Aruka
Minn Wikipedija, l-enċiklopedija ħielsa.
 |
||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||||||||||
| Klassifikazzjoni Xjentifika | ||||||||||||||
|
||||||||||||||
|
|
||||||||||||||
| Eruca sativa Mill. |
L-Aruka (Eruca sativa Mill.) hi xitla erbaċeja annwali tal-familja tal-Brassicaceae (Cruciferae), magħrufa mill-qedem. Ir-Rumani antiki kienu jaħsbu li għandha proprijetajiet afrodiżjaċi u kienu jieklu anki ż-żerriegħa tagħha. Qabel l-aruka kienet iżjed apprezzata bħala mediċina milli bħala ikel. L-aruka tikber salvaġġa fir-reġjun kollu tal-Mediterran mill-Marokk u l-Portugal, lejn il-lvant sal-Ġordan u t-Turkija.[1][2]
Werrej |
[editja] Morfoloġija
.jpg/180px-Rocket_Salad,_Arugula,_Roquette,_Rucola,_Rugula_(Eruca_vesicaria_subsp._sativa).jpg)
Din ix-xitla erbaċeja annwali tikber bejn 20 u 100 ċm għolja. Il-weraq tagħha huma rranġati alternativament matul iz-zokk u għandhom forma oblunga ta’ lanza; ta’ fuq huma idjaq minn ta’ taħt; għandhom rieħa karatteristika u togħma aċituża. Il-fjuri huma żgħar, 2-4 ċm fid-dijametru, u huma magħmulin minn erba’ petali bojod jew kultant kulur it-tiben u joħorġu minn zkuk rotob. Huma rranġati f'korimb tipiku tal-forma tal-fjuri tal-Brassicaceae. Il-frott huwa siliqua (miżwed), 12–35 mm twil, b'għad żgħir ta’ żerriegħa li jispiċċa f'munqar. L-ispeċi għandha numru tal-kromożoma 2n = 22.[2][3][4]
Fiha ħafna Vitamina C u ħafna ħadid. Fiha wkoll l-aċtu eruċiku
Il-weraq jittieklu mill-larvi ta’ xi speċji ta’ Lepidoptera, fosthom il-baħrija Xanthorhoe fluctuata.
[editja] Kultivazzjoni
Iċ-ċiklu veġetattiv ta’ din il-ħaxixa hu qasir ħafna: mill-mument taż-żriegħ, li jsir fir-rebbiegħa dirett fil-ħamrija, għat-tmiem taċ-ċiklu tal-ħajja, spiss hemm biss ftit ġimgħat. Tikber tajjeb fix-xemx jew fid-dell ħafif, basta jkollha l-kenn mir-riħ. F’kundizzjonijiet klimatiċi idejali kultant il-pjanti jibqgħu ħodor anki fix-xitwa. Il-kultivazzjoni tal-ġarġir tista’ jsir ukoll f'kontenituri.
Fis-salvaġġ tħobb ħamrija niexfa u mqallba.
[editja] Ġbir u Żamm
Aqtagħha biex titikel friska.
[editja] Użu fil-kċina
Apprezzata mill-qedem għat-togħma mħawra u bżarija, l-aruka saret tintuża ħafna fl-insalati u z-zlazi; ittejjeb it-togħma tal-pizza u tista’ wkoll tissajjar fuq il-fwar.
In-nutriment f’100 gramma ta’ aruka friska hu:
| Nutriment kull 100 gramma | |
|---|---|
| Enerġija | 100 kJ jew 24 kcal |
| Karboidrati | 3.7 grammi |
| Proteni | 2.6 grammi |
| Xaħam | 0.7 grammi |
| Vitamina C | mg |
| Karoteni | mg |
| Vitamina B1 | mg |
| Vitamina B2 | mg |
| Kalċju | mg |
| Ħadid | mg |
[editja] B’lingwi oħrajn
- Taljan: Rucola, Rugola, Rughetta
- Franċiż: Rouquette (Roussillon), riquette (Nice).
- Ġermaniż: Rauke, Raukelkohl, Senfkohl
- Ingliż: Rocket, Garden rocket, Rocket salad, Arugula (Amerikan),
[editja] Ħoloq esterni
[editja] Noti
- ↑ Med-Checklist: Eruca sativa
- ↑ 2.0 2.1 Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. ISBN 0-340-40170-2
- ↑ Flora of NW Europe: Eruca vesicaria
- ↑ Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.
