User:Node ue/بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ
From Wikipedia
Template:چوۉر (پرهۆسميهرای)
| Bosna i Hercegovina Босна и Херцеговина |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| درژآونآ قرایلآتایڄآ: نهمآ | |||||
| سلۆژبهنای يهزایق | بۉسآنسقای, حروآتسقای ای سرپسقای | ||||
| غلآونای غرآد | سآرآيهوۉ | ||||
| پرهدسيهدنایشتوۉ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه | ژهڵقۉ قۉمشایح̌,
نهبۉيشآ رآدمآنۉوایح̌, حآرایس سایلآيجایح̌ |
||||
| پرهدسيهدنایق ولآده | آدنآن تهرزایح̌ | ||||
| پۉورشاینآ &نبسپ;- ۆقۆپنۉ &نبسپ;- % وۉده |
124. پۉ وهلایچاینای 51.129 قم² (زآنهمآرایوۉ) %</سمآلل> |
||||
| ستآنۉونایشتوۉ &نبسپ;- ۆقۆپنۉ (2002) &نبسپ;- غۆستۉح̌آ |
119. پۉ وهلایچاینای &نبسپ;- 3.922.205 78/قم²</سمآلل> |
||||
| نهۉوایسنۉست | رآسپآدۉم يۆغۉسلآوایيه 5.4. 1992. | ||||
| وآلۆتآ | قۉنوهرتایبایلنآ مآرقآ (= 100 فهناینغآ) | ||||
| ورهمهنسقآ زۉنآ | ۆتڄ +1 |
||||
| درژآونآ حایمنآ | اینتهرمهڄۉ | ||||
| اینتهرنهتسقای نآستآوآق | .بآ | ||||
| پۉزایونای برۉي | +387 | ||||
بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ (سقرآح̌هنۉ: بایح) يه درژآوآ ۆ يۆغۉایستۉچنۉم دایيهلۆ هورۉپه, سميهشتهنآ نآ زآپآدۆ بآلقآنسقۉغ پۉلۆۉتۉقآ. سآ سيهوهرآ, زآپآدآ ای يۆغۉ-زآپآدآ غرآنایچای سآ حروآتسقۉم, آ سآ ایستۉقآ سآ سربایيۉم. نآ يۆغۉ-ایستۉقۆ غرآنایچای سآ ڄرنۉم غۉرۉم. غلآونای غرآد زهمڵه يه سآرآيهوۉ. نهزآوایسنۉست يه ستهقلآ 1. مآرتآ 1992. غۉداینه نآقۉن ۉدلۆقه غرآحͮآنآ بایح رهفهرهندۆمۉم ۉ سآمۉۉپرهديهڵهڽۆ. پرهمآ مهحͮۆنآرۉدنایم پرۉڄيهنآمآ ایز 2006. غۉداینه, برۉي ستآنۉونایشتوآ ایزنۉسای 4.498.976.
Sadržaj/Садржај |
[uredi - уреди] حایستۉرایيآ
<دایو آلایغن="رایغحت">Template:پۉوایيهست بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه</دایو> Template:غلآونای ۆ پروایم ستۉڵهح̌ایمآ نۉوه هره, پۉدرۆچيه دآنآشڽه بۉسنه بایلۉ يه سآستآونای دایۉ رایمسقۉغ ڄآرستوآ. وهح̌اینۉم سۆ غآ نآسهڵآوآلای ایلایرای. نآقۉن پآدآ ڄآرستوآ, بۉسنۆ سۆ سوۉيآتآلای قآقۉ بایزآنتسقۉ ڄآرستوۉ, تآقۉ ای زآپآدنای نآسڵهدنایڄای رایمآ. سلآوهنای سه ۉوديه نآسهڵآوآيۆ ۆ 7. وایيهقۆ زآتایچۆح̌ای نآ ۉوایم پرۉستۉرایمآ دایيهلۉوه ایلایرسقایح ای ترآچقایح پلهمهنآ قۉيآ سۆ بایلآ رۉمآنایزایرآنآ آ پرایلایقۉم دۉلآسقآ سلآوهنآ سه پۉولآچه ۆغلآونۉم ۆ پلآناینه. سلآوهنای ایح نآزایوآيۆ ولآسایمآ پۉ ستآرۉغهرمآنسقۉي رایيهچای wآللآڄح, شتۉ زنآچای رۉمآن, ایلای رایمڵآناین. ۆ سوۉيۉي هتنۉغهنهزای بۉسآنسقای سلآوهنای, قآسنایيه بۉشڽآڄای ایلای بۉسآنسقای مۆسلایمآنای, قآۉ سرهدایشڽای يۆژنۉسلۉوهنسقای نآرۉد, ورلۉ سۆ سه مآلۉ مایيهشآلای سآ درۆغایم نآرۉدایمآ, شتۉ نایيه سلۆچآي سآ ۉقۉلنایم يۆژنایم سلآوهنایمآ, ۆ چایيۉي يه هتنۉغهنهزای ۆدایۉ نهسلآوهنسقۉغ هلهمهنتآ پرایلایچنۉ زنآچآيآن - نآ ایستۉقۆ غرقآ, آلبآنآڄآ, ڄاینڄآرآ, رۆمۆنآ ای درۆغایح, آ نآ زآپآدۆ ڽهمآڄآ, ایتآلایيآنآ, مآحͮآرآ, چهحآ ای در. قرآڵهواینه سربایيآ ای حروآتسقآ ولآدآيۆ دایيهلۉوایمآ بۉسنه تۉقۉم 9. ستۉڵهح̌آ. ۆ 11. ای 12. ستۉڵهح̌ۆ نآد بۉسنۉم غۉسپۉدآرای قرآڵهواینآ مآحͮآرسقآ. سرهدڽۉويهقۉونآ بۉسآنسقآ درژآوآ ستایچه سوۉيۆ نهزآوایسنۉست ۉقۉ 1200. غۉداینه, ته سه ۆ ۉوۉم پهرایۉدۆ رآزوایيآ ڽهن آۆتۉحتۉنای بۉشڽآنسقای نآرۉد. ۆ پۉچهتقۆ ولآدآرای بۉسنه سۆ بآنۉوای قآۉ پۉزنآتای قۆلاین بآن آ پۉسلایيه قرۆنایدبه بآنآ تورتقآ ای قۉترۉمآنایح̌آ 1377. غۉداینه ولآدآرای بۉسنه پۉستآيۆ قرآڵهوای. نهزآوایسنۉست بۉسنآ زآدرژآوآ سوه دۉ دۉلآسقآ ۉسمآنلایيآ 1463. غۉداینه, قآد زوآنایچنۉ پۉستآيه دایۉ ۉسمآنسقۉغ ڄآرستوآ.
تحۆمب|لهفت|يهداینستوهن بۉسآنسقای برآند: ستهح̌آق تۉقۉم ۉسمآنسقه ولآدآواینه ۆ بۉسنای, منۉغای بۉشڽآنای ۉدبآڄۆيۆ قرشح̌آنستوۉ ای دۉبرۉوۉڵنۉ پرهلآزه نآ ایسلآم. ایستۉورهمهنۉ, ولآسای, ۉدنۉسنۉ قآسنایيای سربای سه پۉ پروای پۆت پۉيآوڵۆيۆ ۆ نهقایم ديهلۉوایمآ بۉسآنسقۉغ هيآلهتآ, دۉق سه منۉغای بۉشڽآنای قآتۉلایڄای ایسهڵآوآيۆ ۆ پرآوڄۆ زآپآدآ ای سيهوهرآ. ۉوآي رآزوایتآق دهمۉغرآفایيه, يه قۉرایيهن دآنآشڽایح نآرۉدآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه. منۉغای ۉد بۉشڽآقآ (بۉشڽآڄای سۆ ۆشلای ۆ ۉرایيهنتآلنای ڄایوایلایزآڄایيسقای قرۆغ) پرایپآدآلای سۆ بۉشڽآچقۉم پلهمستوۆ, تآقۉ دآ سۆ وهح̌ ۆ پروۉي پۉلۉواینای 16. ستۉڵهح̌آ منۉغای بهغۉوای ای وۉيسقۉوۉحͮه ۆ ۉسمآنسقۉي هورۉپای ۆپرآوۉ پۉرایيهقلۉم ایز بۉسنه (نپر. مهحمهد-پآشآ سۉقۉلۉوایح̌ ایلای غآزای حۆسرهو-بهغ).
ۆ 16. ای 17. ستۉڵهح̌ۆ, بۉشڽآڄای سۆ بایلای سآستآونای دایۉ ۉسمآنسقه وۉيسقه, دۉق سۆ نآيوآژنایيه ۆلۉغه ولآده بۉسآنسقۉغ هيآلهتآ نآيچهشح̌ه پرایپآدآلای بۉشڽآڄایمآ. منۉغه ۉد بۉشڽآچقایح پۉرۉدایڄآ قۉيه سۆ رآنۉ پرهشله نآ ایسلآم سۆ بایله ورلۉ مۉح̌نه, شتۉ ۆ بۉسنای دۆغۉ ورهمهنآ زآدرژآوآ ای فهۆدآلنه ۉدنۉسه ایزمهحͮۆ بۉشڽآقآ ای درۆغایح نآرۉدآ.
ۉسمآنسقای نهۆسپيهسای پرۉتایو درۆغه رهغایۉنآلنه وهلهسایله ۆ ۉوۉم دایيهلۆ هورۉپه, آۆسترایيه پۉمایچۆ غرآنایڄۆ ایزمهحͮۆ ۉسمآنسقۉغ ڄآرستوآ ای ۉستآله هورۉپه, قۉيآ سآد پۉنۉوۉ ستایژه پرهد سآمه قآپایيه بۉسنه, چایمه سه ۉپح̌آ سایتۆآڄایيآ ۆ زهمڵای پۉغۉرشآوآ. سآ قۉنستآنتنایم نآپآدایمآ ای هقۉنۉمسقۉم قرایزۉم شایرای سه نهزآدۉوۉڵستوۉ, تآقۉ دآ ۆ پروۉي پۉلۉواینای 19. ستۉڵهح̌آ, سۆلتآن نهقۉلایقۉ پۆتآ پۉقۆشآوآ ایزورشایتای رهفۉرمه, آلای ۉوۉمه قآپهتآنای ۆ بۉسنای ۉدغۉوۉرآيۆ پۉبۆنآمآ. نآيچۆوهنایيآ ۉد ڽایح يه پۉبۆنآ حۆسهاینآ قآپهتآنآ غرآدآشچهوایح̌آ 1831. غۉداینه. نآقۉن شتۉ سۆ پۉرآژهنای ۉد سترآنه ۉسمآنلایيآ, وۉينای ۉتپۉر بۉشڽآقآ سه زآورشآوآ, دۉق ڄآرستوۉ ای دآڵه سلآبای. ایستۉورهمهنۉ سرپسقای ۉدنۉسنۉ حروآتسقای نآڄایۉنآلنای پۉقرهتای ورشه يآق پرایتایسآق نآ بۉشڽآقه تآقۉ دآ منۉغای بۉشڽآڄای سه نآ ۉسنۉوای ويهره ایلای نهچهغ درۆغۉغ ۉدوآيآ ۆ سرپسقای ۉدنۉسنۉ حروآتسقای نآڄایۉنآلنای قۉرپۆس ته برۉي سربآ ای حروآتآ ۆ بۉسنای رآسته.
1878. غۉداینه بۉسنآ, ۉدلۆقۉم بهرلاینسقۉغ قۉنغرهسآ, پۉستآيه سآستآونای دایۉ دوۉينۉغ قرآڵهوستوآ آۆسترۉ-ۆغآرسقه. پآرآلهلنۉ سه ۆ سۆسيهدنایم درژآوآمآ رآزوایيآيۆ سلآوهنسقای نآڄایۉنآلنای پۉقرهتای, قۉيای سۆ رآدایلای نآ ۆيهدایڽهڽۆ سوایح يۆژنایح سلآوهنآ نآ يۆغۉایستۉقۆ هورۉپه. پۉوۉد زآ پروای سويهتسقای رآت بایۉ يه آتهنتآت ۆ سآرآيهوۆ ڵهتآ 1914. غۉداینه, قۉيهغ يه ایزوهۉ غآورایلۉ پراینڄایپ, پرایپآدنایق رهوۉلۆڄایۉنآرنۉغ ۉملآداینسقۉغ پۉقرهتآ "ملآدآ بۉسنآ". ۉن يه پۆڄآۉ نآ آۆسترۉۆغآرسقۉغ پرایيهستۉلۉنآسڵهدنایقآ فرآنزآ فهرداینآندآ ای ڽهغۉوۆ نۉسهح̌ۆ سۆپرۆغۆ, قۉيای سۆ تۉم پرایلایقۉم ای ۆبایيهنای. پۉوۉد زآ پروای وهلایقای سۆقۉب سويهتسقایح رآزميهرآ بایۉ يه تایمه پرۉنآحͮهن.
قرآيهم پروۉغ سويهتسقۉغ رآتآ ای پرۉپآشح̌ۆ آۆسترۉ-ۆغآرسقه بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ ۆلآزای ۆ پۉچهتقۆ ۆ درژآوۆ سلۉوهنآڄآ, حروآتآ ای سربآ, آ پۉتۉم ۆ نۉوۉنآستآلۆ قرآڵهواینۆ سربآ, حروآتآ ای سلۉوهنآڄآ, قۉيآ سه ۉد 1929. زۉوه قرآڵهواینآ يۆغۉسلآوایيآ. تایمه بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ, نآقۉن ۉرایيهنتآلایزآڄایيه ای ۉقڄایدهنتآلایزآڄایيه, دۉژایوڵآوآ پۉيآچآنۆ قۆلتۆرنۆ ای پۉلایتایچقۆ دۉماینآڄایيۆ بهۉغرآدآ, قۉيآ سه ۉغلهدآلآ ۆ رآزنایم سهغمهنتایمآ درۆشتوهنۉغ ژایوۉتآ. نآقۉن پۉيآچآنه هۆرۉپهایزآڄایيه, ایندۆسترایيآلایزآڄایيه ای ۉپح̌ه هقسپآنزایيه بۉسآنسقۉغ درۆشتوآ زآ ورایيهمه آۆسترۉۆغآرسقه هپۉحه, بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ تۉقۉم پروه يۆغۉسلآوایيه هقۉنۉمسقای نآزآدآيه, شتۉ ستوآرآ ۉسنۉوۆ زآ سۉڄایيآلنۉ نهزآدۉوۉڵستوۉ ای نهمایره, قۉيای ح̌ه قآسنایيه ۆسلایيهدایتای.
نآقۉن سلۉمآ پآرلآمهنتآرنه دهمۉقرآڄایيه ای زآوۉحͮهڽآ قرآڵهوسقه دایقتآتۆره 1929. دۉشلۉ يه دۉ نۉوایح آدماینایسترآتایونۉ-پۉلایتایچقایح پرۉميهنآ ۆ زهمڵای. يۆغۉسلآوایيآ يه دۉبایلآ دهوهت بآنۉواینآ, چایمه يه بۉسنآ پروای پۆت نآقۉن وایشه ۉد 400 غۉداینآ فۉرمآلنۉ پۉدایيهڵهنآ. پۉورشاینآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه پرایپآلآ يه ۆ سوۉم حایستۉرایيسقۉم ۉبلایقۆ چهتایرایمآ رآزلایچایتایم بآنۉواینآمآ, قۉيه سۆ نآزوآنه پۉ غهۉغرآفسقایم ای حایستۉرایيسقایم رهغایيآمآ. وربآسقآ, دراینسقآ, زهتسقآ ای پرایمۉرسقآ بآنۉواینآ ترهبآله سۆ پرهمآ پروۉتنۉي ایدهيای تآدآشڽهغ يۆغۉسلآوهنسقۉغ قرآڵآ آلهقسآندرآ ای پۉتایسنۆتای رهغایۉنآلنه ای نآڄایۉنآلنه ایدهنتایتهته, آ ۆ پروای پلآن ستآوایتای يهداینستوهنای يۆغۉسلآوهنسقای ایدهنتایتهت.
تحۆمب|رایغحت|پۉچایتهڵ 1939. ۆغۉوۉرۉم ڄوهتقۉوایح̌-مآچهق دۉلآزای دۉ ستوآرآڽآ بآنۉواینه حروآتسقه, ۆ قۉيۆ ۆلآزه ای دایيهلۉوای بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه, ای تۉ ۆغلآونۉم ۉنای قۉيای سۆ وهح̌ پرایپآدآلای پرایمۉرسقۉي بآنۉواینای ای دایيهلۉوای زهمڵه نآ سيهوهرۆ, ۆز رایيهقۆ سآوۆ. پۉچهتقۉم درۆغۉغ سويهتسقۉغ رآتآ پۉد وۉدستوۉم آنته پآوهلایح̌آ ۉسنایوآ سه 14.آپرایلآ 1941. غۉداینه ندح, ۆ چایيای سآستآو ۆلآزای ڄایيهلآ بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ. زنآتآن دایۉ بۉسآنسقایح حروآتآ سۆديهلۆيۆ قآۉ پرایپآدنایڄای فآشایستایچقه وۉيسقه تزو. ندح, ۆستآشه,دۉمۉبرآنای, دۉق نهقۉلایڄاینآ بۉشڽآقآ زآۆزایمآ وۉدهح̌ه پۉزایڄایيه ۆ ولآستای قآۉ ماینایسترای ۆ ولآدای ندح. قآۉ نپر.ۉسمآن قۆلهنۉوایح̌ ای جآفهر بهغ قۆلهنۉوایح̌. دایۉ سربآ بۉرای سه نآ سترآنای چهتنایقآ. ۆستآشه پرۉغۉنه ای ۆبایيآيۆ سربه, رۉمه, يهورهيه ای قۉمۆنایسته نآ زويهرسقه نآچاینه.
ایپآق نآيوهح̌ای دایۉ بۉشڽآقآ, بۉسآنسقایح سربآ ای مآڽای برۉي بۉسآنسقایح حروآتآ آقتایونۉ ۆچهستوۆيۆ ۆ آنتایفآشایستایچقۉم پۉقرهتۆ يۉسایپآ برۉزآ تایتآ, دآيۆح̌ای زنآتآن دۉپراینۉس نآرۉدنۉ-ۉسلۉبۉدایلآچقۉي بۉربای ای قۉنآچنۉم ۉسلۉبۉحͮهڽۆ ڄایيهله زهمڵه ۉد سترآنایح ۉقۆپآتۉرآ. تایمه سه بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ مۉژه پۉحوآلایتای, دآ يه يهدنآ ۉد پروایح زهمآڵآ آنتایفآشایستایچقه قۉآلایڄایيه ۆ پۉرۉبڵهنۉي هورۉپای 1941-1945. نآ تهرایتۉرایيای بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه وۉده سه نهقه ۉد نآيژهشح̌ایح بایتآقآ (نهرهتوآ, قۉزآرآ, سۆتيهسقآ, دروآر) درۆغۉغ سويهتسقۉغ رآتآ نآ پۉدرۆچيۆ يۆغۉایستۉچنه هورۉپه. ۆ مرقۉڽایح̌ غرآدۆ سۆ 25. نۉوهمبرآ 1943. غۉداینه پۉستآوڵهنای تهمهڵای سآورهمهنه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه, ای زآسيهدآڽهم زآونۉبایح-آ. دۉق سۆ ۆ يآيڄۆ 29. نۉوهمبرآ ایسته غۉداینه نآ ایای زآسيهدآڽۆ آونۉي-آ پۉستآوڵهنه ۉسنۉوه نۉوه, سۉڄایيآلایستایچقه يۆغۉسلآوایيه, ۆ سقلۉپۆ قۉيه يه بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ بایلآ يهدنآ ۉد شهست رآونۉپرآونایح رهپۆبلایقآ.
ۆ ورهمهنۆ ۉد 1945. دۉ پۉچهتقآ 1990ایح, بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ دۉژایوڵآوآ ۆبرزآنۆ ایندۆسترایيآلایزآڄایيۆ, مۉدهرنایزآڄایيۆ ای ۆربآنایزآڄایيۆ, آ پآرآلهلنۉ س تایم ۉسنایوآيۆ سه ای اینستایتۆڄایيه زهمڵه, قۉيه نآغلآشآوآيۆ ڽهنۆ درژآونۉست ای اینستایتۆڄایۉنآلنۆ نهزآوایسنۉست. ۆ ۉوۉ ورایيهمه سپآدآيۆ ۉسنایوآڽه آقآدهمایيه نآۆقآ ای ۆميهتنۉستای بایح, ۆنایوهرزایتهتآ ۆ سآرآيهوۆ, بآڽآ لۆڄای, مۉستآرۆ ای تۆزلای, رآدایۉتهلهوایزایيه سآرآيهوۉ, ته برۉينایح درۆغایح نآڄایۉنآلنایح ای قۆلتۆرنایح اینستایتۆڄایيآ. تۉقۉم قآسنایح شهزدهسهتایح غۉداینآ دۉلآزای دۉ پرایزنآوآڽآ بۉشڽآقآ پۉد ويهرسقایم ایمهنۉم (مۆسلایمآنای) قآۉ پۉسهبنه نآڄایۉنآلنه يهداینایڄه ۆ تآدآشڽۉي زهمڵای, قۉيای ۆز سربه ای حروآته, چاینه يهدآن ۉد قۉنستایتۆتایونایح نآرۉدآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه. تحۆمب|رایغحت|سآرآيهوۉ 1984. غۉداینه غلآونای يه غرآد رهپۆبلایقه, سآرآيهوۉ, دۉمآح̌این 14. زایمسقایح ۉلایمپایيسقایح ایغآرآ, سپۉرتسقه مآنایفهستآڄایيه مایرآ ای پرایيآتهڵستوآ, قۉيآ پۉدایژه ۆغلهد غرآدآ ای زهمڵه ۆ اینۉسترآنستوۆ. تۉقۉم 1980ایح, غۉداینآ سآرآيهوۉ يه, آ نآپۉسه ای بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ, ڄهنتآر سوۉيهورسنه پۉپ قۆلتۆره ۆ يۆغۉسلآوایيای. ۉوديه ستوآرآيۆ نهقای ۉد نآيپۉپۆلآرنایيایح دۉمآح̌ایح فایلمسقایح آۆتۉرآ (قۆستۆرایڄآ, قهنۉوایح̌), آ پۉپ ای رۉڄق-غرۆپه سپآدآيۆ ۆ نآيزنآچآينایيه ۆ زهمڵای. بۉغآتآ قڽایژهونآ ترآدایڄایيآ نآستآوڵآ سه ای تۉقۉم سهدآمدهسهتایح ای ۉسآمدهسهتایح غۉداینآ ۆ رهمهق-ديهلایمآ, قۉيآ نآستآوڵآيۆ تآمۉ, غديه سۆ نهقآد ستآلای بۉسآنسقای نآيزنآچآينایيای آۆتۉرای قآۉ ایوۉ آندرایح̌ دۉبایتنایق نۉبهلۉوه نآغرآده زآ قڽایژهونۉست ای مهشآ سهلایمۉوایح̌.
ۆ ۉقتۉبرۆ 1991. غۉداینه بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ ایزغلآسآوآ سۆوهرهنۉست, دآ بای پۉتۉم ۆسلایيهدایۉ ای رهفهرهندۆم زآ نهزآوایسنۉست ۆ فهبرۆآرۆ 1992. غۉداینه. سرپسقۉ ستآنۉونایشتوۉ ۆغلآونۉم يه بۉيقۉتۉوآلۉ رهفهرهندۆم. ۉدمآح پۉ پرۉغلآشآوآڽۆ نهزآوایسنۉستای ای مهحͮۆنآرۉدنۉغ پرایزنآڽآ زهمڵه ۆ آپرایلۆ 1992. غۉداینه, ایزبایيآ آغرهسایيآ سربایيه ای ڄرنه غۉره, آ نهدۆغۉ نآقۉن تۉغآ ۆ يۆنۆ 1992. غۉداینه ای آغرهسایيآ رهپۆبلایقه حروآتسقه نآ رهپۆبلایقۆ بۉسنۆ ای حهرڄهغۉواینۆ. رهپۆبلایقآ بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ يه ۆ ۆيهدایڽهنه نآڄایيه پرایمڵهنآ 22 مآيآ 1992. غۉداینه, آلای بهز ۉبزایرآ نآ تۉ نآستآوڵهنآ يه بهسپۉشتهدنآ آغرهسایيآ. وهح̌ 1991. حروآتسقای پرهدسيهدنایق فرآڽۉ تۆحͮمآن, سقلآپآ دۉغۉوۉر ۉ پۉديهلای بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سآ سربایيآنسقایم پرهدسيهدنایقۉم مایلۉشهوایح̌هم, پۉزنآتایم سآستآنقۉم ۆ قآرآحͮۉرحͮهوۆ. ۉ پۉديهلای بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه دآنآس پۉستۉيای منۉغۉبرۉينآ دۉقۆمهنتآڄایيآ, مهحͮۆ قۉيۉم سۆ نآيزنآچآينایيای ستهنۉغرآمای فرآڽه تۆحͮمآنآ, آلای ای سويهدۉچهڽآ پرهدسيهدنایقآ ستيهپآنآ مهسایح̌آ, نهقآدآشڽهغ پرهدسيهدنایقآ پرهدسيهدنایشتوآ سفري, آنته مآرقۉوایح̌آ, نهقآدآشڽهغ پرهمایيهرآ سفري ای منۉغایح درۆغایح سويهدۉقآ ورهمهنآ. تحۆمب|مۉستآر رآت ترآيه دۉ 1995. غۉداینه, ۆ قۉيهم نآيوایشه سترآدآيۆ بۉشڽآڄای, نآد قۉيایمآ يه پۉچایڽهن غهنۉڄاید ای هتنایچقۉ چایشح̌هڽه, مهحͮۆتایم ای سربای ای حروآتای سۆ پرهترپيهلای غۆبایتقه. سوآ ترای نآرۉدآ ۆ زهمڵای رآت دۉژایوڵآوآيۆ نآ رآزلایچایته نآچاینه, وایديهوشای ۆ ڽهمۆ ۆغرۉژآوآڽه ولآستایتایح نآڄایۉنآلنایح اینتهرهسآ. تآقۉ دآ يه زآ وهح̌اینسقه سربه "ۉتآجباینسقای" ای زآ وهح̌اینسقه حروآته "دۉمۉواینسقای" رآت, مآدآ يه ایستاینآ دآ يه رآت پۉوهدهن زآرآد ڄایڵهوآ وهلایقۉدرژآونایح پرۉيهقآتآ سۆسيهدنایح زهمآڵآ. پۉچهتقۉم 1992. ورآح̌آ سه ای حایستۉرایيسقۉ ایمه بۉشڽآق قآۉ ایمه نآڄایيه, قۉيه زآميهڽۆيه دۉتآدآشڽۆ ويهرسقۆ ۉزنآقۆ "مۆسلایمآن". ۆسپيهشنایم ۉتپۉرۉم غرآحͮآنآ رهپۆبلایقه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه آغرهسایيای ای زآلآغآڽهم ولآده رهپۆبلایقه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه زآ مۆلتایهتنایچقۆ ای دهمۉقرآتسقۆ درژآوۆ رآونۉپرآونایح نآرۉدآ, بایح يه ۉچۆوآلآ سوۉي درژآونۉپرآونای ای حایستۉرایيسقای قۉنتاینۆایتهت.
ۆ آمهرایچقۉم غرآدۆ دآyتۉنۆ 21. نۉوهمبرآ 1995. سوه زآرآح̌هنه سترآنه ۆ آغرهسایيای نآ بایح پۉتپایسۆيۆ مایرۉونای سپۉرآزۆم, چایمه يه نهسلۆژبهنۉ زآورشهن رآت. قۉنآچنای سپۉرآزۆم پۉتپایسآن يه ۆ ۆ پآرایزۆ 14. دهڄهمبرآ 1995. دهيتۉنسقای سپۉرآزۆم پۉتوردایۉ يه بۉسنۆ ای حهرڄهغۉواینۆ قآۉ سآمۉستآلنۆ ای سۆوهرهنۆ درژآوۆ ۆ هورۉپسقۉي پۉرۉدایڄای درژآوآ. پرهمآ ۆغۉوۉرۆ بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ سآستۉيای سه ایز دوایيه آدماینایسترآتایونه يهداینایڄه: فهدهرآڄایيه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه ای رهپۆبلایقه سرپسقه, ته برچقۉ دایسترایقتآ, قۉيای ایمآ پۉسهبآن ستآتۆس ای نه پرایپآدآ نایيهدنۉم هنتایتهتۆ.
[uredi - уреди] پۉلایتایقآ
Template:غلآونای رایغحت|تحۆمب|سآرآيهوۉ بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ يه پۉ سوۉم درژآونۉم ۆرهحͮهڽۆ يهداینستوهنآ ۆ سوایيهتۆ. ڽهنۉ ۆرهحͮهڽه يه رهپۆبلایچقۉغ قآرآتهرآ, ایآقۉ بایح نه فۆنقڄایۉنایشه نایتای سه دهفاینایشه قآۉ رهپۆبلایقآ زبۉغ سلۉژهنۉستای يهداینایڄآ نآ قۉيه سه دایيهلای (هنتایتهتای ای قآنتۉنای). نهزآوایسنۉست يه ستهقلآ 5. آپرایلآ 1992., نآقۉن شتۉ سه رهفهرهندۆمۉم ۉ نهزآوایسنۉستای ۉدوۉيایلآ ۉد سفري, ایز قۉيه سۆ پرهتحۉدنۉ ایستۆپایله سلۉوهنایيآ, حروآتسقآ ای مآقهدۉنایيآ. ولآدآ سه پۉ ترهنۆتنۉم ۆستآوۆ پۉچهلآ سآستآوڵآتای ۉد 14. دهڄهمبرآ 1995. غۉداینه نآقۉن پۉتپایسایوآڽآ دآyتۉنسقۉغ مایرۉونۉغ سپۉرآزۆمآ, قۉيای يه زآۆستآوایۉ رآت. غلآونای غرآد زهمڵه يه سآرآيهوۉ.
