Odpowiedzialność karna (ewolucja)
Z Wikipedii
Poniżej znajduje się skrótowy opis ewolucji poglądów na temat odpowiedzialności karnej na przestrzeni dziejów.
Spis treści |
[edytuj] Prawo wczesnośredniowieczne
- Nie wykształciły się ogólne zasady odpowiedzialności karnej.
- Nie odróżniano bezprawia karnego od cywilnego (np. złodziej odpowiadał tak samo jak dłużnik będący w zwłoce).
- Za przestępstwo uważano każde działanie (zaniechanie), które powodowało szkodę.
- Szeroko traktowano związek przyczynowy (nexus causalis) między zachowaniem sprawcy a zaistniałym skutkiem. Sprawca odpowiadał nawet za przypadek.
- Przyjmowano zasadę przyczynowości formalnej (wystarczyło jakiekolwiek powiązanie skutku z osobą sprawcy) np. właściciel stawu odpowiadał za śmierć topielca.
- Z czasem pojawił się tendencje do ograniczenia związku przyczynowego (tworzenie domniemań, rozwój empirii kryminalnej).
- Z reguły nie brano pod uwagę winy sprawcy. Z drugiej strony pojawiły się początku subiektywizacji odpowiedzialności (zabójstwo z przypadku wykluczało możliwość stosowania odwetu); przewidywano mniejszą odpowiedzialność za przestępstwa popełnione niechcący, ale przypadkiem; zaczęto uwzględniać okoliczności popełnienia przestępstwa.
[edytuj] Prawo późnośredniowieczne
- Różnicowano odpowiedzialność sprawcy ze względu na jego subiektywny stosunek do czynu.
- Rozstrzygnięcia podejmowano w sposób kazuistyczny, opierając się na przesłankach zewnętrznych (np. jeżeli sprawca ukrył zwłoki - zachodziło domniemanie o złym zamiarze).
- Przestępstwa popełnione ze złym zamiarem karano surowiej.
[edytuj] Prawo włoskie
- Za podstawę odpowiedzialności karnej uznano stronę podmiotową przestępstwa (winę). Zaczęto brać pod uwagę wewnętrzne nastawienie sprawcy do czynu, świadomość sprawcy
- Rozróżniano winę umyślną (dolus) i winę nieumyślną (culpa).
- Odróżniono winę nieumyślą od czystego przypadku (casus fortuitus), za który sprawca z reguły nie ponosił odpowiedzialności.
- Rozwiązania włoskie upowszechniły się w prawodawstwie europejskim za pośrednictwem Constitutio Criminalis Carolina. Tam jednak wina traktowana kazuistycznie.
[edytuj] Prawo staropolskie
- Początkowo dominowało oparcie na obiektywnej podstawie odpowiedzialności.
- Statuty Kazimierza Wielkiego traktowały winę kazuistycznie. Korektura Taszyckiego wciąż utożsamiała winę nieumyślną z przypadkiem; Statuty Litewskie odróżniały winę umyślną od nieumyślnej przy zabójstwach.
- Praktyka sądowa zmierzała do eliminowania odpowiedzialności karnej za przypadek; dopiero w wieku XVII doszło do rozróżnienia nieumyślności od przypadku przy zabójstwie.
- Do czasów rozbiorów polska doktryna nie stworzyła ogólnej teorii winy umyślnej, nieumyślnej i przypadku.
[edytuj] Koncepcje doktrynalne
- Doktryna humanitarna postulowała pełną subiektywizację odpowiedzialności karnej.
- Przedstawiciele szkoły klasycznej przyjęli za podstawę odpowiedzialności winę.
- Doktryny pozytywistyczne kwestionowały wolną wolę jednostki. Szkoła antropologiczna twierdziła, że człowiek staje się przestępcą ze względu na uwarunkowania genetyczne. Szkoła socjologiczna twierdziła, że wola i działania człowieka są ściśle uzależnione od czynników społecznych.
[edytuj] Zasady nowoczesne (od przełomu XIX i XX wieku)
- Przestępstwo zaczęto określać jako czyn, zgodny z ustawowym zespołem znamion, bezprawny i zawiniony.
- Na winę składają się świadomość i wola sprawcy. Teoria psychologiczna utożsamiała winę z procesem psychicznym (wady: przy niedbalstwie występuje tylko ocena, brak stosunku psychicznego). Teoria normatywna w winie widziała osobistą zarzucalność (sprawca nie postąpił zgodnie z prawem).
[edytuj] Bibliografia
- Czepelak M., Halberda J., Michalak A., Śmiałek K., Węglarz M., Historia prawa sądowego, Kraków 2000.
