HMS Exeter
Z Wikipedii
HMS Exeter to brytyjski okręt - ciężki krążownik z okresu II wojny światowej, wsławiony udziałem w bitwie u ujścia La Platy.
Spis treści |
[edytuj] Historia powstania
HMS "Exeter" był drugim, zmodyfikowanym okrętem typu York. Oba okręty były ostatnimi zbudowanymi brytyjskimi krążownikami ciężkimi. Zostały zaprojektowane jako nieco pomniejszone rozwinięcie standardowej linii brytyjskich krążowników typu County, zwłaszcza podtypu Norfolk. Miały być tańszymi okrętami od typu County, dysponującymi nieco mniejszą mocą (6 dział kalibru 203 mm w wieżach dwudziałowych w miejsce 8). Miały mimo to lepsze opancerzenie - siłownię, powtarzającą zastosowaną w typie County, osłaniał pas burtowy grubości 76 mm.
Budowę "Exetera" rozpoczęto już po zwodowaniu "Yorka" i w jego konstrukcji wprowadzono drobne ulepszenia, m.in. nowe wieże dla armat i nową niższą bryłę nadbudówki dziobowej, bardziej zwartą i aerodynamiczną. Widocznymi różnicami były dwa proste kominy i proste maszty w miejsce pochyłych. Zmiany pociągnęły konieczność zwiększenia szerokości o 30 cm, lecz wyporność pozostała zbliżona, jak "Yorka".
Stępkę pod budowę okrętu położono 1 sierpnia 1928 w stoczni w Devonport. Kadłub wodowano 18 lipca 1929. W dniach 16-22 maja 1931 okręt przeszedł próby morskie. Po ukończeniu budowy (23 lipca 1931), okręt wszedł do służby 27 lipca 1931. Koszt budowy wyniósł 1 837 415 funtów szterlingów.
[edytuj] Służba
[edytuj] Ocean Atlantycki
Tuż po wejściu do służby, na okręcie zainstalowano katapultę z wodnosamolotami. Okręt wcielono początkowo do 2. Eskadry Krążowników w metropolii. Uczestniczył następnie w pływaniach zagranicznych. W grudniu 1933 przydzielono go do Dywizjonu Południowoamerykańskiego, stacjonującego w Indiach Zachodnich. We wrześniu 1935 skierowano okręt na Morze Śródziemne, do 1. Eskadry Krążowników w Aleksandrii. Po remoncie w Devonport, od początku 1937 okręt ponownie skierowano do Ameryki Południowej w celu reprezentowania tam interesów brytyjskich (od września 1936 do sierpnia 1939 dowodził nim kmdr Henry Harwood).
W chwili wybuchu II wojny światowej okręt w dalszym ciągu znajdował się w składzie Dywizjonu Południowoamerykańskiego, będąc jego okrętem flagowym (od 25 sierpnia 1939 dowódcą okrętu był Frederic Bell, a kmdr Harwood był dowódcą Dywizjonu). 5 października 1939 "Exeter" wszedł w skład zespołu Force G, poszukującego niemieckiego rajdera - "pancernika kieszonkowego" "Admiral Graf Spee", patrolując na południowym Atlantyku. 13 grudnia 1939 doszło do bitwy zespołu z "Grafem Spee" u ujścia La Platy - pierwszego większego starcia morskiego II wojny. Na "Exeterze" jako najsilniejszym z zespołu spoczął początkowo główny ciężar walki, jednakże został on ciężko uszkodzony 4 pociskami dział 280 mm "Grafa Spee" i licznymi odłamkami, które uszkodziły obie dziobowe wieże artylerii oraz pomost dowodzenia, raniąc lub zabijając jego obsadę i wywołały pożar. "Exeter" dalej prowadził mało skuteczny już ogień z ostatnich dwóch dział 203 mm, a następnie ok. 7.30 z 10-stopniowym przechyłem na lewą burtę i 650 tonami wody w kadłubie wycofał się do bazy na Falklandy. Zginęło 61 ludzi załogi, 23 było rannych (dowódca ocalał). Sam "Exeter" uzyskał 3 trafienia na "Grafie Spee", które jednak nie pozbawiły go możliwości boju.
Po prowizorycznych naprawach, "Exeter" dopłynął 15 lutego 1940 do Wielkiej Brytanii (spotykając się z owacyjnym powitaniem), a następnie do marca 1941 był remontowany w Devonport. Wzmocniono przy tym artylerię przeciwlotniczą, instalując 4 podwójne stanowiska dział 102 mm zamiast 4 pojedynczych i dodając dwa ośmiolufowe działka 40 mm "pom-pom". Zamontowano też radary i wymieniono maszty na trójnożne.
[edytuj] Ocean Spokojny
22 maja 1941 "Exeter" wypłynął na Bliski Wschód w osłonie konwoju, który w lipcu dopłynął do Adenu. W październiku okręt został skierowany dalej, na Daleki Wschód, z konwojem do Rangunu. W chwili przyłączenia się Japonii do wojny, "Exeter" został skierowany celem dołączenia do okrętów liniowych HMS Prince of Wales i HMS Repulse, lecz nie zdążył do nich dołączyć przed ich zatopieniem pod Kuantanem. Dopiero w styczniu 1942 "Exeter" przybył do Holenderskich Indii Wschodnich (ob. Indonezja). 14 stycznia 1942 wszedł w skład wspólnych alianckich sił ABDA. Brał początkowo w styczniu i lutym udział w eskortowaniu konwojów w cieśninie Sunda i cieśninie Bangka.
