Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego
Z Wikipedii
Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego są utworem Stanisława Staszica opublikowanym anonimowo w roku 1787. Uważane jest to dzieło jako inicjujące wielki ruch umysłowy Sejmu Wielkiego. Przeważała w nim świadomość zagrożenia niepodległościowego Polski. Zawarte w tym dziele zostały środki zaradcze. Dzieło to zakłóciło w Polsce poczucie względnej stabilizacji. Dzieło składało się z 19 rozdziałów, między innymi: Edukacja, Prawodawstwo, Władza wykonawcza etc., ostatnim rozdziałem jest: Sposób ratowania Polski od podziału. Staszic nawiązywał w dużej mierze do umowy społecznej Rousseau. „Wolny lud”, zrzeszony na zasadzie całkowitej równości, realizować ma swoją wolność poprzez podporządkowanie się woli zbiorowej, która oddawać powinna bezpośrednie tendencje, a przynajmniej większości tych jednostek. Utrata wolności następuje w momencie zagarnięcia władzy przez jednostkę lub grupę jednostek. Społeczeństwo jest wartością moralną, a szczęście może polegać jedynie na podporządkowaniu się woli zbiorowej. Staszic oczywiście modyfikuje teorie Rousseau. Gdy Rousseau głosi konieczność uznania woli większości, Staszic motywuje to odniesieniem do świata przyrody, o którego rozwoju decyduje prawo silniejszego. Z takim rozumieniem społeczeństwa łączy się koncepcja narodu. Narodem są wszystkie stany. Staszic Występował przeciw „wyłącznictwu” jednej klasy uważającej się za reprezentacje całej reszty społeczeństwa. Co do systemu rządzenia odbiegał Staszic od teorii Monteskiusza o rozdziale władzy prawodawczej od wykonawczej. Staszic żąda bezpośredniego sprawowania władzy przez lud, aby władza rządziła i ustalała prawa: Niechaj Sejm nieustanny moc prawodawczą z mocą wykonawczą złączy
Edukacja według Staszica miała być podporządkowana nadrzędnym celom narodowym. Ważną role miało zaszczepienie cech społecznych, warunkujące przygotowanie młodego człowieka do życia w zbiorowości ludzkiej. Żądał upaństwowienia szkolnictwa w myśl Komisji Edukacji Narodowej, ale wbrew jej woli postulował rozpoczęcie nauki od problemów moralności społecznej, akcentując potrzebę rozszerzenie zajęć praktycznych, przygotowujących do życia publicznego i zawodowej. Za najmniej produktywne Staszic uważał wychowanie klasztorne, dowodził bezsensowności teologicznych twierdzeń o nagrodzie w życiu po życiu. Przydatność religii motywował istnieniem Najwyższej Istoty, rozumianej w duchu deistycznym, sprawiedliwej, karzącej i nagradzającej.
Zobacz też:
