Bekim Fehmiu

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

Bekim Fehmiu - Aktori i madh i Kosoves

Aktori Bekim Fehmiu ėshtė njė nga emrat mė tė dėgjuar shqiptarė tė aktrimit. I lindur nė Sarajevė nė vitin 1936, ai do tė bėhej i famshėm me filmin "Unė kurrė nuk kam parė ciganė tė lumtur", nė vitin 1966. Deri nė atė kohė, ai kishte studiuar dhe ishte bėrė i njohur nga shumė shtėpi filmi nėpėr botė. Ai ėshtė aktori i parė shqiptar i filmit dhe i teatrit, i cili ka luajtur me sukses nė filmat dhe skenat e gjithė hapėsirės sė ish-Jugosllavisė. Ka qenė njė nga personalitetet qė ka lėnė gjurmė nė kinematografinė ballkanike, por mbi tė gjitha, ai ėshtė i madh pėr kontributin artistik nė kinematografinė botėrore.

Rolet e tij nė "Prova speciale", "Odiseja", "Aventurieri", "Rruga", "Vitet e ngrohtė", "Dezertori", pėrmenden si kryevepra. Nga filmat e para ka qėnė "Ko puca otvorice mu se", "Vitet e nxehta", "Protesta", "Eskadrionet e partizanasve" dhe "Tė kuq dhe tė zinj". Ai ka bashkėpunuar me John Huston, Olivia de Havilland, Ava Gardner, Robert Show, Dirk Bogart, Sharl Aznavur, Irene Papas, Claudia Cardinale etj. Ka interpretuar nė shqip, serbisht, maqedonisht, turqisht, nė gjuhėn rome, nė spanjisht, anglisht, frėngjisht dhe italisht.

I martuar me njė artiste serbe, ishte nga ata njerėz qė nuk e braktisi, nė asnjė moment Beogradin dhe nuk iu tremb tė qėnurit shqiptar. Shqipėrinė e ka vizituar nė vitin 1972 dhe nuk e ka fshehur kurrė mallin qė kishte pėr tė. I pyetur pėr dėshirėn e tij ai ka thėnė thjesht se: "Do tė doja tė njihja mė mirė shqipen". Nė tė gjithė hapėsirėn ballkanase ėshtė gati nė pėrmasat e njė miti. Ndoshta kjo ka qėnė njė nga arsyet, qė i biri quhet Uliks. "Njeriu nuk duhet tė fajėsojė pėr diēka qė i ndodh as babanė as vėllezėrit, as fqinjėn, as perėnditė, por vetėm veten. Njėra nga tragjeditė tona lidhet me atė, qė duke jetuar pėr shekuj sė bashku nuk kemi mėsuar nga njėri- tjetri, por dhe kur e kemi bėrė kėtė kemi mėsuar vetėm tė keqen",-shprehet ai.

Bekim Fehmiu ėshtė njė nga artistėt mė tė mėdhenj qė kanė dalė prej kėtyre anėve. Nga viti 1987, kur nė mėnyrė demonstrative braktisi shfaqjen "Madame Kolontine" tė Anete Playel, ku luante Leninin dhe Stalinin, nė teatrin jugosllav tė dramės, ai i dha lamtumirėn aktivitetit artistik nė Jugosllavi. Pas disa kohėsh mori dhe vendimin pėr t'i dhėnė fund karrierės edhe nė aktivitetet artistike botėrore. Pak kohė mė parė nė Jugosllavi ėshtė botuar libri me kujtime i Bekim Fehmiut, "Shkėlqim dhe frikė", nė tė cilin pėrshkruhet periudha qė nga lindja e tij nė Sarajevė, duke pėrfshirė gjithēka deri nė vitin 1955, kur u pranua nė teatrin e dramės sė Prishtinės.

Hamleti ka thėnė: "Tani e tutje, vetėm heshtje". Cila ėshtė arsyeja e vėrtetė e heshtjes suaj 14-vjeēare?

