गोविंद विनायक करंदीकर
Wikipedia कडून
| गोविंद विनायक करंदीकर | |
 |
|
| पूर्ण नाव | गोविंद विनायक करंदीकर |
| टोपणनाव | विंदा, विंदा करंदीकर |
| जन्म | ऑगस्ट २३, १९१८ घालवण, सिंधुदुर्ग |
| कार्यक्षेत्र | कवी, समीक्षक |
| राष्ट्रीयत्व | भारतीय  |
| साहित्यप्रकार | कविता, बालसाहित्य, अनुवादित साहित्य, समीक्षण |
| प्रसिद्ध साहित्यकृती | अष्टदर्शने, स्वेदगंगा |
| पुरस्कार | ज्ञानपीठ पुरस्कार, कबीर सन्मान, जनस्थान पुरस्कार, कोणार्क सन्मान |
| वडील | विनायक करंदीकर |
| पत्नी | सुमा गोविंद करंदीकर |
| अपत्ये | नंद्कुमार, जया, उदय |
गोविंद विनायक करंदीकर उर्फ 'विंदा' हे मराठीतील ख्यातनाम कवि, लेखक व समीक्षक आहेत. देशाच्या साहित्य क्षेत्रातला सर्वोच्च प्रतिष्ठेचा एकोणचाळिसावा ज्ञानपीठ पुरस्कार त्यांना 'अष्टदर्शने' या साहित्यकृतीसाठी जाहीर करण्यात आला. वि. स. खांडेकर आणि कुसुमाग्रजांनंतर हा पुरस्कार मिळवणारे ते तिसरे मराठी साहित्यिक ठरले.
अनुक्रमणिका |
[संपादन] कौटुंबिक
विंदाचे वडिल 'विनायक करंदीकर' कोकणात पोंभुर्ला येथे असत. विंदांनी त्यांचे शिक्षण कोल्हापूर येथे पूर्ण केले. हैदराबाद मुक्ती संग्रामात भाग घेतला आणि त्यासाठी तुरुंगवासही भोगला. कोकणच्या आर्थिक मागासलेपणाबद्दल ते संवेदनशील होते. रा.स्व. ते मार्क्स असा त्यांचा वैचारीक प्रवास राहीला पण ते अशा कोणत्याही संघटनेचे सभासद झाले नाही. अर्थार्जनासाठी त्यांनी अध्यापन स्विकारले. बसवेश्वर कॉलेज, रत्नागिरी, रुइया कॉलेज, मुंबई, एस.आय.ई.एस. कॉलेज इत्यादी महाविद्यालयांमध्ये ते इंग्रजी विषयाचे प्राध्यापक होते. इ.स. १९७६ मध्ये व्यावसायिक आणि इ.स. १९८१ सालामध्ये त्यांनी स्वेच्छानिवृत्ती पूर्ण लेखनासाठी घेतली. विंदाचे वैयक्तिक जीवन साधे, स्वावलंबी राहिले आहे. त्यांनी स्वातंत्र्य-सैनिकांना मिळणारे वेतनपण कधी स्विकारले नाही. काटेकोरपणाबद्दल त्यांची भूमिका नेहमी आग्रही राहिली आहे.
विंदा करंदीकर यांच्या पत्नी सुमा करंदीकर आणि मुलगी सौ.जयश्री विश्वास काळे हे सुद्धा सामाजीक कार्यात सक्रीय असतात. तसेच त्यांना नंदू आणि उदय असे दोन मुलगे आहेत.
[संपादन] विंदांचे समग्र वाङ्मय
विंदानी मराठी काव्यमंजुषेत विवीध घाटाच्या रंजक,वैचारीक,काव्यलेखनाने भर घातली मराठी बालकवितेची मुहुर्तमेढ रोवली. विंदा, मंगेश पाडगावकर आणि वसंत बापट या ज्येष्ठ कवित्रयींनी संपूर्ण महाराष्ट्रात एकत्रित काव्यवाचनाचे असंख्य कार्यक्रम करुन कविता जनसामन्या पर्यंत पोहचेल असे पाहीले. विंदाचे पहिले काव्यवाचन आचार्य भागवत यांचे कडे झाले. इ.स. १९४९ साली पुण्यात भरलेल्या मराठी साहित्य संमेलनातील पहिल्या जाहीर काव्यवाचनाने त्यांचा मराठी भाषेस परिचय झाला. हा त्यांचा साहित्यिक प्रवास त्यांनी इ.स. १९८१ साली लेखन निवृत्ती घेउन यशस्वीपणे पूर्ण केला.