هورۉپسقای پآرلآمهنت بایرآ وایسۉقۉغ پرهدستآونایقآ. ترهنۆتنای وایسۉقای پرهدستآونایق ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای يه ڄحرایستایآن سڄحwآرز-سڄحایللاینغ ایز آۆسترایيه. پرهدسيهدنایشتوۉ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سآستۉيای سه ۉد ترای چلآنآ, ایز سوآقۉغ قۉنستایتۆایونۉغ نآرۉدآ پۉ يهدآن, قۉيای سه ایزميهڽۆيۆ نآ ميهستۆ پرهدسيهدنایقآ پرهدسيهدنایشتوآ سوآقه 8 ميهسهڄای. ڽایح ایزرآونۉ بایرآ نآرۉد: فهدهرآڄایيآ بایرآ پرهدستآونایقآ بۉشڽآقآ ای پرهدستآونایقآ حروآتآ, آ رهپۆبلایقآ سرپسقآ بایرآ پرهدستآونایقآ سرباینآ. چلآن پرهدسيهدنایشتوآ سآ نآيوایشه غلآسۉوآ ۉبایچنۉ پۉستآيه پروای پرهدسيهدنایق. مآندآت ترآيه 4 غۉداینه. پرهدسيهدآوآيۆح̌هغ وایيهح̌آ ماینایستآرآ ایمهنۆيه پرهدسيهدنایشتوۉ, آ ۉدۉبرآوآ پآرلآمهنتآرنآ سقۆپشتاینآ. پرهدسيهدآوآيۆح̌ای زآتایم ایمهنۆيه ماینایستره.
پآرلآمهنتآرنآ سقۆپشتاینآ يه زآقۉنۉدآونۉ تایيهلۉ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه. ۉنآ سه سآستۉيای ۉد دوآ دۉمآ: دۉم نآرۉدآ ای پرهدستآونایچقای دۉم.
ۆستآونای سۆد بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه يه نآيوایشآ ای قۉنآچنآ اینستآنڄآ ۆ پرآونایم پایتآڽایمآ ای برۉيای دهوهت چلآنۉوآ: چهتایرای سه بایرآيۆ ایز پرهدستآونایچقۉغ دۉمآ فهدهرآڄایيه, دوآ سه بایرآيۆ ایز نآرۉدنه سقۆپشتاینه رهپۆبلایقه سرپسقه, آ ترای چلآنآ بایرآ پرهدسيهدنایق هورۉپسقۉغ سۆدآ زآ ڵۆدسقآ پرآوآ نآقۉن قۉنزۆلتآڄایيآ سآ پرهدسيهدنایشتوۉم زهمڵه. درژآونای سۆد بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه ایمآ 9 چلآنۉوآ, آ سآستۉيای سه ۉد آدماینایسترآتایونۉغ ديهلآ, قرایماینآلایستایچقۉغ ديهلآ ای سۆدآ زآ ۉبرآح̌آڽه يآونۉستای.
[uredi - уреди] پۉلایتایچقآ سترۆقتۆرآ زهمڵه
رایغحت|تحۆمب|250پx|قآرتآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ ایمآ نهقۉلایقۉ نایوۉآ پۉلایتایچقایح سترۆقتۆرآ نآقۉن درژآونه ولآده. نآيوآژنایيآ ۉد ۉوایح پۉديهلآ يه ۉرغآنایزآڄایيآ درژآوه پۉ هنتایتهتایمآ (رهپۆبلایقآ سرپسقآ ای فهدهرآڄایيآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه. فهدهرآڄایيآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه رآسپۉلآژه سآ 51% پۉورشاینه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه, آ رهپۆبلایقآ سرپسقآ سآ 49%. هنتایتهتای سۆ نآستآلای ۆ دهيتۉنسقۉم سپۉرآزۆمۆ 1995. غۉداینه, زبۉغ ۉغرۉمنایح پرۉميهنآ ۆ هتنایچقۉي سلایڄای زهمڵه. ۆ رهپۆبلایڄای سرپسقۉي ۉوۉ يه وهح̌اینۉم بایلۉ زبۉغ نآسایلنۉغ هتنایچقۉغ چایشح̌هڽآ لۉقآلنۉغ بۉشڽآچقۉغ ای حروآتسقۉغ ستآنۉونایشتوآ, آ ۆ دایيهلۉوایمآ فهدهرآڄایيه لۉقآلنۉغ سرپسقۉغ ستآنۉونایشتوآ.
ۉد 1996. غۉداینه ۉولآستای ولآدآ ۉبآ هنتایتهتآ سه ۆ ۉدنۉسۆ پرهمآ فهدهرآلنۉي ولآدای زنآچآينۉ سمآڽایۉ. ایپآق, ایآقۉ يه زهمڵآ نآ پۆتۆ قآ سوۉم درژآونۉم ۆيهدایڽهنآ, هنتایتهتای يۉش ۆوایيهق ایمآيۆ برۉينآ, ایندایوایدۆآلنآ پرآوآ. مۉدهل برچقۉ دایسترایقتآ ای دهڄهنترآلایزآڄایيآ نآ لۉقآلنه ۉرغآنه ولآستای پۆت سۆ بۆدۆح̌نۉستای زآ بۉسنۆ ای حهرڄهغۉواینۆ. ترهح̌ای نایوۉ پۉلایتایچقه پۉديهله, نآقۉن هنتایتهتآ ای فهدهرآلنه ولآده, سۆ قآنتۉنای. فهدهرآڄایيآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سه سآستۉيای ۉد دهسهت قآنتۉنآ. سوای ۉنای ایمآيۆ سوۉيۆ قآنتۉنآلنۆ ولآدۆ, قۉيآ سه نآلآزای پۉد زآقۉنۉم فهدهرآڄایيه. نهقای قآنتۉنای سۆ هتنایچقای ميهشۉوایتای ای ایمآيۆ سپهڄایيآلنه سایستهمه, قآقۉ بای سه ۉچۆوآلآ پرآوآ سوایح نآرۉدآ.
زآدڽای نایوۉ پۉلایتایچقه پۉديهله بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سۆ ۉپح̌اینه. زهمڵآ سه سآستۉيای ۉد 137 ۉپح̌اینآ, ۉد قۉيایح سۆ 74 ۆ فهدهرآڄایيای بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه, آ 63 ۆ رهپۆبلایڄای سرپسقۉي. ای ۉپح̌اینه تآقۉحͮهر ایمآيۆ سوۉيۆ ولآدۆ ای سلۆژبه, ای ۆغلآونۉم سۆ ۉبرآزۉوآنه ۉقۉ نآيزنآچآينایيهغ غرآدآ ایلای ميهستآ ۆ پۉدرۆچيۆ. سوآقای قآنتۉن سآستۉيای سه ۉد نهقۉلایقۉ ۉپح̌اینآ. ۉپح̌اینه سه دایيهله نآ ميهسنه زآيهدنایڄه. ۉسایم هنتایتهتآ, قآنتۉنآ, ای ۉپح̌اینآ, بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ تآقۉحͮهر ایمآ ای سوۉيآ چهتایرای تزو. سلۆژبهنآ غرآدآ. تۉ سۆ: بآڽآ لۆقآ, مۉستآر, سآرآيهوۉ, ای ایستۉڄنۉ سآرآيهوۉ. غرآد بآڽآ لۆقآ ای غرآد مۉستآر سه نآلآزه ۆ ۉپح̌اینآمآ ایستۉغ ایمهنآ, دۉق سه سآرآيهوۉ ای ایستۉچنۉ سآرآيهوۉ سآستۉيه ۉد نهقۉلایقۉ ۉپح̌اینآ. غرآدۉوای تآقۉحͮهر ایمآيۆ سوۉيۆ ولآدۆ, چایيآ مۉح̌ يه ایزمهحͮۆ ولآده ۉپح̌اینآ ای ولآده قآنتۉنآ (ایلای ولآده هنتایتهتآ ۆ رهپۆبلایڄای سرپسقۉي).
[uredi - уреди] غهۉغرآفایيآ
تحۆمب|رایغحت|بایحآح̌ Template:غلآونای بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ يه سميهشتهنآ نآ يۆغۉایستۉقۆ هورۉپه, ۆ زآپآدنۉم دایيهلۆ بآلقآنآ. ۆقۆپنآ پۉورشاینآ زهمڵه يه 51.129 قم&سۆپ2;. غرآنایچای سآ حروآتسقۉم نآ سيهوهرۆ, سيهوهرۉزآپآدۆ ای يۆغۆ (ۆقۆپنآ دۆژاینآ غرآنایڄه: 932 قم), ته سآ سربایيۉم ای ڄرنۉم غۉرۉم نآ ایستۉقۆ (ۆقۆپنآ دۆژاینآ غرآنایڄه سآ سڄغ:527 قم, ۉد تۉغآ 312 قم سآ سربایيۉم, 215 سآ ڄرنۉم غۉرۉم). نآ قرآينهم يۆغۆ بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ ایزلآزای نآ يآدرآنسقۉ مۉره, ۆ دۆژاینای ۉد 20 قم, قۉيای سه نآلآزه نآ تهرایتۉرایيای ۉپح̌اینه نهۆم. غرآنایڄه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سۆ ۆغلآونۉم پرایرۉدنۉغ پۉرایيهقلآ ای ۆغلآونۉم يه چاینه رایيهقه دراینآ, سآوآ, ای ۆنآ, ته پلآناینه قآۉ داینآرآ نآ يۆغۉزآپآدۆ زهمڵه.
بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ سه سآستۉيای ۉد دوایيه غهۉغرآفسقه ای حایستۉرایيسقه ڄيهلاینه: وهح̌هغ بۉسآنسقۉغ دایيهلآ نآ سيهوهرۆ (ۉقۉ 42.000 قم²) ای مآڽهغ حهڄهغۉوآچقۉغ نآ يۆغۆ. بۉسنآ يه مآحۉم پلآناینسقآ زهمڵآ, آ ایستۉ سه ۉدنۉسای ای نآ حهرڄهغۉواینۆ, س تۉم رآزلایقۉم دآ يه رایيهچ ۉ رآزلایچایتایم قآرآقتهرایمآ تلآ.
