Bernard Stiegler

Van Wikipedia

Bernard Stiegler (1952), filosoof en publicist, die zich vooral interesseert aan techniekfilosofische vraagstellingen.

Stiegler studeerde filosofie in de cel, waartoe hij veroordeeld werd na het plegen van enkele hold-ups op het kantoor van zijn eigen bankier in Toulouse. In 1983 werd hij genadig vrijgelaten, en kon hij meteen als programmadirecteur aan de slag aan het Internationaal College van Filosofie, dat in Parijs is gevestigd en dat mede door J. Derrida en J.-Fr. Lyotard werd opgericht in datzelfde jaar. In 1993 behaalde hij zijn doctoraat aan de E.H.E.S.S. in de Boulevard Raspail; het jaar daarop publiceerde hij het eerste deel van zijn magnus opus La technique et le temps, 1: La Faute d'Epimethée (Techniek en tijd; Engelse vertaling Technics and Time, 1. The Fault of Epimetheus, Stanford UP 1998). Een tweede deel (La désorientation) verscheen in 1996, en een derde (Le temps du cinéma et la question du mal-être) in 2001. Het vierde deel (Symboles et Diaboles) zou binnenkort verschijnen. Ook een vijfde en zesde deel ("Le défaut qu'il faut") worden in het vooruitzicht gesteld, als verzekert Stiegler bij gelegenheid dat hij zijn tijd neemt.

Stiegler is deeltijds als hoogleraar verbonden aan de Technologische Universiteit van Compiègne, ten Noorden van Parijs. Daarnaast was hij van 2002 tot 2005 directeur van het IRCAM (Institut de recherche et coordination acoustique/musique), na eerder een mandaat te hebben opgenomen aan het I.N.A., Institut National de l'Audiovisuel. Sinds 1 januari 2006 is hij verbonden aan het Centre Pompidou; hij staat er aan het hoofd van het departement "culturele ontwikkeling." Zo combineert Stiegler een academische, enigszins teruggetrokken bezigheid met een niet-academische, en sterk gesocialiseerde activiteit. Naar eigen zeggen spiegelt hij zich als filosoof graag aan het voorbeeld van Descartes en Leibniz, die zich niet uitsluitend met filosofie bezighielden, maar beroepshalve ook niet-filosofische bezigheden opnamen (het bibliotheekwezen, de diplomatie).

[bewerk] Techniekfilosofie: Per ongeluk

Het ongeluk is in het werk van Stiegler een belangrijke categorie. Eén van zijn werken -een bundeling van radio-interviews met Elie During, op radio France Culture- is trouwens getiteld: Philosopher par accident. Doorgaans wordt aan de categorie van het accidens weinig gewicht toegekend. Het accidentele geldt nu eenmaal als het bijkomstige, het toevallige dat ergens bij valt. Alle nadruk ligt op de essentie of het eigen wezen, de natuur of substantie. Wat Stiegler in zijn werk echter naar voren wil brengen is "het oorspronkelijke accidentele karakter van de menselijke bestemming." Het wezen of de natuur van de mens, zijn kwaliteit en zijn tijd, moet gezocht worden in dat wat er bij valt, het accidentele. Van nature blijft de mens immers zonder eigenschappen. Zijn oorsprong blijft -zoals hij dat graag zegt- in gebreke ("défaut").

De techniek, begrepen als oorspronkelijke aanvulling, is volgens Stiegler dan ook een antropologische constituante : de mens moet zichzelf zijn op artificiële, technische, supplementaire (cf. J. Derrida) of prothetische wijze. Hij is een uitvinding van de techniek, die weliswaar door de mens ontwikkeld wordt, maar die de mens ook te ontvangen heeft als kwam de technische "inventio" van elders. In de omschrijving van de techniek als "uitvinding van de mens" moet de genitief dus zowel in objectieve als subjectieve zin gelezen worden.

