ya tatu | ya iya | |
|---|---|---|---|---|
| Bakamba | bukonzo | kudunga | mpika | nkoi |
| Bantandu | konso | nkenge | nsona | nkandu |
| Bandibu | konzo | nkenge | nsona | nkandu |
| Bavili | nsilu | nduka | sona | ntoonu |
Kilumbu ya tatu kele ya santu. Kuna bau ke sala ve.