[संपादन] काव्यसंग्रह
- स्वेदगंगा (इ.स. १९४९)
- मृद्गंध (इ.स. १९५४)
- धृपद (इ.स. १९५९)
- जातक (इ.स. १९६८)
- विरूपिका (इ.स. १९८१)
- अष्टदर्शने (इ.स. २००३) (या साहित्यकृतीसाठी ज्ञानपीठ पुरस्कार)
[संपादन] संकलित काव्यसंग्रह
- संहिता (इ.स. १९७५) (संपादन - मंगेश पाडगावकर)
- आदिमाया (इ.स. १९९०) (संपादन - विजया राजाध्यक्ष)
[संपादन] बालकविता संग्रह
- राणीची बाग (इ.स. १९६१)
- एकदा काय झाले (इ.स. १९६१)
- सशाचे कान (इ.स. १९६३)
- एटू लोकांचा देश (इ.स. १९६३)
- परी ग परी (इ.स. १९६५)
- अजबखाना (इ.स. १९७४)
- सर्कसवाला (इ.स. १९७५)
- पिशीमावशी आणि तिची भुतावळ (इ.स. १९८१)
- अडम् तडम् (इ.स. १९८५)
- टॉप (इ.स. १९९३)
- सात एके सात (इ.स. १९९३)
- बागुलबोवा (इ.स. १९९३)
[संपादन] ललित निबंध
[संपादन] समीक्षा
[संपादन] अनुवाद
[संपादन] अर्वाचीनीकरण
- संत ज्ञानदेवांच्या अमृतानुभवाचे अर्वाचीन मराठीत रूपांतर (इ.स. १९८१)
[संपादन] इंग्रजी समीक्षा
[संपादन] पुरस्कार आणि पदवी
- आठ तत्त्वचिंतकांच्या विचारांचे छंदोबद्ध काव्यरूप असलेल्या अष्टदर्शने या साहित्यकृतीसाठी हा पुरस्कार रविवार जानेवारी ८, इ.स. २००६ रोजी जाहीर झाला आहे. पुरस्काराचे वृत्त समजताच, "पुरस्कार म्हणजे माझ्या एकट्याचा सन्मान नाही, तर मराठी भाषा, कविता आणि काव्य पंरपरेचा हा सन्मान आहे. आज मी फक्त त्याचे केंद्र झालो आहे", अशा शब्दांत विंदांनी भावना व्यक्त केल्या.
- कबीर सन्मान
- जनस्थान पुरस्कार
- कोणार्क सन्मान
- केशवसूत पुरस्कार
- विद्यापीठांच्या डी.लिटस्
[संपादन] विंदांच्या शब्दात
विजया राजाध्यक्ष यांनी ग्रंथाली प्रकाशनाकरीता विंदाशी केलेल्या संवादात विंदा आजच्या समकालीन मराठी साहित्याबद्दल म्हणतात, "वाचकांचे अनेक थर आहेत, यातला कोणताही एक थर वंचीत ठेवणे हे पांप आहे. अशी कल्पना करा की, वाड्मय हे एक जंगल आहे. चार उच्चभ्रू लोकांना बाग हवी असते. त्या बागेच्या रचनेबद्दल त्यांच्या काही कल्पना असतात. पण कोणत्याही देशात बागेप्रमाणे जंगलही पाहिजेत आणि गवताळ प्रदेशही पाहिजेत. जंगलात सर्व प्रकारची बेगुमानपणे वाढलेली झाडे पाहीजेत." हे म्हणतानाच विंदा मराठी साहीत्यात पुरेसे महावृक्ष नसल्याबद्दल खंतही व्यक्त करतात.
[संपादन] विंदांविषयी मान्यवरांचे विचार
[संपादन] मंगेश पाडगावकर
मंगेश पाडगावकर यांच्या शब्दात - "करंदीकरांची कविता प्रयोगशील आहे. त्यांचे सामाजिक, राजकीय तत्वज्ञान मार्क्सिस्ट संस्कारांचे होते. त्यामुळे प्रचाराचे बांडगुळ टाळून सामाजिक, राजकीय कविता लिहिणे कठीण होते पण विंदामधल्या कलावंताने हे आव्हान यशस्वीपणे पेलले. त्याच्या कवितेची शैली ही वक्तृत्वपूर्ण आहे. पण तरीही ती भाषणबाजी करीत नाही. करंदीकरांची प्रकृती ही तेचतेच दळण यशस्वीपणे दळत राहणार्‍या माणसाची नाही. तो सतत काहीतरी नवीन शोधत असतो. नव्या अनुभवांना भिडत असतो. काहीवेळा छंदाची मोडतोड करूनही आपला वेगळा छांदिष्टपणा प्रकट करीत असतो. करंदीकरांमध्ये जसा एक कवी आहे तसाच एक तत्वचिंतकही आहे. कविता, ललित निबंध, समिक्षा, इंग्रजीतील मौलिक ग्रंथांची भाषांतरे अशा विविध अंगानी करंदीकरांनी थोर साहित्यसेवा केली आहे. तेव्हा त्यांना मिळालेले 'ज्ञानपीठ' हे या सेवेसाठी व्यक्त केलेली कृतज्ञताच आहे."
[संपादन] शंकर वैद्य
शंकर वैद्य (कविता-रती दिवाळीअंक-२००५) यांच्या मते विंदा करंदीकरांची जीवनविषयक दृष्टी ही कठोर बुद्धिवादी, पुर्ण्पणे वास्तवशील आणि नितांत ऐहिक स्वरूपाची आहे.
