Sint-Vituskerk (Winschoten)
Van Wikipedia
Inhoud |
[bewerk] Winschoten en haar patroonheilige
Met haar 19.000 inwoners is Winschoten het economisch en cultureel hart van het Oldambt. Van oudsher is werd de katholieke gemeenschap gevorm door Duitse handelsreicigers uit het Duitse West-Falen en Emsland. Hoewel bescheiden heeft de katholieke geloofsgemeenschap een belangrijk rol gespeeld in het maatschappelijk leven van de Winschoters, in 1880 bouwden zij hun derde kerk aan de Wittevrouwenstraat (nu Langestraat), in 1924 werd het R.K.Kerkhof aan de Pekelderstraat in gebruik genomen, in 1925 bouwden zij de Sint Vitusschool en tot slot verrees in 1926, in de oude pastorietuin achter de kerk, het Sint Lucasziekenhuis. Jarenlang zal hier de ziekenverpleging in handen zijn van de zusters Franciscanessen van de Heilige Familie.
Tot in de 16e eeuw behoorde Winschoten, in kerkelijk opzicht, tot de abdij van Corvey aan de Weser. Voor het eerst wordt deze band vermeldt in 1474. In deze abdij werden de relieken van de H. Vitus bewaard en vereerd. Veel parochies, die ressorteerden onder de abdij van Corvey, werden toegewijd aan de H. Vitus. Zo behoorde vrijwel het gehele Gooi toe aan het stift Elten die een dele van de Vitusrelieken van Coirvey had gekregen. Zodoende zijn hier niet minder 5 parochiekerken aan de H. Vitus gewijd.
De band die Winschoten met de abdij van Corvey had wordt nog steeds zichtbaar in het stadwapen, waar de heilige Vitus op is afgebeeld. De naam Vitus komt ook terug in het voormalig buurtschap ‘Sint Vitusholt’, in de St. Vitusstraat en in de scouting ‘Sint Vitus’.
[bewerk] Maar wie was nu Vitus ?
Vitus werd geboren in Sicilië als zoon van heidense ouders aan het eind van de 2e begin 3e eeuw. Op dat eiland woede in die jaren, onder de keizers Maximius en Diocletianus, een felle christenvervolging. Zijn vader Hylas, die de romeinse goden aanbad, probeerde hem met alle mogelijke middelen van het christelijk geloof af te brengen. Vanwege zijn christen-zijn werd Vitus voor rechter Valerius gebracht. Wanneer de gerechtdienaren hem willen slaan, verlammen hun armen, Vitus geneest de hand van de rechter, die na zijn uitspraak is verdord. De vader ziet bij thuiskomst zeven engelen om zijn kind heen staan, en wordt met blindheid geslagen, zelfs door een stier te offeren aan Jupiter wil deze blindheid niet genezen. Vitus vlucht dan op bevel van een engele met zijn leermeetser Modestus en zijn min Crecentia naar een ver land, Een adelaar geeft de vluchtelingen onderweg te eten. Vitus drijft voor de ogen van keizer Diocletianus bij een bezetene de duivel uit, omdat die verklaard had alleen voor Vitus te willen wijken. Vitus weigert daarop een offer te brengen aan de heidense goden. Een engel verbreekt de boeien waar Vitus, Modestus en Crecentia in geslagen zijn. Vitus wordt in een gloeiende hete oven ( variant: ketel met kokende olie) geworpen, waar hij ongedeerd weer uitklimt. Vitus temt een wilde leeuw. Tijdens verdere folteringen trilt de aarde, waardoor afgodentempels instorten. De keizer ontsteekt in toorn, omdat hij zich overwonnen weet door een kind. Keizer Diocletianus beval Vitus met zijn leermeester Modestus en zijn voedster Crescentia op de pijnbank te martelen. Sint Vitus werd, met de H.Modestus en de H.Crescentia, gemarteld op 15 juni.Vitus was toen 14 jaar.
Vitus is één van de Veertien Noodhelpers en is o.a. patroon van de jeugd, ketelmakers, bierbrouwers, toneelspelers, druivenplukkers, apothekers. Hij is helper bij het bewaren van de kuisheid, bezetenheid, dolheid, kreupelheid, verlamming, doofheid, stomheid, blindheid en epilepsie (Sint Vitusdans). Ook is hij beschermer van het zaaigoed en de oogst, kippen, huisdieren en honden.
