Hoplici

Z Wikipedii

Walka hoplitów, fragment malowidła czarno-figurowego na wazie z lat 560-550 p.n.e. Wyraźnie widać zamocowania tarczy i koryncki hełm.

Hoplici (gr. ὁπλῖται hoplitai, l.poj. ὁπλίτης hoplites) – ciężkozbrojni piechurzy walczący w zwartym szyku, zwanym falangą.

Hoplici pojawili się na polach bitew w starożytnej Grecji w połowie VII wieku p.n.e. Oddziały hoplitów tworzyli wolni, mniej zamożni obywatele polis. Ich sukcesy w walkach z wojskami perskimi spowodowały, że po wojnach perskich władcy tego kraju chętnie najmowali Greków do swoich armii (w wojskach perskich walczących z Aleksandrem Macedońskim było do 30 000 najemnych Greków). W ten sposób rozpoczęło się przechodzenie od armii obywatelskich do najemnych, które rozpowszechniły się w świecie hellenistycznym za panowania Diadochów.

[edytuj] Taktyka

Powstanie szyku falangi było możliwe dzięki wynalezieniu "argiwskiej" tarczy hoplon^[1] z podwójnym uchwytem. Wcześniej^[2] wojownicy helleńscy posługiwali się tarczami osłaniającymi wprawdzie niemal całe ciało, ale wyposażonymi w jeden, centralnie położony uchwyt, co powodowało szybkie zmęczenie nadgarstka i przedramienia. Teraz uchwyt dla dłoni przesunięto ku krawędzi tarczy, a centralnie umieszczono pas mocujący przedramię żołnierza tuż poniżej łokcia. Drugim ważnym nabytkiem był "koryncki" hełm pozostawiający odsłonięte jedynie oczy i usta.

Wielkość tarczy (średnica ok. 90 cm) oraz fakt, że nie chroniła ona już całego ciała spowodował, że żołnierze stawali w zwartej formacji, ramię przy ramieniu tak, by tarcza zachodziła za tarczę osłaniającą kolegę z prawej. Powstała więc formacja, która - wobec tendencji do osiągnięcia maksymalnie pewnego schronienia za tarczą sąsiada - miała naturalną tendencję do przesuwania się całej formacji zwanej falangą w lewo. Początkowo falanga była formacją o głębokości od czterech do ośmiu szeregów, przy czym walczyły tylko dwa pierwsze (zadając ciosy 2,3-2,5-metrowymi włóczniami skośnie w dół, znad głowy, mierząc w twarze i ramiona przeciwników). Dodatkową bronią był krótki miecz, a wyposażeniem ochronnym napierśnik i nagolenniki. Wraz z ubożeniem społeczeństw polis napierśnik zastąpił płócienny kaftan, a bywało, że hoplici walczyli w samych chlamidach, a nawet nago.

W okresie późniejszym do taktyki frontalnej dodano dwa dodatkowe manewry: kontrmarsz lakoński (wykorzystywany przy przechodzeniu z szyku marszowego w czołowy i odwrotnie, jak i przy zmianie frontu całości lub części falangi, gdy nieprzyjaciel uderzał z kierunku innego niż czołowy) i anastrofę (polegającą na kontrmarszowym wycofaniu jednego ze skrzydeł i ustawieniu go za plecami innej części formacji dla przydania falandze ciężaru). W tych czasach też, a mowa o IV wieku p.n.e., liczba szeregów wahała się od ośmiu do - nawet (wyjątkowo) - trzydziestu sześciu.

[edytuj] Hoplici w bitwie

Pierwszą znaną nam bitwą hoplitów jest starcie pod Hysiaj w roku 669 p.n.e., kiedy to Argos pokonało po raz ostatni (właśnie przy zastosowaniu falangi hoplitów) Spartę. Poeta Tyrtajos zaczął opiewać falangę około roku 650 p.n.e..

Falanga ruszała do bitwy wznosząc okrzyki bojowe lub skandując powszechnie znane poematy (przede wszystkim Tyrtajosa) a czasami uderzając drzewcami włóczni o tarcze celem przerażenia przeciwnika. Hoplici atakowali biegiem (jak pod Maratonem lub Delion) lub też wolno, krokiem mierzonym, do wtóru piszczałek (pod Mantineją). Następnie ściany falang zderzały się tarczami i następowało spychanie (othismos) gdzie decydował ciężar prącej wszystkimi szeregami naprzód formacji. Żołnierze pierwszego szeregu szli naprzód lub cofali się, walczyli i umierali, a pomóc im mogli tylko koledzy z szeregu drugiego, bowiem tylko ich włócznie mogły dosięgnąć wroga. Zabitego zastępował natychmiast idący za nim, a na jego miejsce wchodził kolejny, z dalszego szeregu.