Intervistėn e fundit, atė tė lamtumirės, e kam dhėnė mė 14 prill 1987 pėr gazetėn serbe "Politika", kur braktisa shfaqjen "Madame Kolontine". Shkaqet pėr kėtė vendim nuk kishin tė bėnin me tė ashtuquajturin "mosorganizim" tė shfaqjes, por arsyeja e vėrtetė kishte tė bėnte vetėm me zgjerimin e propagandės dhe shtrirjen e urrejtjes antishqiptare, kudo nė ish- Jugosllavi. Ato vite tė fushatės antishqiptare pushtuan faqet e gazetave dhe programet televizive. U publikuan fotografi tė montuara ku citohej poema e Rakiceviēit "Simonida" nė tė cilėn thuhej: "Njė shqiptar qė tė nxjerr sytė". Shkėlzen Maliqi, shpjegoi gjithēka rreth tė vėrtetės mbi kėto vargje, se sytė e mbretėreshės Simonida nuk u nxorrėn nga urrejtja, por pėr shkak tė njė riti fetar apo njė supersticion, qė nuk ishte vetėm i shqiptarėve, por edhe i serbėve dhe i gjithė popujve tė rajonit, ku heqja e pluhurit nga sytė apo organet gjenitale tė figurave nė kishė do tė thoshtė shėrim i tė verbėrve ose i grave shterpė. Goditja e fundit pėr mua ishte kur shkova nė shtėpi dhe gjeta Brankėn, (gruaja aktore serbe), dhe Uliksin nė gjendje shoku. Mėsuesja e letėrsisė nė shkollėn e mesme kishte vlerėsuar poezinė e poetit shqiptar Esad Mekuli, por dėnonte aktin e gruas sė tij, doktoreshės Mekuli, e cila merrte tė sapolindurit serbė apo malazez nga inkubatori nė spitalin e Kosovės ku punonte dhe i vriste". I shpjegova Uliksit qė kjo ishte njė gėnjeshtėr e ulėt, se po ta kishte bėrė kėtė ajo do tė kishte pėrfunduar nė burg dhe nuk do tė punonte mė si mjeke. Tridhjetė e pesė shpirtra nxėnėsish tė helmuar pra dhe tridhjetė e pesė familje, anėtarėve tė tė cilėve kush e di se sa nė numėr, u ishte injektuar urrejtja. Pėr disa, heshtja ėshtė mėnyrė miratimi ose tėrheqjeje. Pėr mua, heshtja ėshtė mėnyrė e dhimbshme proteste.

Kohėt e fundit ka pasur shumė debate mbi fajtorėt dhe ne zakonisht fajėsojmė tė tjerėt pėr problemet tona. Si do t'i pėrgjigjeni kėsaj pyetjeje?

Njėra nga tragjeditė tona lidhet me atė qė duke jetuar pėr shekuj sė bashku serbė dhe shqiptarė, nuk kemi mėsuar nga njėri tjetri, por dhe kur e kemi bėrė kėtė kemi mėsuar vetėm tė keqen. Gjėrat e mira tė shqiptarėve serbėt nuk i kanė pranuar ashtu si dhe shqiptarėt nuk kanė marrė atė ē'ka serbėt kishin pozitive. Rininė e kam kaluar nė Prizren dhe po tė shante njeri nga nėna kėrciste pushka. Nėna dhe Zoti janė tė shenjtė. Unė nuk e dija qė gjetkė shahej normalisht. Kur erdha nė Beograd dhe dėgjova gjėra tė tilla, nė fillim skuqesha nga turpi. Para disa vitesh dėgjoja nė Prishtinė sesi vajza tė reja shaheshin me fjalė tė pista dhe betoheshin si bandite.

A besoni se qeveria e re do tė ketė sukses nė zgjidhjen e problemeve nė Kosovė?

Fillimisht duhen ndryshuar hartat mendore. Dėshiroj qė kjo tė ndodhė dhe do ta besoja njė gjė tė tillė. Por, gjithmonė mė vjen ndėrmend anketa e vitit 1994, ku 70% e popullsisė serbe nuk donte tė bashkėjetonte me shqiptarėt, nė kohėn qė 59% e serbėve nuk donin tė jetonin me kroatėt. Gjithmonė kur kujtoj kėto shifra bėhem pesimist. Nė vitin 1912, Dimitrije Tucoviē ka thėnė se miqtė mė tė mirė tė serbėve janė shqiptarėt. Dhe ja ku jemi pėrsėri bashkė, serbė dhe shqiptarė po pėrjetojmė ankthin e natės sė bashku, mė surrealistin nga gjithė ėndrat surrealiste. Mė besoni sa keq e kam ndier veten, kur dėgjova qė njė shqiptar ka ngritur dorėn duke vrarė njė grua serbe dhe njė plak serb nė vitin 1999, i pari rast qė dėgjoj nė gjithė historinė e shqiptarėve. Tė gjithė i kemi kapėrcyer kufijtė qė nuk duhen kaluar, pavarėsisht nga tragjeditė qė mund tė kenė kaluar shqiptarėt. Pse ēuditemi me kėtė dėnim tė tmerrshėm tė Zotit qė po pėrjetojmė? Pse qė nga viti 1912 deri sot, bajoneta, topa dhe tanke janė ēuar nė Kosovė, "tokėn e shtrenjtė serbe"? A nuk ėshtė ky dėnim i Zotit?

