Copyright
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Copyright © ( nga angl. copy = kopje, Right = drejtë; sq. edhe Te drejta autorit ) është nje ligjë për të mbajtur drejten e verprës.
 |
Shënim: Kjo faqe duhet të pastrohet. Shikoni shkakun në fletën e diskutimit. |
[redaktoni] Historia
Gjithcka nisi ne nga fundi i 1700-es. Po, sepse nuk mund te thuhet qe para shekullit te XVIII e drejta e autorit ekzistonte, megjithsese krijuesit kishin disa privilegje pasi për te publikuar duheshin para. Ne 1709 ne Angli u krijua e drejta autorit, me nje statut te mbretereshes Anna. Ne 1791, nga 13 deri 19 janari, Parlamenti francez ne lidhje me spektaklet, me nje dekret legjislativ ndaloi perdorjen e veprave te autoreve ende ne jete pa lejen e tyre. Kjo e drejte, kalonte deri tek pasardhesit e autorit te cilet konsideroheshin si pronare te ligjshem te veprave deri ne 5 vjet pas vdekjes se krijuesit te tyre.
Nga 19 ý 24 korriku i 1793-shit dal, serish Parlamenti francez, pas disa shqyrtimesh, njohu me ligj te drejten e autoit për çdo shpikje. Ligji ne fjale është ende ne fuqi ne France, por me kalimin e kohes ka pesuar disa ndryshime te vogla. Sipas disa historianeve mbraotja e te drejtes se autorit lindi si nje nenprodukt i privatizimit te censures qeveritare qe fillimin e saj e pati ne Angline e shekullit te XVI-te.
Me 9 maj 1801 ne Itali, in Italia, Republika Cizalpine dhe Mbreteria italike deklaroi hyrjen ne fuqi te ligjit, te njohur si ýme e shenjta dhe me e vlefshmja proneý. Me 25 qershor te 1865, Mbreteria e Italise, e modifikoi disi kete ligj, i cili vazhdon edhe sot e kesaj dite te jete ne fuqi ne teritorin italian. Me 9 shtator te 1886 për te qartesuar mardheniet me te huajt u mblodh ýBashkimi Nderkombetar i Bernesý qe vuri disa rregulla mbi te drejten e autorit.
Kohet e fundit me sakte ne 2003, grupe mendimtaresh te cilit janë kunder shfrytezimit ekonomik te krijim intelektual te konsideruar si pasuri e njerezimit dhe perfitimeve qe kane bleresit e se drejtes se autorit, kane zhvilluar nje koncept te kundert, duke marre parasysh nje kuptim te dyfishte te gjuhes angleze (ne te cilen ýright" do te thote "drejte" por edhe "djathte") Ne vend te thone copright (e drejta e autorit) perdorin copyleft (kopje e lene) (duke perderur fjalen "left" qe do te thote ýmajtasý ose ýleneý pjesorja e se shkuares e foljes (me lene).
Aktualisht, me ardhjen e te internetit dhe teknologjive te ndryshme, e drejta e autorit behet gjithnje e me e veshtire për tu respektuar. Pririja është gati gjithnje e njejta, kopja e krijimeve qe mbajne te drejten e autorit është e ligjshme nese behet pa qellim perfitimi ose perdorimi personal, sic ndodh me fotokopjimin e librave nderkohe qe dicka e tille nuk është e drejte dhe jo me e ligjshme.
Ne France, për te ndergjegjesuar sadopak njerezit, disa shtepi botuese shkruajne me germa kapitale ne librat qe publikojne, kete fjali: ýLa Fotocopie Tue Le Livreý (Fotokopja vret librin) ndersa normativa italiane lejon prodhimin analog ose perdorimin privat te muzikes, ne rast se materiali ne fjale regjistrohet ne radio ose TV, por jo te shkarkohet nga interneti.
Kontrollet për te ruajtur dhe respektuar te drejten e autorit behen me ane te programeve ýsniffingte cilat lejojne hyrjen ne rrjetet peer-to-peer për te regjistruar adresat kopjuterike te individeve qe shkembjne materiale me te drejte autori. Cdo shoqeri qe ofron Internet duhet te kete nje regjister ku te mbaje çdo numer telefoni te klienteve qe zoterojne nje adrese Ip ne menyre qe sapo dikush te hyje ne internet te dihet identiteti i tij dhe te jete i kapshem ne rast shkelje.
Programet sniffing paraqesin nje problem te madh për sa i perket te drejtes se jetes private te çdo individi, pasi çdo program sniffing hyn ne rrjet dhe regjistron pa dijenine e perdoruesve, te cilet janë ne internet nga nje kompjuter private ne nje prone provate. Për te tilla ýpergjimeý nevoitet mandat nga prokuroria ose gjykata, pasi çdo menyre tjeter nuk do te ishte e ligjshme dhe ndiqet penalisht.Sipas disa juristeve denimet minimale dhe maksimale për kete shkelje nuk jana proporcionalisht te barabarta me ato te shkeljeve te tjera.
Te shkruash nje liber duhet kohe, leter dhe lapso ndersa publikimi i tij ka nevoje për fonde. E drejta e autorit u projektua nga shtepite botuese për te subvencionuar veteveten dhe jo krijuesit,. Nga pikpamja e publikimit nuk ka asnje ndryshim pasi sapo teknologjia a shtypjes te behet me ekonomike numri i shitjeve do te rritet pak a shume si te njejtat alternativa qe kane aktualisht muzikantet. Si rezultat do te ket gjithnje e me shume material te disponueshem dhe perzgjdhja midis autoreve do te jete me e gjere dhe e lire. Për me tepër zhvillimi i metejshem i Internet, do te sjelle dhe publikimin me kosto zero dhe autori do te kete pushtet te plote mbi krijimin e tij.