Zijn relieken werden sinds 583 in Lucania/Sicilië vereerd, daarna zijn ze in 756 door abt Fulrad naar de abdij van St. Denis bij Parijs overgebracht. Vandaaruit zijn ze door abt Hildewijn, in het jaar 836, naar het klooster van Corvey overgebracht. De 1300 patronaten duiden op de grote verering van de H.H.Vitus en gezellen.
[bewerk] De parochiekerk van de H.Vitus en Gezellen
De huidige kerk aan de Langestraat is de 3e kerk in Winschoten die aan de Heilige Vitus is gewijd. De eerste kerk is de Marktpleinkerk die voor de reformatie aan Vitus was gewijd. Na de reformatie moesten de katholieken hun geloof in het geheim belijden. Dit deden zij bij mensen thuis, de sacramenten werden bediend doo rondreizende priester. Dit waren vaak ordegeestelijken; Fransicanen en Jezuiten.
Aan het eind van de 18e eeuw was het voor de Winschoter katholieken mogelijk om weer een kerkgebouw in te richten. Deze kwam te staan aan de Wittevrouwenstraat, de huidige Langestraat. Het was een eenvoudig zaalkerkje en stond op de plaats waar nu de pastorietuin is. Slecht het torentje op de gevel deed vermoeden dat hier een kerk was. Bij het herstel van de Bisschoppelijke Hierarchie in 1853 kwamen de katholieken uit hun schuilkerken. Het katholieke geloof kon weer openlijk worden beleden en dit uitte zich in een ware katholieke emancipatie. Deze emancipatie zou tot in de jaren ’50 van de 20e eeuw doorwerken.
[bewerk] Katholieke bouwdrift
De Nederlandse katholieken waren uit hun donkere schuilkerken gekomen. Waarschijnlijk was het in het begin nog wennen aan het licht van de nieuwe dag maar weldra waren ze weer zelfbewust aanwezig. Na eeuwen van onderdukking hadden ze weer een gezicht in de samenleving. Het katholieke zelfbewuszijn moest ook heel concreet een gezicht krijgen in het stadsbeeld. In dorpen en steden door heel Nederland verrezen in de periode tussen 1860 en 1900 grote kerken die menig dorp en –stadbeeld domineerden. In Groningen bouwde men de grote stadskerken van de H. Martinus en de H. Joseph, maar ook in Sappemeer, Oude Pekela en Kloosterburen bouwde men kerken van kathedrale afmetingen. Zichtbare tekenen van de van het herleefde katholieke zelfbewustzijn.
Aan het eind van de jaren 70 van de 19e eeuw voelde men ook in Winschoten dat men toe was aan vervanging van de oude parochiekerk. Geheel in lijn met de tijdsgeest moest het een neogotische kerk worden. In deze stijl greep men terug naar de gotiek uit de late middeleeuwen. In deze tijd was de katholieke kerk op haar hoogtepunt in geestelijk en cultureel opzicht, de gotische bouwstijl was hier een uiting van
De architect van de Vituskerk is Wilhelm Victor Alfred Tepe (1840-1920). Naast Pierre Cuypers (1827–1921), bekend van het Rijksmuseum en het Centraal Station te Amsterdam, is Alfred Tepe de belangrijkste vertegenwoordiger van het Neogotische bouwen in Nederland.
Naast een aantal ziekenhuizen, weeshuizen en kloosters is Tepe voornamelijk bekend om zijn ± 70 kerken. De meesten daarvan zijn gebouwd in het voormalig Aartsbisdom Utrecht, waar het bisdom Groningen tot 1956 toe behoorde. In het huidige bisdom Groningen heeft Tepe 9 kerken gebouwd; Workum, Nieuwe-Pekela ( uitbreiding, gesloopt in 1991), Winschoten, Ter Apel (gedeelte), Bedum, Harlingen, Balk, Nieuw-Dordrecht (gesloopt) en Roodhuis. Zijn mooiste kerken bevinden zich in Utrecht, Raalte en Schalkwijk.