Należy w tym miejscu dodać, że armie greckie były wysoce nieprofesjonalne i składały się z ludzi o nikłym stopniu przygotowania. Błędy, jakie popełniano na polach bitew, wydawać się mogą błędami wręcz szkolnymi. I tak pod Termopilami Fokejczycy, którym zlecono strzeżenie niezwykle przecież ważnej ścieżki górskiej wiodącej wprost na tyły Leonidasa nie dostrzegli nieprzyjaciela i ostrzegł ich dopiero szelest liści pod stopami nadchodzących. Ich drugim błędem było cofnięcie się ze ścieżki w bok, gdzie mieli rzekomo zamiar walczyć do upadłego, ale zostali zignorowani przez Persów, którym spieszno było do celu ważniejszego. W roku 422 p.n.e. prawe skrzydło Ateńczyków wycofujących się spod Amfipolis odsłoniło się na uderzenie przeciwnika, chociaż dostrzeżono jego przygotowania do ataku. Nawet Spartanie, którzy uważali się za najlepszych żołnierzy Grecji, padali ofiarą swoistej nonszalancji lub braku właściwego wyszkolenia. W roku 369 p.n.e. Epaminondas zaskoczył ich na Istmie w sytuacji właściwie wykluczającej zaskoczenie, a podczas pierwszej bitwy pod Manitineją ich armia nie mogła odnaleźć nieprzyjaciela, który znajdował się nieco tylko dalej na tej samej, bezdrzewnej równinie.

Falandze, formacji ciężkiej i w starciu rozstrzygającej, towarzyszyła lekka piechota peltastów oraz pododdziały strzeleckie - procarzy, rzadziej łuczników. Sporadycznie też pojawiała się na polach bitew konnica - hippeis - wykonująca przeważnie (z braku siodła i strzemion) zadania zwiadowcze względnie pościgowe. Właściwie dopiero za czasów Aleksandra Macedońskiego konnica zaczęła odgrywać rolę formacji przełamującej.

[edytuj] Wyszkolenie

Do IV wieku p.n.e. szkolenia oficerów ani żołnierzy w zasadzie nie było. Hoplita umiał władać bronią, znał swoje miejsce w szeregu i musztrę pododdziału, niewiele natomiast wiedział o taktyce. Podobnie w dziedzinie dowodzenia - strategami zostawali ludzie o odpowiednim statusie społecznym, nie zaś tacy, którzy posiadali wyjątkowe zdolności. W Sparcie naczelne dowództwo przypadało - z racji urodzenia - jednemu z dwóch królów, którzy nie podlegali nawet zwykłemu wyszkoleniu żołnierskiemu, jakiemu poddawani byli wszyscy Spartiaci od 7 roku życia.

Podobnie było z posługiwaniem się bronią. Hoplita umiał - w ograniczonym zakresie - operować tarczą i włócznią, ale niczym więcej; przewaga formacji hoplitów nad innymi rodzajami wojsk w tamtym okresie leżała głównie w niepowtarzalności tej formacji.

Uzbrojenie hoplity:

• włócznia (ok. 2 metry długości)
• miecz
• tarcza
• hełm
• pancerz
• nagolenice

[edytuj] Kres formacji

Początek końca hoplitów nastąpił w roku 338 p.n.e. pod Cheroneją gdzie sprzymierzone armie greckie sromotnie przegrały z uzbrojonymi w długie sarissy Macedończykami Filipa II i jego syna Aleksandra. W tej bitwie hoplici odsłonili swe prawe (a więc nie osłonięte) skrzydło w wyniku skośnego manewru Macedończyków, a w powstałą lukę wpadła konnica Aleksandra dokonując pogromu.

Ostateczny kres falangi^[3] jako szyku bojowego nastąpił natomiast w początkach II wiek p.n.e., gdy zniknęły ostatnie państwa helleńskie i świat grecki znalazł się w rękach Republiki Rzymskiej. Pierwszą większą klęskę w starciu z rzymskimi legionami macedońscy falangiści ponieśli w bitwie pod Kynoskefaleją w 197 p.n.e. roku.

[edytuj] Bibliografia

• Józef Wolski, Historia powszechna, starożytność, Warszawa 1971
• N.G.L. Hammond, Dzieje Grecji, Warszaewa 1973
• John Warry, Warfare in the Classical World, New York, 1993, ISBN 1-56619-463-6

[edytuj] Przypisy

Zobacz też

• falanga