Gerard Nolst Trenité
Van Wikipedia
Gerard Nolst Trenité (Utrecht, 20 juli 1870 - Haarlem, 9 oktober 1946) was een Nederlandse letterkundige (berijmd proza, toneel), anglist en taalcriticus die publiceerde onder het pseudoniem Charivarius. Onder eigen naam was hij auteur van een aantal schoolboeken.
Inhoud |
[bewerk] Studietijd
Nolst Trenité was de zoon van een Utrechtse predikant. Na het gymnasium studeerde hij van 1890 tot 1894 aan de Universiteit van Utrecht klassieke letteren, rechten en staatswetenschappen, zonder echter een van deze studierichtingen te voltooien. Avontuurlijk aangelegd, begon hij in 1894 een zichzelf beloofde reis om de wereld, die voortijdig strandde in San Francisco, waar hij huisonderwijzer werd van de kinderen van de Nederlandse consul. Maar twee jaar later was hij terug in Nederland en hervatte zijn studie staatswetenschap, zich tegelijkertijd voorbereidend op de bevoegdheid tot het geven van middelbaar onderwijs Engels; de betrokken acte behaalde hij in 1898. In 1901 promoveerde hij in Utrecht op stellingen tot doctor in de staatswetenschappen.
[bewerk] Leraar
Van 1900 tot 1918 was Trenité, zoals hij zichzelf bij voorkeur noemde, leraar Engels en Staatsinrichting aan het Middelbaar Onderwijs in Haarlem.Uit die periode dateren o.a. zijn schoolboeken The nutshell. Shortest English grammar (1906), First Pictorial word book (1908) en Drop your foreign accent. Vocal gymnastics (1909). Zijn in latere edities van dit laatste boek opgenomen gedicht The Chaos, bedoeld als oefenstof voor de uitspraak van Engelse woorden met een voor Nederlanders moeilijk woordbeeld, werd ook buiten Nederland populair. Het geniet zelfs bekendheid in Engeland bij de weinigen die een spellinghervorming nastreven. Op het gebied van staatsrecht schreef hij De grondwet, met korte aanteekeningen (1912).
[bewerk] Charivari(a)
Vanaf 1903 schreef Trenité voor het sinds 1877 verschijnende weekblad De (Groene) Amsterdammer een taalrubriek onder de naam waarmee hij grote bekendheid verwierf: Charivarius, een pseudoniem dat naar gezegd wordt was ontleend aan de ondertitel van het Engelse humoristische tijdschrift "Punch, or the London Charivari"; "charivari" staat voor kabaal of ketelmuziek. Deze column zette hij voort tot "De Groene" in 1940 door de bezetter verboden werd. Er zijn drie bloemlezingen Charivari (1913) en Charivaria (1915 en 1916) van verschenen. De rubriek bestond uit een ironische benadering van taalontsporingen die Charivarius in allerlei publicaties signaleerde en hij was waarschijnlijk de eerste, die dat in deze vorm goot. Uitingen van stilistisch onvermogen werden door hem met een toepasselijke naam bedacht, zoals de "hijgstijl" of het verschijnsel "Tante Betje". Weinigen zouden hebben gehoord van contaminaties, pleonasmen en germanismen, als hij er niet was geweest en het is niet te gewaagd te veronderstellen, dat de oprichting van het Genootschap Onze Taal in 1931 een gevolg was van zijn vurig ijveren voor correct taalgebruik. Zijn boekje Is dat goed Nederlands (Amsterdam, 1940), hoewel niet het eerste "taaladviesboek", haalde liefst tien edities en is zelfs nog in 1998 in facsimile herdrukt, hoewel de houding ten opzichte van taal tegenwoordig aanzienlijk toleranter is dan in zijn dagen.
[bewerk] Kritiek
Hoe populair Charivarius ook was, van "officiële zijde", die van de neerlandici, werd hij nauwelijks serieus genomen en als een kwakzalver beschouwd. Zo schreef de bekende taalkundige prof. Gerlach Royen (aangehaald in "Taalrapsodie", Bussum, 1953): "Taaldilettanten die aan zinnen als: "Een menigte mensen waren op de been", menen te moeten dokteren – zulke taaldokters lopen er bij bosjes rond – die taalprutsers hebben er geen flauw besef van, dat de spraakmakende gemeente zonder spraakkunst veel fijnere taalschakeringen kent, dan die welke schoolmeesters aan grammatizerende logika toetsen. Van Charivariussen en konsorten verlos ons Heer!"
[bewerk] Berijmd proza
Naast zijn taalrubriek publiceerde Charivarius in genoemd weekblad in humoristische poëzie gevatte kritiek op onderwerpen van velerlei aard, die gebundeld werd in vier delen Ruize-rijmen (1914-1917, in één deel 1922), die enigszins doen denken aan de gedichten van Clinge Doorenbos of Han G. Hoekstra. Ook andere zaken nam hij - al dichtend – op de korrel: de klassieken en zelfs episodes uit de vaderlandse geschiedenis.
