Heksewaan
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Norbiks. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Norbiks aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
Heksewaan is 'n algemèng miensjelek versjiensel. 't Fenomeen keumt vör bie volkere die geleuve in de wèrking van koeëj geester en hön machsöverdrach op luuj-tovenaere, die aander luuj koeëd wille doeë. 'ne Late variaant op d'r heksewaan waore de 18de ieëwse processe van de bokkeriejersj.
Inhawd |
[bewirk] Wat is 'n heks?
In Europa is 'n heks 'ne maan of 'n vrow die geacht wert contact te ha mèt d'r duvel en van höm de mach kriet öm aander te benaodele.
[bewirk] Juridische en theologische basis van de heksevervolging
't Obscurantisme va christeleke theologe en christeleke kèrke deeg luuj geleuf hechte an 't besjtoeë van hekseriej in de plaatsj van geesteskraenkdes te erkenne. 't Kèrkelek rech van d'r 12de ieëw, d'r Canon Episcopi va 1140, bepaalde dat hekseriej oetgeroejd moes waeëre. De scholastieke theologe oet d'r 13de ieëw, zoewie Albertus d'r Groeëte en Thomas van Aquino bewaerde dat hekse dienaresse van d'r duvel waore. De kèrkeleke inquisitie vermengt dèk ketteriej mèt hekseriej. Jeanne d'Arc en de 14de ieëwse processe in Montaillou zeunt dao 'n vörbeeld van.
[bewirk] D'r Heksehamer
Twieë Duutsje dominicane, J. Sprenger en H. Institoris, publiceerde in 1486 'n haandbook vör heksevervolging, mèt es titel Malleus Malificarum of Heksehamer. Eèdere rechter how dat book toendertied. Friedrich Spee von Langenfeld, 'n Duutsje jezuïet en professor an de universitèèt va Alma Ernestina in Riteln, sjreef zoonder toesjtèmming van z'r ordesövversjte in 1631 anoniem d'r Cautio criminalis, Liber de processu contra sagas oeëmèt-e d'r Heksehamer, mae ooch 'n gesjrift van ziene collegaprofessor Hermann Goehausen (Processus juridicus contra sages et veneficos) en d'r nuuj oplaevende heksewaan te lief gong. E berispt daoin de vorste, die hön beambte en rechters neet controlere en how sjerpe waoërd vör de gèselekhèèd, die de verblinde waereldleke mach in de heng wèrkt. D'r gaanse heksewaan typeerde Spee von Langenfeld, dae lang ooch gewèrkd how es beechvader vör veroordeelde hekse en zich vraoge bie de processe begoes te sjtèlle, es 'n meneer van doeë die in taegesjpraok is mèt 't versjtaand, 't natuurlek rech en de christeleke leefde. Anna Spee von Langenfeld (1591-1631), èègenares van 'n wiengood en 'n verwaandte va Friedrich Spee waoërt in 1631 va hekseriej besjöldigd, veroordeeld en öm 't laeve brach. De heksevervolging veerde hoeëgtiejdaag in de 16de en d'r 17de ieëw en dit zoewal in protestaantse es in katholieke leng.
[bewirk] Welke luuj waore 't sjlachtoffer van d'r waan?
Vöral aower, allèngsjtaonde, örm vrowwe zeunt es heks vervolgd, mae ooch in Duutsjlaand ènnige mansluuj. Sjtaerk antifeminisme van de kèrke.
[bewirk] Besjöldiginge
- Boulere mèt d'r duvel
- 'n Pact sjlete mèt d'r duvel, oeëvan 'n maerkteke op 't lief te zieë is
- Nao d'r sabbat of 'n heksefieës goeë
- Sjaaj berokkene an vieë en oogst: kraenkdes bie luuj veroorzake dör ze aan te rake
[bewirk] Oondervraoging en bekentenisse
Alle 'hekse' bekènde oonder folteringe oongeveer de èègeste faote. De rechters sjtèlde ömmersj an èdere beklaagde de èègeste vraoge oet 't haandbook en de oongelökkig koese allèng mer mèt jao of nèè aantwaoërde.
[bewirk] Folteringe
- De geseling
- De lödder: mèt 'n tow baove op 'n lödder gehaove waeëre en zoe ore blieve hange
- De veut mèt zèèp insjmaere, sjoon va sjaopslaer aadoeë en dan 't vuur an de veut haowe
- 't Wakker haowe va luuj gedurende mieërdere daag
- Gloeiende iezere vlak bie 't gezich haowe
- De ledemate rekke op 'n piengbaank
- De waterproof waoërt, zjuus wie de heksewaog, es bewies gebroekd: wae bleef drieve of te wènnig woog waor sjöldig want hekse waore gewichsloos.
[bewirk] Hekseprocesse in Limburg
- Remung
- Diepenbeek (1532)
- Eksel (1725)
In Belsj Limburg in totaal 118 processe in d'r 16de, 17de en 18de ieëw die allemaol eindigde op d'r braandsjtapel.
[bewirk] Hekseprocesse in d'r 21ste ieëw
- Op 14 februari 2008 waoërt 'n van hekseriej besjöldigde vrow in Saoedi-Arabië veroordeeld töt de doeëdsjtraof. Ene van de aanklagers waor 'ne maan dae bewaerde dat ze häöm impotaent gemakd how.
[bewirk] Bronne
- Indekeu, B., Heksenvervolging in het gebied van de huidige provincie Limburg, in Het Oude land van Loon, jrg 34, 1979, blz 229-262
- Dettelbacher, W., Würzburg, ein Gang durch seine Vergangenheit, Würzburg, 1974
- Wörterbuch der Deutschen Volkskunde, 1974, Stuttgart
[bewirk] Wieër laeze
- E. Le Roy Ladurie, 1984, Montaillou ISBN 90 351 0340 8
- C.Ginzburg, Hexensabbat, 1990, Berlin ISBN 3 8031 3549 4