نآ سيهوهرۆ سه پلآناینسقۉ پۉدرۆچيه سپۆشتآ ۆ لآغآنۉ-برهژۆڵقآستۉ پۉدرۆچيه پۉسآواینه, ۉدنۉسنه دآڵه پرهتوآرآ ۆ پآنۉنسقۆ نایزاینۆ. داینآرسقای دایيهلۉوای بۉسنه پرۉستایرۆ سه ۉد زآپآدآ قآ ایستۉقۆ. حهرڄهغۉواینۆ چاینه پلآناینسقآ (وایسۉقآ) ای يآدرآنسقآ (نایسقآ) حهرڄهغۉواینآ, قۉيآ ۆژایم پۉيآسۉم ایزمهحͮۆ نهۆمآ ای پۉلۆۉتۉقآ قلهق ایزبایيآ ای نآ يآدرآنسقۉ مۉره. زنآچآينآ سۆ ای پۉڵآ, ۉدنۉسنۉ زآرآونای, قۉيه سه پرۆژآيۆ دۆژ نآيوهح̌ایح بۉسآنسقایح رایيهقآ (ۆنآ, وربآس, بۉسنآ, دراینآ), ۉد يۆغآ قآ سيهوهرۆ, ۉدنۉسنۉ ۆ سلۆچآيۆ نهرهتوه ۉد سيهوهرآ قآ يۆغۆ, آ پۉسهبنای ۉبلایق ۆ قرآيۉلایقۆ چاینه پرۉسترآنآ قرآشقآ پۉڵآ نآ يۆغۉزآپآدۆ, يۆغۆ ای يۆغۉایستۉقۆ زهمڵه (لایوآڽسقۉ پۉڵه, دۆوآڽسقۉ پۉڵه, پۉپۉوۉ پۉڵه).
13.60% پۉورشاینه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه چاینای پلۉدنآ زهمڵآ, آ سآمۉ 2.96% زهمڵه سه ۆپۉترهبڵآوآ زآ پۉڵۉپرایورهدۆ, دۉق يه 83.44% زهمڵه پۉڵۉپرایورهدنۉ غۉتۉوۉ نهایسقۉرایشتهنۉ. ۆ پرایرۉدنه رهسۆرسه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه ۆبرآيآيۆ سه: ۆغڵهن, ژهڵهزۉ, بۉقسایت, مآنغآن, بآقآر, حرۉم, ڄاینق, ته سوآقآقۉ دروۉ ای زنآتنه وۉدهنه مآسه. نآيوایشای ورح بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه يه پلآناینآ مآغلایح̌ (2.386 م), دۉق يه نآينایژای دایۉ زهمڵه نآ رآزاینای مۉرآ. رایيهتقای زهمڵۉترهسای ای پۉپلآوه چاینه يهداینۆ ۉزبایڵنۆ پرایرۉدنۆ ۉپآسنۉست ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای. مهحͮۆ نآيوآژنایيه پرۉبلهمه پرایرۉده سپآدآيۆ ۉنهچایشح̌هنۉست زرآقآ ایز ایندۆستایيسقایح پۉسترۉيهڽآ, ۉپح̌آ زآغآحͮهنۉست پرۉستۉرآ زبۉغ نهدۉستآتقآ ۉپح̌ه قۆلتۆره ای هقۉلۉشقه سوایيهستای ای وهلایقۉ قرچهڽه شۆمآ. تحۆمب|رایغحت|حهرڄهغۉواینآ قلایمآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه يه ۆميهرهنۉ قۉنتاینهنتآلنآ سآ تۉپلایم ڵهتایمآ ای حلآدنایم زایمآمآ. پۉدرۆچيآ سآ وهلایقۉم نآدمۉرسقۉم وایساینۉم ایمآيۆ قرآتقآ حلآدنآ ڵهتآ ای دۆغه ژهستۉقه زایمه. پرایمۉريه ای يۆغ زهمڵه مۉغۆ سه پۉحوآلایتای بلآغایم قایشۉوایتایم زایمآمآ. غلآونای غرآد زهمڵه يه سآرآيهوۉ (ڄآ. 500.000 ستآنۉونایقآ), آ ۉد وهح̌ایح غرآدۉوآ وآڵآ ایزدوۉيایتای: بآڽآ لۆقۆ, تۆزلۆ, مۉستآر, زهنایڄۆ, بایحآح̌, ڄآزاین, پرایيهدۉر, برچقۉ, بایيهڵاینۆ, ترآونایق, ترهبایڽه, دۉبۉي, غرآچآنایڄۆ ای لایونۉ.
[uredi - уреди] پرایورهدآ
Template:غلآونای ۆز مآقهدۉنایيۆ, بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ يه بایلآ نآيسایرۉمآشنایيآ رهپۆبلایقآ ۆ سفري. پۉڵۉپرایورهدآ يه ۆغلآونۉم بایلآ ۆ پرایوآتنایم رۆقآمآ, آلای پۉسيهدای سۆ بایلای مآلای ای نهپرۉفایتآبایلنای, دۉق سه حرآنآ ۆغلآونۉم ۆوۉزایلآ. ای دآنآس سه وایده پۉسڵهدایڄه ڄهنترآلنۉغ پلآنایرآڽآ پرایورهده, آ غلآونآ يه نهوۉڵآ پرهوهلایق برۉي رآدنایقآ ۆ ایندۆسترایيای. زآ ورایيهمه سۉڄایيآلایزمآ ۆ بایح يه فۉرسایرآنآ تهشقآ ای وۉينآ ایندۆسترایيآ, پآ يه رهپۆبلایقآ ایمآلآ وهلایق دایۉ يۆغۉسلآوهنسقایح وۉينایح پۉسترۉيهڽآ. ترای غۉداینه رآتۉوآڽآ ۆنایشتایله سۆ بۉسآنسقۆ پرایورهدۆ ای اینفرآسترۆقتۆرۆ, پآ يه پرۉایزوۉدڽآ پآلآ زآ 80%. نآقۉن 1995., پرۉایزوۉدڽآ سه مآلۉ ۉپۉرآوایلآ 1996-98., آلای رآست سه زنآتنۉ ۆسپۉرایۉ 1999. غۉداینه. بدپ يه ای دآڵه دۆبۉقۉ ایسپۉد رآزاینه 1990. غۉداینه. نهزآپۉسلهنۉست يه 2002. غۉداینه ایزنۉسایلآ 40%. تهشقۉ يه تآچنۉ ۉڄایيهنایتای ستآڽه پرایورهده, يهر ایآقۉ ۉبآ هنتایتآ ۉبآوڵآوآيۆ سوۉيه ستآتایستایقه, ستآتایستایقه زآ ڄایيهلۆ درژآوۆ سۆ ۉغرآنایچهنه. ۉسایم تۉغآ, سلۆژبهنه ستآتایستایقه سه نه بآوه سایوۉم هقۉنۉمایيۉم, قۉيآ يه ورلۉ پرایسۆتنآ ۆ ڄایيهلۉي زهمڵای ای ۆ سوایم سهغمهنتایمآ درۆشتوآ. پرهمآ پرۉڄيهنآمآ ایز 2003. غۉداینه بدپ ایزنۉسای ۉتپرایلایقه $24.31 مایلایيآردای, آ رآسته 3,5% غۉدایشڽه. بدپ پۉ غلآوای يه $6.100. پۉ سهقتۉرۆ, 13% بدپآ ۉتپآدآ نآ پۉڵۉپرایورهدۆ, 40.9% نآ ایندۆسترایيۆ, ته 46.1% نآ سهروایسنه ديهلآتنۉستای. 40% رآدنایقآ يه نهزآپۉسلهنۉ.
غلآونای پۉڵۉپرایورهدنای پرۉایزوۉدای بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سۆ: ژایتۉ, قۆقۆرۆز, ته رآزنه ورسته وۉح̌آ ای پۉورح̌آ. غلآونه ایندۆسترایيسقه غرآنه سۆ: پرۉایزوۉدڽآ چهلایقآ, ۆغڵهنآ, ژهڵهزآ, آۆتۉمۉبایلسقآ ایندۆسترایيآ, تهقستایلنآ ایندۆسترایيآ, پرۉایزوۉدڽآ دۆحآنآ, نآميهشتآيآ ای پرهرآدآ نآفته. غلآونای پآرتنهرای زآ ایزوۉز سۆ ایتآلایيآ (29%), حروآتسقآ (18.5%), ڽهمآچقآ (17.3%), آۆسترایيآ (9.3%) ای سلۉوهنایيآ (6.7%). غلآونای پآرتنهرای زآ ۆوۉز سۆ حروآتسقآ (24.3%), سلۉوهنایيآ (15.5%), ڽهمآچقآ (13.6%), ایتآلایيآ (12%), مآحͮآرسقآ (7.6%), ای آۆسترایيآ (6.6%).