[bewerk] Toneel
Ook voor toneel had hij grote belangstelling. Met jongensboekenschrijver J.B. Schuil ("Doodverklaard", "De katjangs", "De AFC-ers") richtte hij in 1912 de Haarlemsche Tooneel Club op, die door hem geschreven of bewerkte stukken speelde. Niet zelden componeerde hij ook de bijpassende muziek. Het verhaal gaat, dat hij zelf ook menige rol voor zijn rekening nam, hoewel hij zich zelden aan zijn eigen tekst hield. Dat was de persoonlijke vrijheid van de auteur, zei hij dan. Wat hiervan zij, historisch is in elk geval dat hij de stukken voordat de voorstelling begon op humoristische wijze bij het publiek inleidde. Het was een van de vele talenten van deze veelzijdige, artistieke en erudiete man, die ondanks een broze gezondheid - als leraar moest hij vervroegd afhaken – als auteur een enorme productie aan de dag legde.
Verzwakt uit oorlog en hongerwinter gekomen overleed Nolst Trenité een jaar na de Bevrijding op 76-jarige leeftijd.
[bewerk] Selectie van zijn werk
[bewerk] Taalkundig
- Charivari. Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 1913.
- Charivaria. Amsterdam: De Nieuwe Amsterdammer, 1915 (dl. 2 1916).
- Is dat goed Nederlands? Amsterdam: De Spieghel, 1940 (10de druk, Amsterdam: Van der Peet, 1953; facsimile-editie, Den Haag: SDU, 1998).
- Een ander woord. Nederlandse synoniemen en zinverwante woorden. 's-Gravenhage: Van Goor, 1945.
[bewerk] Teksten / Berijmd proza
- Ruize-rijmen. Amsterdam: De Nieuwe Amsterdammer, 1914 (dl. 2 1915, dl. 3. 1916, dl. 4 1917).
- De roemruchte bedrijven van Ridder Don Quixote de la Mancha. Haarlem: Tjeenk Willink, 1925.
- Het scheepsjournaal van de Ark door Noach. Met hieroglyphen door Cham, opgegraven door I. L. Gordon en A. J. Fruen losbandig bewerkt. Amsterdam: Van Kampen, [1925].
- Onze evendieren. Karakterstudies. Met ruize-rijmen van Charivarius. Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 1926.
- Herscheppingen, vrij naar Ovidius, Haarlem, Tjeenk Willink, 1926.
- De geschiedenis des vaderlands tot den dood van Karel V. Haarlem: Tjeenk Willink. 1927.
- De geschiedenis des vaderlands. Het voorspel van den Tachtigjarigen oorlog. Haarlem: Tjeenk Willink, 1929.
- Klusjes en kliekjes naar Schopenhauer. Haarlem: Tjeenk Willink, 1930.
- Godengesprekken naar Lucianus. Haarlem: Tjeenk Willink, 1932.
- Het einde van Socrates. Haarlem: Tjeenk Willink, 1934.
- Odysseus. Vrije bewerking van Homerus' Odyssee in berijmd proza. Haarlem: Tjeenk Willink, 1935.
- De slimheidskampioen. Oud-Egyptisch dievenverhaal naar Herodotus. Amsterdam: De Spieghel, [1942].
[bewerk] Toneel
- Het nieuwe systeem. Spel van de school in 3 bedrijven. Haarlem: Tjeenk Willink, 1911.
- De storm. (Shakespeare's Tempest). Losbandig bewerkt in 5 bedrijven met proloog en coupletten. Haarlem: Tjeenk Willink, 1913.
- Zaïre. Vrij bewerkt naar Voltaire. Haarlem: Tjeenk Willink, 1915.
- Hoe het weeuwtje uit het Hof van Holland gevrijd werd. Tooneelschets in vier tafereelen naar de novelle van Potgieter vrij bewerkt. Haarlem: Tjeenk Willink, 1919.
- De armband. Vrij naar het Engelsch van Alfred Sutro. Haarlem: Tjeenk Willink, 1920.
- Pak-idylle. Klucht in één bedrijf. Vrij bewerkt naar het Engels van Grattan. Den Haag: z.u., 1922.
- Rondom de kroningslinde. Nationaal tafereel in één bedrijf (Naar aanleiding van het regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina). Amsterdam: De Amsterdammer, 1923.
- Drie oorspronkelijke éénspelbedrijven (Een droom. De schim of het rose japonnetje. De echtelieden). Haarlem: Tjeenk Willink, [1926].
- De appel van Eris. Mythologische klucht in een bedrijf. Haarlem: Tjeenk Willink, 1935.
- Esmoreit, een abel spel. Vertaald [uit het Middelnederlands]. Haarlem: Tjeenk Willink, 1938.
[bewerk] Schoolboeken
- The Nutshell. Shortest English grammar. Haarlem: Tjeenk Willink, 1906.
- First pictorial wordbook (illustrations). Haarlem: Tjeenk Willink, 1908.
- First pictorial wordbook (exercises). Haarlem: Tjeenk Willink, 1908.
- Guck, so weisst du's. Bilder, Wörter und Sätze. Haarlem: Tjeenk Willink, 1908.
- Drop your foreign accent. Vocal gymnastics. Haarlem, Tjeenk Willink, 1909.
- Je vois tout. Images, mots et exercices. Méthode directe pour la langue française. Haarlem: Tjeenk Willink, 1909.
- Vedere è imparare. Incisioni, vocabolario ed esercizi. Haarlem: Tjeenk Willink, 1932.
