Vreesconditionering
Van Wikipedia
Vreesconditionering ((en) fear conditioning) wil zeggen; het opwekken van vrees door middel van klassiek conditioneren. Hierbij wordt een neutrale conditionele stimulus (bijvoorbeeld een toon of lichtflits) gevolgd door een aversieve onconditionele stimulus (UCS: bijvoorbeeld een elektrische schok). Vreesconditionering is een veelgebruikte methode om emoties te onderzoeken, en kan aangetoond worden in allerlei diersoorten zoals slakken,
vruchtvliegen, vogels, hagedissen, vissen, konijnen, ratten, apen en ook de mens. Het mechanisme dat hieraan ten grondslag ligt, blijkt nagenoeg identiek te zijn voor de genoemde schepselen. Eenmaal aangeleerd, is de vreesreactie vrij permanent.
Inhoud |
[bewerk] Vreesreactie: neurale aspecten
De vreesreactie is een automatische reactie op een bedreigende of schadelijke prikkel, zoals bijvoorbeeld een milde elektrische schok die aan de voetzool van proefdieren in een laboratorium wordt toegediend. De vreesreactie komt tot uiting in verstarren ('freezing'), verhoging van de hartslagfrekwentie en bloeddruk en schrikachtigheid. Hij wordt gestuurd door de centrale nucleus van de amygdala die allerlei gedragsmatige en fysiologische reacties kan ontketenen. Dit gebeurt via projecties van de centrale nucleus naar structuren als de pons, hypothalamus en het tegmentum. Deze structuren zijn betrokken bij primitieve affectieve responsen als de schrikreactie (startle), motorische reacties, respitatie, defensieve reacties en 'freezing' (koud worden). Vrees uit zich via de hypothalamus ook in reacties van het autonome zenuwstelsel zoals toename van de hartslagfrekwentie, bloeddruk en huidgeleiding.
[bewerk] Verwerken van affectieve prikkels: directe en indirecte routes
Vooral de Amerikaan Joe Le Doux heeft hiernaar veel onderzoek gedaan met ratten als proefdieren. In het model van Le Doux wordt een onderscheid gemaakt tusen twee neuroaffectieve routes, een snelle directe route van thalamus naar de laterale nucleus van de amygdala, en een langzame indirecte route die loopt van thalamus via hogere schorsgebieden naar de laterale nucleus van de amygdala.
Ook geheugenrepresentaties kunnen via de hippocampus de laterale nucleus bereiken. Beide routes worden gelijktijdig geactiveerd: vaak treedt daardoor een sekwentie op van een vroege automatische en latere meer bewuste emotie. De werking van deze routes kan worden geïllustreerd met het volgende voorbeeld. Een wandelaar in de bergen schopt per ongeluk tegen een kronkelig voorwerp. Dit ontketent een snelle en automatische vreesreactie (directe route): het is misschien een ratelslang. Nadere inspectie (indirecte route) leert de wandelaar echter dat het niet een slang was, maar een stuk rubber achtergelaten door kampeerders. De directe route wordt beschouwd als een overblijfsel van een evolutionair primitief systeem dat diersoorten in staat stelt snel op bedreigende stimuli in de omgeving te kunnen reageren.
[bewerk] Lagere en hogere emoties
Het onderscheid tussen directe en indirecte circuits heeft ook te maken met het niveau van emotionele beleving. In dit verband maakt bijvoorbeeld Damasio onderscheid tussen primaire en scundaire emoties. Lagere of primaire emoties verlopen min of meer reflexmatig. Hierbij zijn vooral structuren als de hypothalamus en amygdala betrokken. Zij kunnen, maar hoeven niet per se gepaard te gaan met 'gevoelens', dat wil zeggen bewuste emotionele belevingen. Bij hogere of secundaire emoties spelen meer complexe circuits een rol. De amygdala sturen hierbij output naar de dichtbijgelegen gyrus cinguli en de ventromediale frontale hersenen. Vooral deze gebieden mediëren hogere emotionele systemen die geassocieerd zijn met bewuste emotionele belevingen en actiesystemen. Ook is het mogelijk dat de laterale nucleus van de amygdala input ontvangt uit deze hogere gebieden. Zo kunnen ook interne processen als gedachten of herinneringen, bijvoorbeeld van een bepaalde melodie, emoties oproepen, zonder dat er sprake is van directe input via de zintuigen.
[bewerk] Maskering van affectieve stimuli
Het model van Le Doux is ook toegepast in meer cognitief georiënteerde experimenten waarin proefpersonen gemaskeerde affectieve stimuli krijgen aangeboden. Dit zijn bijvoorbeeld plaatjes van emotionele woorden of voorstellingen, die of zeer kort zichtbaar, of moeilijk herkenbaar zijn. Het blijkt nu dat dergelijke stimuli, hoewel niet bewust ervaren, toch invloed kunnen hebben op ons gedrag. Zo vindt men bijvoorbeeld dat de affectieve beoordeling van een tweede (neutraal) plaatje beïnvloed wordt door de valentie (positief of negatief) van het eerdere plaaje.
[bewerk] Referenties
- Le Doux, J.E. (1996). The Emotional Brain: The mysterious underpinnings of Emotional Life. New York: Simon and Schuster.
- Lane, R.D & Nadel, L. (2000) Cognitive Neuroscience of Emotion. Oxford Univerity Press,Oxford.
- Damasio, A. (1995). Descartes' Error. Emotion, Reason and the Human Brain. New York, AVON Books.