[uredi - уреди] ستآنۉونایشتوۉ
Template:غلآونای تحۆمب|130پx|هتنایچقآ سترۆقتۆرآ ۆ بایح 1991. غۉداینه. تحۆمب|130پx|هتنایچقآ سترۆقتۆرآ ۆ بایح 2006. غۉداینه. پرهمآ پۉپایسۆ ایز 1991. غۉداینه, بایح يه ایمآلآ 44% بۉشڽآقآ, 31% سربآ ای 17% حروآتآ, دۉق سه 6% ڵۆدای دهقلآرایرآلۉ قآۉ يۆغۉسلآوهنای, آ 2% قآۉ ۉستآلای. رهلایغایيسقآ پۉديهلآ يه سلایچنآ نآڄایۉنآلنۉي: 99% حروآتآ سۆ قآتۉلایڄای, 90% بۉشڽآقآ سۆ مۆسلایمآنای ای 95% سربآ سۆ پرآوۉسلآوڄای. پۉدآڄای سۆ سه ۉتآد زنآتنۉ پرۉمایيهنایلای, يهر يه ۆ رآتۆ پۉغاینۆلۉ ایزمهحͮۆ 100.000 دۉ 250.000 ڵۆدای, آ غۉتۉوۉ پۉلۉواینآ ستآنۉونایشتوآ زهمڵه پرۉمایيهنایلآ يه ميهستۉ بۉرآوقآ. پرهمآ پۉدآڄایمآ آمهرایچقه آغهنڄایيه ڄایآ ایز 2000. غۉداینه, ۆ بایح يه ژایويهلۉ 52% بۉشڽآقآ, 35.1% سربآ, 14.3% حروآتآ ای 0.6% ۉستآلایح. پرهمآ پرۉڄيهنآمآ ایسته آغهنڄایيه ایز 2004. غۉداینه, بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ ایمآ ۉتپرایلایقه 4.007.608 ستآنۉونایقآ. پرهمآ دۉمآح̌ایم پرۉڄيهنآمآ ۆ فهدهرآڄایيای بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه ژایوای 2.517.972 ڵۆدای, آ ۆ رس 1.490.993. ۉسایم قۉنستایتۆتایونایح نآرۉدآ ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای ژایوای ای ۉدرهحͮهنای برۉي پرایپآدنایقآ نآڄایۉنآلنایح مآڽاینآ, آ پۉ پۉپایسۆ ایز 1991. غۉداینه ڽایحۉو برۉي يه بایۉ سڵهدهح̌ای:
- آلبآنڄای - 4.922
- ڄرنۉغۉرڄای - 10.048 (ۆغلآونۉم ۆ ایستۉچنۉي حهرڄهغۉواینای)
- چهسای - 590 (ۆ سهلایمآ نۉوآ وهس ای مآح̌اینۉ بردۉ, ۉقۉلاینآ سربڄآ ای پرڽآوۉرآ)
- تآلایيآنای - 732 (نآيوایشه ۆ سهلۆ شتایوۉر قۉد پرڽآوۉرآ)
- يهورهيای - 426
- مآحͮآرای - 893
- مآقهدۉنڄای - 1.596
- نایيهمڄای - 470
- پۉڵآڄای - 526 (نۉوای مآرتاینآڄ ای درۆغآ ميهستآ ۉقۉ سربڄآ ای پرڽآوۉرآ)
- رۉمای - 8.864
- رۆمۆنای - 162
- رۆسای - 297
- رۆساینای - 133
- سلۉوآڄای - 297 (ۉقۉ بایيهڵاینه)
- سلۉوهنڄای - 2.190
- تۆرڄای - 267
- ۆقرآياینڄای - 3.929 (ۉقۉلاینآ قۉزآرڄآ, لآقتآشآ, بۉس. غرآدایشقه, پرڽآوۉرآ...)
سلۆژبهنای يهزایڄای بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سۆ بۉسآنسقای, حروآتسقای ای سرپسقای. پرهمآ ويهرسقۉي پرایپآدنۉستای ستآنۉونایڄای بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سه دایيهله نآ: مۆسلایمآنه 40%, پرآوۉسلآونه 31%, قآتۉلایقه 15%, ته 14% نآ پرایپآدنایقه ۉستآلایح ويهرۉایسپۉويهستای. 18.9% ستآنۉونایشتوآ يه ملآحͮه ۉد 14 غۉداینآ ستآرۉستای, 70.6 يه ایزمهحͮۆ 15 ای 64 غۉداینآ ستآرۉستای, ته 10.5% يه ستآرایيه ۉد 65 غۉداینآ ستآرۉستای. پرۉسيهچنآ ستآرۉست ستآنۉوایقآ زهمڵه ایزنۉسای 35,9 غۉداینآ. زآ مۆشقآرڄه يه ۉنآ 35,5 آ زآ ژهنه 36,2 غۉداینآ. ستآنۉونایشتوۉ رآسته ۉتپرایلایقه 0.45% غۉدایشڽه. ایپآق بهز زوآنایچنۉغ پۉپایسآ نه مۉژه سه پۉۆزدآنۉ رهح̌ای, قۉلایقۉ بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ ایمآ ستآنۉونایقآ. پرۉيهقت هورۉپسقه ۆنایيه زآ رهغایۉنآلنای هقۉنۉمسقای رآزوۉي ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای يه نآپرآوایۉ سۉڄایۉهقۉنۉمسقۆ آنآلایزۆ[حتتپ://www.هۆرهد-بایح.ۉرغ/هنغ/دۉڄۆمهنتس/سهآ&سwۉت/نwسهآ&سwۉتلۉڄ.پدف] زآ سيهوهرۉزآپآدنۆ بۉسنۆ, قۉيآ سه پۉ دهفاینایڄایيآمآ آنآلایزه سآستۉيآلآ ۉد: لایوآڽسقۉغ, سرهدڽۉبۉسآنسقۉغ, ۆنسقۉ-سآنسقۉغ, ته پۉدرۆچيآ رهپۆبلایقه سرپسقه زآپآدنۉ ۉد برچقۉ دایسترایقتآ. پرهمآ پرۉڄيهنآمآ آنآلایزه, ۆ ڄایيهلۉم تۉم پۉدرۆچيۆ ژایوای سآمۉ 1.101.704 ڵۆدای, شتۉ بای زنآچایلۉ دآ يه برۉي ستآنۉونایقآ رهپۆبلایقه سرپسقه ويهرۉوآتنۉ زنآچآينۉ مآڽای ۉد 1,5 مایلایۉنآ, قآقۉ تۉ رآدۉ توردای سلۆژبهنآ بآڽآ لۆقآ.
[uredi - уреди] قۆلتۆرآ
Template:غلآونای ایآقۉ رهلآتایونۉ مآلآ زهمڵآ, بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ ایمآ بۉغآتۆ قۆلتۆرۆ قۉيآ يه ایمآلآ وهلایقای ۆتيهڄآي نآ ۉستآله زهمڵه بآلقآنآ, آ قآدقآد ای نآ ڄایيهلای سوایيهت. ۉنآ سه ایسپۉڵآوآلآ نآ رآزنایم پۉدرۆچيایمآ ڵۆدسقه ديهلآتنۉستای, آ ۆقڵۆچایوآلآ يه مۆزایقۆ, قڽایژهونۉست, فایلم, لایقۉونۆ ای پرایمایيهڽهنۆ ۆميهتنۉست, ته دهسایغن ای سۆورهمهنه مهدایيه. بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ يه ۆز مآحͮآرسقۆ, يهداینآ زهمڵآ ۆ رهغایيای, قۉيآ يه دآلآ وایشه ۉد يهدنۉغ دۉبایتنایقآ پرهستایژنه نۉبهلۉوه نآغرآده: ولآدایمایر پرهلۉغ دۉبایۉ يۆ يه زآ حهمایيۆ, آ ای ایوۉ آندرایح̌ زآ قڽایژهونۉست. غلآونای غرآد سآرآيهوۉ يه بایۉ دۉمآح̌این 14. زایمسقایح ۉلایمپایيسقایح ایغآرآ, قۉيه سۆ بایله نه سآمۉ درۆژهڽه ملآدایح سپۉرتایستآ ایز ڄایيهلۉغآ سوایيهتآ, نهغۉ ای ایغره قۆلتۆره, مایرآ ای پرایيآتهڵستوآ.
[uredi - уреди] مۆزایقآ
Template:قۆلتۆرآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه مۆزایقآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه ایمآ دۆغۆ ای سلآونۆ حایستۉرایيۆ. ترآدایڄایۉنآلنآ مۆزایقآ بۉسنه يه ميهشآواینآ رآزنایح بآلقآنسقایح ۆتيهڄآيآ, ۆ قۉيۉي سه سۆسرهح̌ۆ نآيرآزلایچایتایيای مۉتایوای ای ژآنرۉوای. نآيچۆوهنایيآ يه ایپآق سهودآلاینقآ, ڵۆبآونآ پيهسمآ قآرآقتهرایستایچنۉغ ایزرآزآ, قۉيآ ۆ بۉسنای ایمآ وهۉمآ دۆغۆ ترآدایڄایيۆ, آ ۉدلایقۆيه يه سهنتایمهنتآلنآ مۆزایقآلنۉست ای پۉهتسقای, رۉمآنتایچنای تهقست مهلآنقۉلایچنۉغ ۆغۉحͮآيآ. تۉ نای نه چۆدای, يهر يه ۆ ۉسنۉوای آرآپسقه رایيهچای "سهودآح" - ڵۆبآو.
[uredi - уреди] قڽایژهونۉست
بۉسآنسقۉ-حهرڄهغۉوآچقۆ قڽایژهونۉست چاینه منۉغآ پۉزنآتآ ديهلآ, پایسآنآ پهرایمآ نآپۉزنآتایيایح قڽایژهونایقآ قۉد نآس. ایوۉ آندرایح̌ يه نآيزنآچآينایيای پرهدستآونایق دۉمآح̌ه قڽایژهونۉستای ای دۉبایتنایق نۉبهلۉوه نآغرآده زآ قڽایژهونۉستای 1961. غۉداینه زآ "قۉمپلهتآن قڽایژهونای ۉپۆس ۉ حایستۉرایيای يهدنۉغ نآرۉدآ". ورحۆنآڄ تۉغ رآدآ يه بایۉ رۉمآن "نآ دراینای ح̌ۆپرایيآ". تۉقۉم ۉسمآنسقۉغ دۉبآ, منۉغای پایسڄای ایز بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سۆ بایلای پۉزنآتای ۆ ۉرایيهنتآلنۉم سوایيهتۆ, آ ۆ سآمۉي بۉسنای رآزوایيآ سه آلحآمایيآدۉ قڽایژهونۉست.
[uredi - уреди] فایلم
پۉسهبنۉ زنآچآيآن دایۉ قۆلتۆرنۉغ ستوآرآلآشتوآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه ۉتپآدآ نآ بۉسآنسقۉ-حهرڄهغۉوآچقای فایلم. فایلمۉوای ایز بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سۆ پروآ دوآ دهسهتڵهح̌آ نآقۉن درۆغۉغ سويهتسقۉغ رآتآ ۉبرآحͮایوآلآ مآحۉم تهمه ایز نآرۉدنه رهوۉلۆڄایيه ای رآتآ, فایلمسقای سۆ ۉبرآحͮایوآله نآيزنآچآينایيه تهمه ایز نۉب-آ, ۆقڵۆچۆيۆح̌ای تۆ ای پۉزنآته ای سلآونه بایتقه پآرتایزآنآ پرۉتایو سترآنایح ۉقۆپآتۉرآ ای دۉمآح̌ایح ایزدآينایقآ (فایلمۉوای "قۉزآرآ", "سۆتيهسقآ", "بایتقآ نآ نهرهتوای", "وآلتهر برآنای سآرآيهوۉ"). ایپآق, پروای پرآوای ۆسپيهسای دۉمآح̌هغ فایلمآ مۉغلای سۆ سه ۉسيهتایتای تۉقۉم قآسنایح 1970-ایح ای 1980-ایح غۉداینآ, قآد يه ستوۉرهن ای پۉسهبآن بۉسآنسقای فایلمسقای ایزرایچآي. فایلمۉوای سۆ مآحۉم ۉبرآحͮایوآلای سۉڄایيآنه تهمه, نه رایيهتقۉ ای قآۉ سۉڄایيآنۆ قرایتایقۆ نآ رآچۆن سۉڄایيآلایستایچقۉغ درۆشتوآ, آ پۉورهمهنۉ بای سه نآشلۉ ميهستۉ ای زآ سآورهمهنه, ۆربآنه تهمه, نآ قۉيه سۆ ایپآق ۆغلآونۉم بایلای پرهتپلآح̌هنای آۆتۉرای ایز درۆغایح ڄهنتآرآ.
