Gemeentearchief

Van Wikipedia

Een gemeentearchief (soms stadsarchief of streekarchief) is de algemene naam van de gemeentelijke dienst waar een gemeente zijn archieven kan onderbrengen. Als de gemeente geen afzonderlijke dienst hiervoor instelt, staan de archieven onder beheer van de gemeentesecretaris, die voor de dagelijkse gang van zaken een 'archiefambtenaar ter secretarie' aanstelt.

Een gemeentearchief kan gevestigd zijn in het gemeentehuis, maar is - vanwege de omvang van de archieven, de beveiliging en de publieksruimten - meestal in een afzonderlijk pand gehuisvest. Een gemeente kan ook samenwerken met andere gemeenten om de archieven te beheren in de vorm van een streekarchief of een Regionaal Historisch Centrum (RHC).

Volgens de Archiefwet moet een overheidsorgaan - dus ook een gemeente, waterschap, provincie - zijn archieven na twintig jaar aan het gemeentearchief cq. streekarchief overdragen. Ze zijn daarmee ook in principe openbaar: behoudens enkele uitzonderingen mag iedereen ze inzien. In een speciaal daartoe ingerichte ruimte, vaak studiezaal of leeszaal genoemd, kan het publiek de archieven inzien.

In een gemeentearchief zijn in eerste instantie de archieven ondergebracht die de gemeente en zijn voorgangers zelf in de loop der eeuwen heeft gevormd: het dorpsbestuur of het stadsbestuur (tot circa 1811) en daarna de gemeente, waaronder bij grotere gemeenten de archieven van afzonderlijke gemeentelijke diensten.

Daarnaast probeert een gemeentearchief ook archieven van particuliere instellingen te verwerven en voor onderzoek beschikbaar te stellen. Hierbij gaat het om verenigingen, stichtingen, kerken, bedrijven, families en personen. Daarmee blijft onze kijk op het verleden niet beperkt tot de blik van de overheid, maar is via de particuliere archieven een meer genuanceerde beoordeling van de geschiedenis mogelijk.

Naast de overheidsarchieven en particuliere archieven probeert een gemeentearchief via een meer of minder actief verzamelbeleid ook niet direct aan een archief van een instelling gerelateerde stukken voor de geschiedenis te behouden: foto's, prenten, kaarten, tekeningen, films, video's, muziek etc. Deze verzameling van dit soort 'losse stukken' wordt vaak een 'Topografisch-Historische Atlas' (THA) of 'Historisch-Topografische Atlas' (HTA) genoemd.

Veel geraadpleegde archiefbronnen in een gemeentearchief zijn, uitgaande van de wetgeving van ná 1815, de registers van de Burgerlijke Stand, het Bevolkingsregister, de Doop-, Trouw- en Begraafboeken (DTB) van de kerken, de notulen van de Gemeenteraad en het College van burgemeester en wethouders, de bouwvergunningen (met tekeningen van huizen en andere bouwwerken) en de afbeeldingenverzamelingen. Naast bovengenoemde archieven zijn ook de archieven van de notaris beschikbaar, alsmede het ORA (Oud-Rechterlijk Archief) wat de periode van vóór 1815 omvat.

Steeds vaker wordt het materiaal in een gemeentearchief voor een groot publiek toegankelijk gemaakt via internet: zoekmachines op namen en beeldbanken voor de afbeeldingen. Websites die een overzicht geven van de gemeentearchieven in Nederland en hun online onderzoeksmogelijkheden zijn te vinden onder Archief.