In het taaleigen van Simondon kan gesteld worden dat de relatie tussen mens en techniek van transductieve aard is. Eerst de relatie tussen beide termen constitueert hen: geen mens zonder techniek en geen techniek zonder mens. De transductie aard van de verhouding tussen de mens (het wie) en de technische tuigen en de samenhang daartussen (het wat) (Stiegler spreekt in La faute d'Epiméthée van "het oorspronkelijke wie-wat complex") is paradoxaal, en heeft uiteindelijk aanleiding tot een tragisch werkelijkheidsbesef. Zo is het welhaast ondenkbaar dat de aanwezigheid van de mens bij zichzelf, bij de anderen en bij de dingen of de wereld, gedragen wordt door de afwezigheid waarvoor de techniek in het algemeen staat. Het is een tragische omstandigheid aanwezigheid te moeten gewinnen aan afwezigheid. Als de menselijke aanwezigheid, bijv. in de wereld, doortrokken is van afwezigheid, dan kan het menselijke Dasein (cf. M. Heidegger) beter als een Fort/Dasein begrepen worden (met een uitdrukking die is ontleend aan J. Derrida's La vérité en peinture).

[bewerk] Sociale en politiek filosofie

De laatste jaren manifesteert Bernard Stiegler zich nadrukkelijker als een sociaal en politiek filosoof, een geëngageerde publieke stem die militant concrete voorstellen uitwerkt. Veelzeggend hiervoor is zijn betrokkenheid in de vereniging Ars Industrialis die niet alleen wil nadenken over de technologieën die het geestesleven dragen, maar ook tal van initiatieven neemt die aanzetten tot het voeren van een heuse "politiek van de geestestechnologieën". Juist omdat Stiegler er in slaagt de geestestechnologieën (het nexus van tertiaire retenties, van technisch geconstitueerde geheugensporen) als een antropologische (en psychische) constituante te denken, heeft hij oog voor de fragiliteit van het geestesleven, die om een politiek vraagt die niet voorbij ijlt aan de tragische gesteldheid vandien, en de "ecologie van de geest" zoekt te eerbiedigen.

[bewerk] Bibliografie

La technique et le temps 1. La faute d'Épiméthéé, Galilée, Paris 1994
La technique et le temps 2. La désorientation, Galilée, Paris 1996
Echographies -de la télévision, samen met J. Derrida, Galiléé
La technique et le temps 3. Le temps du cinéma et la question du mal-être, Galilée 2001
Philosopher par accident, entretiens avec Elie During, Galilée
Passer à l'acte
Aimer, s'aimer, nous aimer
De la misère symbolique 1.
De la misère symbolique 2.
Mécréance et discrédit 1.
Mécréance et discrédit 2.
Mécréance et discrédit 3.
Constituer l'Europe 1.
Constituer l'Europe 2.
Des pieds et des mains
L'attente de l'inattendu
La télécratie contre la démocratie. Lettre ouverte aux responsables politique
Réenchanter le monde. Manifeste d'Ars Industrialis

De eerste Nederlandse vertaling van een werk van Bernard Stiegler is voorzien voor het voorjaar van 2007 en wordt verzorgd door Uitgeverij Garant: Als een vliegende vis. Over de wording van een filosoof, een vertaling van Passer à l'acte, een essay dat gelezen kan worden als een "intellectuele autobiografie". Stiegler zet er zich in uiteen met de vraag "hoe hij filosoof is geworden", en hoe hij tot zijn techniekfilosofie is gekomen.

[bewerk] Externe link

Een eerste kennismaking met Stieglers filosofie kan men vinden onder de kopjes Symbolische ellende en Massabedrog, waar men enkele vertalingen van zijn teksten kan aantreffen alsmede wat recensies.

http://www.arsindustrialis.org : website van de vereniging die Bernard Stiegler samen met Marc Crépon, Georges Collins, Cathérine Perret en Caroline Stiegler heeft opgericht, en die concrete voorstellen uitwerkt die tot het voeren van een "politiek van de geest", of beter : van "de geestestechnologieën" kunnen inspireren. U vindt er ook de tekst van het manifest waarin de initiatiefnemers de missie van hun vereniging situeren; de tekst is beschikbaar in Nederlandse vertaling.

Categorie: Frans filosoof