نآقۉن زآتایشيآ تۉقۉم رآتنایح ای پروایح پۉرآتنایح غۉداینآ, فایلمسقۉ ستوآرآلآشتوۉ ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای سه پۉيآچآنۉ بۆدای ای ۉتپروه دۉنۉسای فآنتآستایچنه رهزۆلتآته. فایلمسقای رهژایسهر دآنایس تآنۉوایح̌ يه 2002. غۉداینه دۉبایۉ پۉپۆلآرنۉغ ۉسقآرآ, پرهستایژنۆ نآغرآدۆ آمهرایچقه فایلمسقه آقآدهمایيه زآ فایلم "نایچایيآ زهمڵآ" ۆ قآتهغۉرایيای نآيبۉڵای سترآنای فایلم. وهلایقۆ پۉپۆلآرنۉست ایمآۉ يه ای فایلم پيهرآ ژآلایڄه "غۉرای وآترآ", قآۉ ای ڽهغۉو سڵهدهح̌ای پرۉيهقت, فایلم "قۉد آمایجه ایدرایزآ". سلایچنۉ يه ای سآ فایلمۉم "ڵهتۉ ۆ زلآتنۉي دۉلاینای" سرحͮآنآ وۆلهتایح̌آ, قۉيای نآ اینتهرنآڄایۉنآلنایم فایلمسقایم فهستایوآلایمآ ۉدنۉسای نهقۉلایقۉ نآغرآدآ. ۆ قآتهغۉرایيای قرآتقۉغ فایلمآ وآڵآ ایزدوۉيایتای فایلم "10 ماینۆتآ" رهژایسهرآ آحمهدآ ایمآمۉوایح̌آ, قۉيای يه دۉبایتنایق نآغرآده "نآيبۉڵای قرآتقای فایلم هورۉپه" 2002. غۉداینه.
[uredi - уреди] رهلایغایيآ
[[سلایقآ:تحهتزآرسمۉسqۆه.پنغ|تحۆمب|ڄآرهوآ جآمایيآ]] وآژنۉ يه سپۉمهنۆتای دآ يه پرایسۆتنۉست ترایيۆ ويهرآ ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای ایمآلآ ۉغرۉمآن ۆتایڄآي نآ قۆلتۆرنای رآزوۉي زهمڵه. سآرآيهوۉ يه يهداینای غرآد پۉرهد يهرۆسآلایمآ, قۉيای ایمآ پرآوۉسلآونۆ ڄرقوۆ, جآمایيۆ ای قآتۉلایچقۆ ڄرقوۆ قآۉ ای ساینآغۉغۆ ۆدآڵهنه 100 مهتآرآ يهدنه ۉد درۆغایح. نآيزنآچآينایيای هقسپۉنآت زهمآڵسقۉغ مۆزهيآ ۆ سآرآيهوۆ يه سآرآيهوسقآ حآغآدآ, ترآدایڄایۉنآلنآ يهورهيسقآ قڽایغآ قۉيۆ سۆ سهفآردای دۉنایيهلای ۆ سآرآيهوۉ پۉ سوۉمه ایزغۉنۆ ایز شپآنایيه. ۉرایيهنتآلنۉ نآسڵهحͮه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه وایدای سه تآقۉحͮهر ای ۆ برۉينایم ایمپرهسایونایم پرایميهرایمآ ۉريهنتآلنه, سآقرآلنه ای سويهتۉونه آرحایتهقتۆره, ایآقۉ يه دایۉ ۉبيهقآتآ سرۆشهن ایلای ۆنایشتهن تۉقۉم ورهمهنآ, پۉسڵهدڽای پۆت تۉقۉم آغرهسایيه نآ بایح 1992-1995. مهحͮۆ نآيزنآچآينایيه ۉبيهقته ایز ۉسمآنسقۉغ پهرایۉدآ وآڵآ ایزدوۉيایتای بهغۉوۆ جآمایيۆ ای ڄآرهوۆ جآمایيۆ ۆ سآرآيهوۆ, آلآجآ جآمایيۆ ۆ فۉچای, فهرحآدایيآ جآمایيۆ ۆ بآڽآ لۆڄای, جآمایيه ۆ مۉستآرۆ, ترآونایقۆ ای لایونۆ, ته برۉينه درۆغه سآقآرلنه ۉبيهقته ایسلآمسقه قۆلتۆره پۉ ڄایيهلۉي زهمڵای. بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ پۉسهبنۉ يه پۉزنآتآ ای پرهمآ سوۉيایم مۉستۉوایمآ ایز ۉسمآنسقۉغ پهرایۉدآ, غديه پۉسهبنۉ ترهبآ ایزدوۉيایتای: ستآرای مۉست ۆ مۉستآرۆ, مۉست مهحمهدآ پآشه سۉقۉلۉوایح̌آ ۆ وایشهغرآدۆ, آرسلآنآغایح̌ مۉست ۆ ترهبایڽۆ, ته رهپلایقۆ ستآرۉغ مۉستآ ۆ مۉستآرۆ ۆ ۆمآڽهنۉي وهرزایيای نآ رایيهڄای بایسترایڄای ۆ لایونۆ. [[سلایقآ:سآمۉستآنقرآڵهوآسۆتيهسقآ.يپغ|تحۆمب|لهفت|قرآڵهوآ سۆتيهسقآ]] ڄرقوهنآ آرحایتهقتۆرآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه سآستۉيای سه ۉد نهقۉلایقۉ ستایلۉوآ, ۉوایسنۉ ۉد ورهمهنآ ۆ قۉيهم يه غرآحͮهنآ, ۉدنۉسنۉ قۉيهم ڄرقوهنۉم قرۆغۆ پرایپآدآ. تآقۉ بۉسآنسقه قآتۉلایچقه ڄرقوه ۆ غۉتۉوۉ ڄایيهلۉي زهمڵای ڽهغۆيۆ نهقای پۉسهبنای "بۉسآنسقای" ستایل وایتقایح زوۉنایقآ سآ وایسۉقایم, قۉسایم قرۉوۉوایمآ ای تآقۉ سه حآرمۉنایچنۉ ۆقلآپآيۆ ۆ غرآدسقای ایلای سهۉسقای قرآيۉلایق. نآيپۉزنآتایيه رایمۉقآتۉلایچقه ڄرقوه ۆ بۉسنای ستۉيه ۆ سآرآيهوۆ, ترآونایقۆ, بۆغۉينۆ, لایونۆ, يآيڄۆ ای بایحآح̌ۆ, دۉق سۆ نآيزنآچآينایيای سآمۉستآنای فرآڽهوآچقه پرۉواینڄایيه بۉسنآ سرهبرهنآ ۆ فۉينایڄای, وایسۉقۉم, قرهشهوۆ, قآقڽۆ ای لایونۆ. سآقرآلنای ۉبيهقتای رایمۉقآتۉلایچقه ڄرقوه ۆ حهرڄهغۉواینای ایمآيۆ ۆغلآونۉم پرایمۉرسقۉ-مهدایتهرآنسقای قآرآقتهر (بآش قآۉ ای پرآوۉسلآونه ڄرقوه ای ۉبيهقتای), غرآحͮهنای سۆ ۉد بایيهلۉغ قآمهنآ, آ ۉدلایقۆيه ایح غۉتۉوۉ ماینایمآلایستایچقای ستایل, قۉيای سه ۆ نۉوایيۉي آرحایتهقتۆرای دایيهلۉم نآسلآڽآ ای نآ قۆبایزآم ای سآورهمهنه تۉقۉوه ڄرقوهنه آرحایتهقتۆره ۆ سوایيهتۆ. ۉوديه سۆ پۉزنآته دۆوآڽسقآ بآزایلایقآ ۆ تۉمایسلآوغرآدۆ, ته ڄرقوه ای سآمۉستآنای ۆ شایرۉقۉم برایيهغۆ, چآپڵاینای ای مۉستآرۆ. [[سلایقآ:وایسهغرآد.يپغ|تحۆمب|مۉست مهحمهد-پآشه سۉقۉلۉوایح̌آ]] پرآوۉسلآونه ڄرقوه, مآنآستایرای ای ۉبيهقتای ۆ سيهوهرنایيایم دایيهلۉوایمآ زهمڵه, پۉغۉتۉوۉ ۆز رایيهقۆ دراینۆ نه رآزلایقۆيۆ سه پرهوایشه ۉد سلایچنایح ڄرقوهنایح ۉبيهقآتآ ۆ سربایيای, شتۉ ۆپۆح̌ۆيه نآ چایڽهنایڄۆ دآ سۆ ایح غرآدایلای ایستای مآيستۉرای. ۉوای سۆ سه پآق ۆ دایيهلۆ سرپسقه-ڄرقوهنه آرحایتهقتۆره وۉدایلای پراینڄایپایمآ ڄرقوهنه غرآدڽه نآ زآپآدنۉم مهدایتهرآنۆ, تآقۉ دآ پرآوۉسلآونه ڄرقوه ۆ بۉسنای ایمآيۆ ۆوایيهق ایزنۉوآ سلایچنه مۉتایوه, قۉيای پۉدسيهح̌آيۆ نآ غرآدڽۆ ۆ ایتآلایيای, فرآنڄۆسقۉي ای دآلمآڄایيای. نآيپۉزنآتایيه پرآوۉسلآونه ڄرقوه ستۉيه ۆ سآرآيهوۆ, بآڽآ لۆڄای, مۉستآرۆ, تۆزلای, ترهبایڽۆ, لایونۆ ای بۉسآنسقۉي قرۆپای. نۉوۉويهقای ڄرقوهنای ۉبيهقتای پۉ غرآدۉوایمآ مآڽهغ بح. هنتایتهتآ دآنآس نآلایقۆيۆ قۉپایيآمآ سۉپۉح̌آنآ, مایلهشهوآ ایلای غرآچآنایڄه, ته بۉسآنسقۉي ۆربآنۉي آرحایتهقتۆرای دآيۆ نۉوای پهچآت.
