Historia Ełku
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Początki osady
W drugiej połowie XIII w. do zachodnich krańców ziemi ziem pruskich dotarły zastępy rycerzy w białych płaszczach z czarnym krzyżem. Krzyżacy wspólnie z książętami polskimi dokonali krwawego podboju ziem jaćwieskich, sięgających miniej więcej dzisiejszego Ełku po Augustów i Suwałki. Waleczność wojowników jaćwieskich już w XII w. wychwalał sam mistrz Wincenty Kadłubek. Dopiero zakon złamał ich opór. Nad jezirem Ełckim, być może na zgliszczach jaćwieskiego grodu, stanęł drewnino - ziemna strażnica krzyżacka. Dopiero pod koniec XIV w. komtur bałgijski, późniejszy wielki mistrz Ulrich von Jungingen, rozpoczą budowę zamku, który stanowił siedzibę prokuratora, podległemu komturowi bałgijskiemu. Prace nad zamkiem ukończono w 1408 r., w przededniu wielkiej wojny z Polską. Warownia miała zabezpieczać państwo zakonne od ataku z południowego - wschodu, od strony Litwy i Mazowsza. Była to najdalej na wschód wysunięta placówka zakonna w Prusach, która nie należała do bezpiecznych. Mimo to nad brzegiem jeziora naprzeciw zamku powstała wkrótce osada rzemieślnicza. Wody jeziora i rzeki Ełk obfitowały w ryby, dawało to impuls do rozwoju rybołówstwa. Pobliskie puszcze sprzyjały rozwokowi bartnictwa i łowiectwa. Mimo grożących mieszkańcom napadów litewskich w malownicze rejony chętnie przybywali osadnicy z Niemiec i Mazowsza.
Na dawnej wyspie, obecnie nad jeziorem Ełckim w zachodniej części miasta, przy drodze prowadzącej po sztucznie usypanej grobli, znajdują się malowniczo położone ruiny krzyżackigo zamku. Obiekt, który w minionych wiekach był wielokrotnie przebudowywany, niszczony przez pożary, dewastowany przez użytkowników, przypomina raczej smutny relikt czasów komunistycznych, a nie zabytek z czasów średniowieczaWyjaśnienie takigo stanuznajdziemy w histori miasta, którego losy silnie związane były z dziejami wawrowni krzyżackiej. W pierwszym okresie wojen polsko - krzyżackich miasto i osada zostały spalone. Ważny strategicznie zamek został odbudowany. W ełckim zamku książe Witold prowadził rozmowy z krzyżakami. Nie mniej żywotna okazała się osada, w której wciąż przybywało mieszkańców.
[edytuj] XV wiek
W 1425 r. wielki mistrz Paweł von Russdorf nadał osadzie przywilej lokacyjnt. Sołtysem został wtedy Bartosz Bratomil. Osada nazwę wzięła od pobliskiej rzeki Łek. U jaćwingów słowo oznaczało najprawdopodobniej "białą wodę". Inni badacze wywodzą nazwę miasta od polskiego słowa "łęk", co oznacza łąkę. Krzyżacy nadali osdzie nazwę w brzmieniu niemieckim. W póżniejszych żródłach podawano ją różnie: Licke, Lik, Licce, Lueck, Lyck. Ełk położony był na bocznym szlaku szlaku handlowym wiodącym z Mazowsza najkrutszą drogą do Królewca. Osada rozwijała się szybko i zapewne już w 1435 r. uzyskała odnowienie praw z przed 10 lat. Nie zachował się dokument lokacyjny i dlatego wśród historyków nie ma pewności, czy podana data lokacji jest niepodważlna. Rozwój Ełku zahamowały dalsze konflikty zbrojne Polski i zakonu. Największych zniszczeń okolica doświadczyła podczas wojny trzynastoletniej. Przeciwko krzyżackiej załodze zamku wystąpiła okoliczna ludność. Zamek zdobyto, a garnizon wycięto (oszczędzono jedynie braci zakonnych). Warownia do końca wojny pozostała w polskich rękach. Odwetowe wypady krzyżackie skupiły się na osadzie. Po pokoju toruńskim osada pozostało w granicach państwa krzyżackiego, co było dużym zaskoczeniem dla mieszkńców. Zerwaniu uległy kontakty handlowe z Mazowszem. W drugiej połowie XV w. w Ełku założona została szkoła przykościelna.