I keni dhėnė vetes besėn se fėmijėve tuaj do t'u tregoni tė vėrtetėn rreth asaj qė keni ndjerė duke jetuar nė Kosovė?

Kėshtu ėshtė. Por jo vetėm nė Kosovė. Ata tani dinė gjithēka nga pjesa e dytė e dorėshkrimit. I kam dhėnė vetes besėn qė do t'u tregoj gjithēka fėmijėve qė tė jenė tė mirinformuar plotėsisht. Kujtimet e mia, i kisha hedhur nė letėr pa kurrfarė qėllimi pėr t'i botuar. Por, atėhere, miqtė e mi dhe gruaja ime, Branka Petriē, mė bindėn qė ta botoj dorėshkrimin. Fėmijėve u kam treguar tė vėrtetėn duke i lėnė tė lirė tė zgjedhin mėnyrėn si tė jetojnė, ashtu siē kam bėrė dhe vetė. I respektoj zgjedhjet e fėmijėve ashtu si nėna ime Dija ka respektuar zgjedhjet tona.

Homen est nomen, (emri bėn njeriun) thonin romakėt. Emri juaj nė shqip do tė thotė tė jesh i bekuar nga zoti. Mendoni se ėshtė e vėrtetė? Thuhet se secili nga ne sjell mesazhe tė reja pozitive nga Zoti me lindjen e tij. Ju ē'mesazh keni sjellė?

Kam dashur qė me punėn time tė nderoj njerėzit. Pėr mua aktrimi i dikurshėm ishte njė mision i bekuar. Arti ka qenė mesazhi qė unė kam sjellė. Po tė mos kisha qenė aktor do tė isha dentist ose piktor. Nė tė vėrtetė, mė pėlqen tė pikturoj. Mendoj se dhe nėna ime Dija ishte e bekuar duke lindur tetė fėmijė dhe qė i la tė gjithė pas, por ka lėnė edhe shtatė nipėr dhe tre stėrnipė. Kjo ėshtė dhe pėrgjigja ime pėr pėrrallėn e bombės demografike nė Kosovė.

Mendoni se keni qenė me fat, qė keni patur tėrė kėtė karrierė? Do tė dilni pėrsėri nė skenė, tani afėr?

Njė fjalė e urtė shqiptare thotė: "Puno pak se Zoti tė ndihmon shumė". Duket sikur pavarėsisht nga puna e madhe dhe vetėmohuese, unė kam patur fat nė jetė, si individ por edhe si familje. Megjithatė jeta e njerėzve nė rajon, sidomos nė Kosovė nuk ėshtė aspak e lehtė. Pėr vite me radhė kam refuzuar tė luaj dhe mendoj se do tė vazhdoj ende. Pėr shkak tė gjithė kėsaj tė keqe tė madhe, kam humbur ēdo lloj sensi detyre dhe nuk ndjej asgjė pėr aktrimin. Nuk dua tė luaj mė.

Ju lutem, mund tė na tregoni diēka pėr punėn tuaj me regjisorin John Houston?

Ishte njė nder dhe privilegj pėr mua tė punoja me tė. Ai ishte njė njeri i rrallė autentik, aventurier i madh, artist brilant me zemėr tė madhe. Ai udhėtoi nė mbarė botėn. Me qėllim qė tė realizoja mė mirė rolin e kapiten Kaleb-it, duhet tė aplikoja rregullin e famshėm Stanislavski: " Ēfarė do tė bėja unė nė njė situatė si kjo?". John Houston ishte njė burrė me eksperiencė jashtėzakonisht tė madhe, boksier, aktor, oficer i kavalerisė meksikane nė rininė e tij. Ky njeri nuk kishte nevojė tė pyeste: "ēfarė do tė bėj?", sepse ai ishte gjeneral. Nė shfaqjen e parė tė filmit nga fundi ai mė pėrqafoi dhe mė tha: "Je i mirė djalosh!" ky ishte njė nga momentet mė tė lumtura nė tė gjithė jetėn time.