[uredi - уреди] مهدایيای
ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای ایزلآزه ترای دنهونآ لایستآ: دوآ ۆ سآرآيهوۆ ای يهدآن ۆ بآڽآ لۆڄای. دنهونای آوآز يه نآيتایرآژنایيای لایست ۆ زهمڵای ای ميهشآواینآ دنهونایقآ ای تآبلۉایدآ, ۉسلۉبۉحͮهڽه بآشتاینای بۉغآتۆ ترآدایڄایيۆ پۉلایتایچقۉغ نۉواینآرستوآ قۉد نآس, دۉق سۆ بآنآيلۆچقه نهزآوایسنه نۉواینه يهداینستوهن غلآس آنغآژایرآنۉغ ای ۉبيهقتایونۉغ نۉواینآرستوآ. ۆز ۉوآ ترای دنهونآ لایستآ ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای ایزلآزه ای ورایيهدنای پرایميهرڄای سهدمایچنایح پۉلایتایچقایح مآغآزاینآ, مهحͮۆ قۉيایمآ سۆ [حتتپ://www.بحدآنای.ڄۉم بح دآنای] سوآقآقۉ نآ پروۉم ميهستۆ, آ سلایيهده ایح سلۉبۉدنآ بۉسنآ ای ڵایڵآن, قۉيای سۆ زبۉغ نایزآ آفهرآ ای نایسقایح پۉلایتایچقایح ایغآرآ زآدڽایح غۉداینآ ایزغۆبایلای نآ قرهدایبایلایتهتۆ قۉد ۉزبایڵنایح چایتآتهڵآ.
بۉسنآ ای حهرڄهغۉواینآ ایمآ يآونای رآدایۉتهلهوایزایيسقای سایستهم, قۉيای سه سآستۉيای ۉد ترای يهداینایڄه: غلآونه نآڄایۉنآلنه رآدایيسقه ای تهلهوایزایيسقه قۆح̌ه رآدایۉتهلهوایزایيه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه (بحتو 1 ای بح رآدایۉ 1), ته پۉ يهدنۉغ هنتایتهتسقۉغ همایتهرآ: فهدهرآلنه تهلهوایزایيه فتو ۆ فهدهرآڄایيای ای تهلهوایزایيه رهپۆبلایقه سرپسقه رترس ۆ مآڽهم هنتایتهتۆ. مهدایيسقۆ سلایقۆ ۆ زهمڵای ۆپۉتپۆڽۆيه ای نهقۉلایقۉ پرایوآتنایح تهلهوایزایيآ, ۉد قۉيایح وآڵآ ایزدوۉيایتای ۉبن, نتو حآyآت ای تو پاینق, قۉيه سه مۉغۆ پرآتایتای ۆ ڄایيهلۉي زهمڵای, آ نه ترهبآ زآبۉرآوایتای نای رهغایۉنآلنه تهلهوایزایيسقه پرۉغرآمه ۆ وهح̌ایم غرآدۉوایمآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه (سآرآيهوۉ, بآڽآ لۆقآ, تۆزلآ, بایحآح̌, ترآونایق, مۉستآر).
رآدایۉ ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای ای دآڵه ایمآ وهلایقای برۉي پۉقلۉنایقآ, شتۉ نای نه چۆدای, آقۉ سه زنآ, دآ يه بایح يهدنآ ۉد زهمآڵآ سآ نآيغۆشح̌ۉم مرهژۉم درژآونایح, هنتایتهتسقایح, قآنتۉنآلنایح, رهغایۉنآلنایح ای غرآدسقایح رآدایۉ-ستآنایڄآ, قۉيه زآدۉوۉڵآوآيۆ نآيشایرای سلۉي سلۆشآتهڵستوآ ۆ زهمڵای. ایپآق سپهڄایيآلایزایرآنای رآدایيسقای پرۉغرآمای سآ پۉسهبنایم سآدرژآيایمآ ۆ پۉتپۆنۉستای نهدۉستآيۆ زهمڵای, زبۉغ چهغآ سه رآدایيسقای پرۉغرآم ۆ بایح يۉش ۆوایيهق مۉژه نآزوآتای قۉنوهنڄایۉنآلنایم ای ترآدایڄایۉنآلنایم, آ تۉ سه ۉدنۉسای ای نآ ڽهغۉوه سآدرژآيه, سآستآوڵهنه پۉ پراینڄایپۆ: رهد دۉمآح̌ه مۆزایقه, رهد وایيهستای ای پرایچه ایز ستۆدایيآ.
[uredi - уреди] سپۉرت
[[سلایقآ:مایرزآ دهلایبآشایح̌.يپغ|تحۆمب|مایرزآ دهلایبآشایح̌]] Template:غلآونای بآڽآلۆچقای رۆقۉمهتنای قلۆب بۉرآڄ يه 1976. غۉداینه پۉستآۉ هورۉپسقای شآمپایۉن ۆ رۆقۉمهتۆ. سآرآيهوسقای قۉشآرقآشقای قلۆب بۉسنآ يه 1979. غۉداینه ۉسوۉيایلآ هورۉپسقۉ قلۆپسقۉ قۉشآرقآشقۉ پروهنستوۉ, آ تۆزلآنسقۉ يهداینستوۉ-آایدآ يه 1989. پۉستآلۉ هورۉپسقای شآمپایۉن. فۆبآلسقای قلۆب سآرآيهوۉ, فۆدبآلسقای قلۆب ژهڵهزنایچآر ای فۆدبآلسقای قلۆب وهلهژ سۆ مهحͮۆ نآيپۉزنآتایيایم ایز ۉوۉغ دایيهلآ هورۉپه. نهقای چۆوهنای بۉسآنسقۉحهرڄهغۉوآچقای سپۉرتآشای سۆ آبآس آرسلآنآغایح̌, آسایم فهرحآتۉوایح̌, ایوایڄآ ۉسایم, مایرزآ دهلایبآشایح̌, سآفهت سۆشایح̌, دۆشقۉ بآيهوایح̌, سهرغهي بآربآرهز, حآسآن سآلایحآمایجایح̌, سوهتلآنآ قایتایح̌ ای رآزایيآ مۆيآنۉوایح̌.
[uredi - уреди] تآقۉحͮهر پۉغلهدآيته
- غآلهرایيآ سلایقآ
- رهغایيه بایح
- قۉمۆنایقآڄایيه ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای
- پرایيهوۉز ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای
- سپایسآق پرهدسيهدنایقآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه
- وآڽسقای پۉسلۉوای بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه
- وۉيسقآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه
- پۉپایس ستآنۉونایشتوآ ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای 1991.
- زآستآوآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه
- غربۉوای ای زآستآوه بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه قرۉز حایستۉرایيۆ
- نآسهڵهنآ ميهستآ ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای, 1991.
- نآسهڵهنآ ميهستآ ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای, 1991. (پۉ آبهڄهدنۉم رهدۆ)
- فایلآتهلایيآ ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای
[uredi - уреди] وآڽسقای لاینقۉوای
Template:بایحپۉرتآل Template:Wایقایڄایتآت Template:Wایقایوایيهستای
- [حتتپ://www.زهمڵآبۉسنآ.ڄۉم حایستۉرایيآ بۉسنه ای بۉشڽآقآ]
- [حتتپ://www.ترآزای.ڄۉم/ ایندهقس بۉسآنسقۉ-حهرڄهغۉوآچقایح wهب سترآنایڄآ] Template:سایمبۉلای يهزایقآ
- [حتتپ://www.24سآتآ.اینفۉ/ بح wهب پۉرتآل 24سآتآ.اینفۉ - وایيهستای, سپۉرت, زآبآوآ...] Template:سایمبۉلای يهزایقآ
- [حتتپ://www.ڄایآ.غۉو/ڄایآ/پۆبلایڄآتایۉنس/فآڄتبۉۉق/غهۉس/بق.حتمل پۉدآڄای ۉ بایح - ڄایآ ۉبيآوڵهنای ۆ "wۉرلد فآڄتبۉۉق 2004"] Template:سایمبۉلای يهزایقآ
- [حتتپ://www.حایددهنبۉسنایآ.ڄۉم/ تۉۆرایسم - حایددهن بۉسنایآ] Template:سایمبۉلای يهزایقآ
- [حتتپ://www.بایح-x.ڄۉم/ تۆرایزآم ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای] Template:سایمبۉلای يهزایقآ
- [حتتپ://www.ڄببح.غۉو.بآ/بح/ایندهx.حتمل ڄهنترآلنآ بآنقآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه] Template:سایمبۉلای يهزایقآ
- [حتتپ://www.موپ.غۉو.بآ/ ماینایستآرستوۉ وآڽسقایح پۉسلۉوآ بۉسنه ای حهرڄهغۉواینه] Template:سایمبۉلای يهزایقآ
- [حتتپ://www.ۉسڄهبایح.ۉرغ/ۉسڄهبایح_بۉس.آسپ ۉسڄه مایسایيآ ۆ بۉسنای ای حهرڄهغۉواینای] Template:سایمبۉلای يهزایقآ
- [حتتپ://www.ۉحر.اینت/?لآنغ=بس ۆرهد وایسۉقۉغ پرهدستآونایقآ] Template:سایمبۉلای يهزایقآ
- [حتتپ://www.مۆسلایبهغۉوایڄحۉۆسه.ڄۉم بۉسآنسقای نآڄایۉنآلنای سپۉمهنایق قۆلتۆره - مۆسلایبهغۉوایڄآ قۆح̌آ] Template:سایمبۉلای يهزایقآ
- [حتتپ://www.بۉسنایآنهwس.تز4.ڄۉم/ بۉسنایآ نهwس]
Template:درژآوه هورۉپه
قآتهغۉرایيآ:درژآوه سوایيهتآ قآتهغۉرایيآ:بۉشڽآچقه تهمه قآتهغۉرایيآ:مهدایتهرآن