[edytuj] Ełk w Prusach Książęcych
W 1520 r. jeszcze raz doszło do oblężenia ełckiej warowni. Wówczas zamek zaatakowali liczący ok. 2 tys. ludzi oddziały wojsk mazowieckich. Do szturmu przystąpiono 10 marca. Atak poprowadzono wzdłóż drewnianych mostów. Krzyżacy otworzyli ogień z murów, dodatkowo wysłali na jezioro łodzie ze strzelcami, którzy dziesiątkowali atakujących. Szturm został krwawo odparty. Nie wiemy nic o zniszczeniu miasta. 1525 r. wielki mistrz Albrecht Hohenzollern złożył hołd królowi Polski Zygmuntowi I Staremu. Z mapy znikło państwo zakonne, zastąpione przez świecki Prusy Książęce. Po sekuluryzacji zamek stał się siedzibą książęcego starosty. Miasteczko zamieszkiwali wówczas osadnicy z Mazowsza. Wyrażnie zaznaczył się problem komunikacji niemieckich duchownych z polskojęzycznymi wiernymi. Na polecenie księcia Albrechta zaczęto sprowadzać księży z innych miast. Wówczas do Ełku przybył Jan z Sącza (Małecki) i został proboszczem tutejszej parafii. Zaczął nawet wydawać czasopismo dla ludności. Powstała wówczas pierwsza na Mazurach polska oficyna wydawnicza (1551). Ksiądz Małecki był nadzorcą szkoły, w której nauczano w języku polskim. Przez starania i współpracę z Uniwersytetem Królewieckim szkoła uzyskała od margrabiego Jerzego Fryderyka rangę szkoły prowincjonalnej, a następnie, w 1599 r., została podniesiona do rangi szkoły książęcej.
[edytuj] XVII i XVIII wiek
Na początku XVII w. wydawać się mogło, że troski mieszkańców Ełku związane z zagrożeniem wojennym ustały. Prusy były lennikiem Polski, ożywiły się kontakty z Mazowszem i Litwą. Jednak Ełk mimo korzystnej sytuacji ekonomicznej, nie mógł się intensywnie rozwijać z powodu nękających go epidemii dżumy - 1559, 1563, 1653, 1709-1710 r. Wkrótce po trzeciej wielkiej epidemii w czasie potopu szwedzkiego, w 1656 r., miał miejsce najazd tatarski. Osada została doszczętnie zniszczona. Podjęto wówczas wielką odbudowę. 23 sierpnia 1669 r. wielki elektor Fryderyk Wilhelm nadał miejscowości prawa miejskie i wiele przywilejów, w tym możliwość organizowania targów i jarmarków. Ełk stał się miastem. Dominował w nim drewniana zabudowa. Było to przyczyną wielu uciążliwych pożarów (1688, 1695). Liczba mieszkańców nie przekraczał 1000. Uniezależnienie się Prus przyniosło m.in. zmianę szlaków handlowych. Ełk pozostał na uboczu ważniejszych traktów, stając się regionalnym ośrodkiem gospodarczym. Nie omijały go też inne klęski elementarne. Zaraza na początku XVIII w. zdziesiątkowała mieszkańców. Przy życiu został co 10 obywatel. Ełk powoli dźwigał się z upadku. W 1720 r. otwarto szkołę miejską, a w 1764 pierwszą aptekę.
[edytuj] XIX i XX wiek
Ełk z początku XIX wieku nie różnił się wiele od miasta z drugiej połowy XVII w. Nadal przeważały drewniane budynki. Ludność w mieście była głównie polska. Działały polskie organizacje społeczne m.in. Mazurska partia Ludowa, powstała polska gazeta "Przyjaciel Ludu Ełcki", wydawano również polskie książki. Impulsem do rozwoju gospodarczego miasta stało się otwarcie w 1885 r. linii kolejowej, która połączyła Ełk z Piszem i Olsztynem. W latach 1893-1894 wybudowano drugi tor na odcinku Ełk - Korsze, a wiosną 1914 r. została oddana do użytku kolej wąskotorowa Ełk-Turów. Wszystkie te przedsięwzięcia spowodowały, że Ełk stał się ważnym węzłem kolejowym prowincji wschodniopruskiej, a rozwój aglomeracji uwarunkowała konieczność budowy infrastruktury technicznej miasta. Na przełomie XIX i XX wieku miasto otrzymało nowoczesną kanalizcję, gazownię, a w 1912 r. w Ełku było 700 numerów telefonicznych. Miasto zaczęło rozwijać się wzdłuż ulicy Mickiewicza Armii Krajowej i Wojska Polskiego (obecne nazwy). Podczas I wojny światowej przez Ełk przeszły odziały rosyjskie atakujące Prusy Wschodnie. Miasto ponownie zostało znacznie zniszczone. Po zakończeniu działań wojennych podjęto odbudowę. Pojawiły się nowe fabryki maszyn, tartaki, cegielnie i karczmy. W 1945 roku o Ełk toczyły się zaciekłe walki. Wkraczający do miasta Sowieci traktowali ośrodek jako miasto niemieckie. Zniszczeniu uległo blisko 50% zabudowy. Po wojnie Ełk był wyludnionym mistempowiatowym, zasiedlono go miszkańcami z Kersów: Grodzieńszczyzny i Wileńszczyzny. Dziś ma ponad 56 tys. mieszkańców, a największą atrakcją jest położenie w jednym z najpiękniejszych zakątków Polski.
