Katrol
Van Wikipedia
Een katrol (ook wel blok genoemd) is een werktuig waarin de trekrichting van een touw wordt omgekeerd. Katrollen worden meestal in sets toegepast. Ze vormen dan een takel of blokkenstel, dat het mogelijk maakt een last met een beperkte kracht te verplaatsen. Eigenlijk is een takel soort hefboom waarmee je een last kunt heffen.
Inhoud |
[bewerk] Opbouw van een katrol
Een katrol bestaat uit een schijf, met een groef op de omtrek, waar het touw in ligt. De schijf draait om een as. De schijf is eventueel voorzien van een lager om de wrijving met de as te beperken. De uiteinden van de as zijn bevestigd in de blokwangen. De wangen komen bij elkaar in een haak of oog, dat wordt bevestigd aan een vast punt of aan de hijslast. In een katrol kunnen meerdere schijven zijn verwerkt: samen op één as, of verdeeld over meerdere assen. Men spreekt dan van een takelblok of meerschijfs blok.
[bewerk] Soorten katrollen
Binnen een takel kunnen twee typen katrol voorkomen:
- vaste katrol, of bovenblok
- losse katrol, of onderblok
 Een vaste katrol. |
 Een losse katrol. |
 Eén losse en één vaste katrol. |
 Dezelfde assen voor de losse en vaste katrol zijn nu tweemaal gebruikt (de schijven kunnen onafhankelijk van elkaar draaien op dezelfde as). |
[bewerk] Vaste katrol
De vaste katrol is bevestigd aan een vast punt; bijvoorbeeld de top van een hijskraan.
[bewerk] Losse katrol
De losse katrol wordt bevestigd aan de last, die verplaatst moet worden. Ze zal dus meebewegen met de last.
[bewerk] Krachtsoverbrenging in een takel
Wanneer binnen één takel het touw over meerdere schijven heen en weer loopt, verdeel je de benodigde kracht over meerdere lengtes touw. De kracht, die nodig is om de last te hijsen, wordt bepaald door het aantal touwlengtes, dat zich bevindt tussen de hijslast en het vaste katrol. Dit wordt weer bepaald door het aantal schijven, dat in het takel is verwerkt.
Wanneer er 3 lengtes touw heen en weer lopen dan is een derde van de kracht nodig, vergeleken met een enkel touw. Bij 4 lengtes is dit een vierde, enzovoort. Daar staat tegenover, dat de touwlengte die je moet binnenhalen navenant toeneemt. Ook neemt de wrijvingskracht toe met elke extra schijf die in het takel is verwerkt. Om de wrijving klein te houden, werd vroeger pokhout gebruikt bij het vervaardigen van katrollen. Die houtsoort is "zelfsmerend", hard en duurzaam.
[bewerk] Geschiedenis van de katrol
De oorsprong van de katrol is niet helemaal duidelijk. Wel is zeker dat Archimedes in de 3e eeuw v. Chr. het principe van de katrol kon toepassen.
In de Middeleeuwen werden bij oorlogen vaak katrollen gebruikt. Bijvoorbeeld om een kruisboog of katapult te spannen.
[bewerk] Katrollen tegenwoordig
Katrollen worden nog steeds gebruikt:
- Verhuizers gebruiken soms katrollen om zware objecten naar boven te tillen ("touw en blok" in de volksmond).
- Hijskranen hebben bovenin een meerschijfs vaste katrol en onderin een meerschijfs takelblok met daaraan de haak waaraan de last komt te hangen.
- In garages beschikt men over takels om de motor uit een auto te kunnen tillen. Vaak worden kettingen gebruikt in plaats van touw.
- Zeilschepen gebruiken takels om grote zeilen met menskracht te kunnen bedienen, en enkelvoudige katrollen om de trekrichting van lijnen te veranderen.