14 lutego 1941 HMS "Exeter", bazujący w Batawii, wszedł w skład Zespołu Uderzeniowego sił ABDA. 15 lutego zespół wyruszył w celu przechwycenia japońskich transportowców w pobliżu wyspy Bangka, lecz operacja nie powiodła się wobec ataku japońskiego lotnictwa pokładowego. 26 lutego wieczorem "Exeter" w składzie Zespołu Uderzeniowego ABDA wyszedł z Surabai w morze w celu przechwycenia japońskiego konwoju. 27 lutego po południu zespół wykrył japońskie okręty, na skutek czego doszło do bitwy na Morzu Jawajskim, rozpoczętej ok. 16.17. HMS "Exeter" płynąc jako drugi w linii alianckich krążowników prowadził ogień do okrętów japońskich, lecz o godz. 17.08 został trafiony pociskiem kalibru 203 mm krążownika "Haguro", który wpadł szybem wentylacyjnym do dziobowej kotłowni i rozerwał się, uszkadzając 6 z 8 kotłów. "Exeter" wyszedł z linii z prędkością zmniejszoną do 11 węzłów, po czym wycofał się do Surabai.
Po prowizorycznych naprawach i uruchomieniu trzech uszkodzonych kotłów, "Exeter" wyszedł z Surabai 28 lutego 1942 w eskorcie niszczycieli HMS "Encounter" i USS "Pope", kierując się do cieśniny Sunda, w celu remontu na Cejlonie. 1 marca o świcie aliancki zespół napotkał jednak japońskie ciężkie krążowniki "Haguro", "Nachi", "Ashigara" i "Myoko" w towarzystwie niszczycieli. Próba zgubienia przeciwnika, a następnie ucieczki nie powiodła się, gdyż "Exeter" był w stanie osiągnąć jedynie 24 węzły i rano doszło do walki. Sprawne były tylko dwie wieże armat, lecz "Exeter" ostrzeliwał niecelnie Japończyków zza zasłony dymnej, podjął też nieskuteczny atak torpedowy. O 11.20 pocisk japoński 203 mm trafił w kotłownię "Exetera", pozbawiając go napędu i zasilania. Okręt odniósł także inne uszkodzenia. Ponieważ dalsza walka była niemożliwa, dowódca kmdr Oliver Gordon rozkazał opuścić okręt i samozatopić go, co nastąpiło ok. 12. "Exeter" zatonął na pozycji ok. 04°38' S i 112°28' E (oba niszczyciele alianckie zostały również zatopione).
[edytuj] Dane techniczne:
- wyporność:
- standardowa: 8400 t
- pełna: 10 620 t
- wymiary:
- długość: 175,30 m
- szerokość: 17,70 m
- zanurzenie: 5,2-6,2 m
- napęd: 4 turbiny parowe Parsona o mocy łącznej 80 000 KM, 8 kotłów parowych Admiralicji, 4 śruby
- prędkość maksymalna: 31 w. (przy wyporności pełnej)
- zasięg: 10 000 mil morskich przy prędkości 14 w.
- zapas paliwa: 1900 t. mazutu
- załoga: 628
Uzbrojenie i wyposażenie:
- 1931-1940
- 6 dział kalibru 203 mm MK.VIII w wieżach dwudziałowych Mk.II* (3xII).
- 4 uniwersalne działa przeciwlotnicze 102 mm Mk.V (4xI)
- 2 działka przeciwlotnicze 40 mm Vickers Mk II (2xI)
- 6 wyrzutni torpedowych 533 mm (2xIII)
- 2 wodnosamoloty, katapulta (Fairey IIIF, później Hawker Osprey, późn. 1 Supermarine Walrus)
- 1941-1942
- 6 dział kalibru 203 mm MK.VIII w wieżach dwudziałowych Mk.II* (3xII).
- 8 uniwersalnych dział przeciwlotniczych 102 mm Mk.XVI w stanowiskach dwudziałowych Mk.XIX (4xII))
- 16 działek plot 40 mm Mk.VIII (4xVIII))
- 8 wkm 12,7 mm plot (2xIV)
- 6 wyrzutni torpedowych 533 mm (2xIII)
- 1 wodnosamolot, katapulta (Supermarine Walrus).
Opancerzenie:
- pas burtowy: 76 mm (w rejonie siłowni)
- pokład pancerny: 38 mm
- przednia i tylna gródź cytadeli pancernej: 89 mm
- komory amunicyjne: 76 mm (boki) - 140 mm (dachy i grodzie)
- wieże: 25 mm
- barbety: 25 mm
[edytuj] Źródła
- Marek Twardowski: "Ostatni ciężki krążownik Royal Navy HMS Exeter" w: Morza, Statki i Okręty 2/2004
