Przegłos lechicki

Z Wikipedii

Przegłos lechicki – proces (przegłos) spowodowany zmniejszeniem znaczenia opozycji samogłoska przednia - tylna po palatalizacji spółgłosek. Miał miejsce w wieku IX i X, zakończony w wieku XIII (według chronologii bezwzględnej), chronologia względna, oparta na rekonstrukcji sytuuje go około X wieku. Istota przegłosu polega na stwardnieniu (dyspalatalizacji) samogłosek przednich, za jego zasięgiem znalazły się samogłoski wysokie.

Na skutek przegłosu zniknęła opozycja twarde : miękkie, mająca miejsce między palatalnymi i niepalatalnymi samogłoskami. Przegłos miał miejsce tylko w dialektach lechickich, to jest: polsko-pomorsko-połabskich. Przegłosowi uległy samogłoski takie jak: e, ę, ě , które przed spółgłoskami przedniojezykowymi twardymi (t, d, n, s, z, r, ł) przekształciły się w: o, ą, a. Stwardnieniu uległy też sonanty miękkie: l i r. Przykłady: žena > žona, lesь > lasь.

Nie wszystkie słowa uległy przegłosowi, np.: kobeta < kobeta (a nie wykształciło się). Kolejna anomalia jest zanik form z przegłosem, mimo że przegłos miał miejsce, np. cena (w staropolskim cana). Anomalią są również formy oboczne np. bieda – biada i wyrównanie do form z przegłosem w odmianie, np. krzyczał – krzyczeli. Przyimki, takie jak: bez, przed i przez naprzemiennie ulegały przegłosowi lub nie pozostawały pod jego wpływem, w ostateczności nie uległy przegłosowi. Istnieją również wyrazy, w których przegłos zachodzi nieregularnie, np. macocha lub poziomka (tu przegłos nie powinien zajść, gdzyż mamy do czynienia ze spółgłoskami wargowymi).

Konsekwencją przegłosu jest zniesienie prawa korelacji miękkości (po miękkiej spółgłosce mogły się pojawiać samogłoski tylne), np. kwiat [kv`at], las (l jest fonkcjonalnie miękkie), wiodę [v`odę], biały [b`ały] oraz powstanie miękkich fonemów spółgłoskowych palatalnych. Na skutek przegłosu powstały alternacje samogłoskowe e:a oraz e:o, które widoczne są w odmianie wyrazów, np. las : lesie, wieźć : wiozę.