Enciklopedia e artit shqiptar

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

Projekti Kombëtar i Zhvillimit (PKZH ) ka miratuar në 2003 dy projekte të rëndësishme; hartimin për herë të parë të Enciklopedisë së Artit Shqiptar, i cili tashmë është i mbaruar dhe pret vetem financimin për botim, si dhe hartimin e Enciklopedisë Shqiptare. Dy projekte që përgatiten nga një staf studiuesish të Akademisë së Shkencave.

Enciklopedia e Artit Shqiptar përfshin të gjitha lëmitë e zhvillimit të arteve në të gjitha hapësirat shqiptare, në Shqipëri, në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, diasporë. Pra do të jetë gjithpërfshirëse. Të tillë janë edhe studiuesit duke filluar nga Josif Papagjoni, Zana Shuteriqi, Ferid Hudhri, Moikom Zeqo, Jakup Mato, Kristaq Dhamo në Shqipëri, apo Nebi Islami, Shyqyri Nimani, Engjëll Berisha në Kosovë, e Luljeta Isaku në Maqedoni, të cilët përbëjnë bordin që ndjek ecurinë. Pjesa dërrmuese e punimeve do të hartohet nga ky bord, por janë afruar edhe shume e shume studiues të tjerë të njohur për zërat e ndryshme të arteve.

Kjo enciklopedi është e para i këtij lloji. Ky është një projekt ambicioz në kuadrin e Shqipërisë, kur ne e dimë se Shqipëria ende nuk ka enciklopedinë e saj, ka pasur një fjalor të hershëm enciklopedik dhe tani po bëhet fjalori i ri me dy vëllime, ndërsa Enciklopedia Shqiptare do të ketë gjashtë, apo tetë vëllime totale për hapësirën mbarëshqiptare. Fjalori i mëparshëm enciklopedik, që në koncept ndryshon nga enciklopedia, ka përfshirë disa nga këto zëra arti, në mënyrë cunguese. Dhe fjalori i ri enciklopedik i artit shqiptar, që po përgatitet tashmë për botim, përfshin edhe zëra të tjerë. Ndërsa projekti që unë drejtoj është enciklopedi dhe jo fjalor, dhe dallimi qëndron se ky i fundit është më i kufizuar; arti aty për shembull ka rreth 400-500 zëra nga 1200 që do të ketë në Enciklopedinë e Artit Shqiptar, që po përgatitim, e cila ka si specifikë se mbart elementë vlerësues për çdo autor; çfarë ai përfaqëson, cilat janë tiparet, profili i tij, nga se çmohen veprat e tij.

Po aspekti subjektiv, nga i cili shpesh rrezikohen studiuesit, edhe pse çlirimi prej tij është një nga “urdhëresat” për të qenë të tillë, a frigon ndopak? Për të shmangur subjektivitetin mos ndoshta do të duhej një angazhim më i madh nga ata që janë thirrur në bordin prej rreth 10 vetash që e përbëjnë, që do të thotë se për çdo lëmi mbeten shumë pak

Aspektit subjektiv asnjëherë nuk mund t’i shpëtohet. Ka perënduar një herë e mirë ajo kohë kur një punim, qoftë dhe një enciklopedi, ruan si të thuash së jashtmi vetëm pamjen krejtësisht zyrtare. Por meqenëse botimi do të mbajë emrin e Qendrës së Studimeve të Artit, pjesë e Akademisë së Shkencave, mendohet se mbart vlerësimin e mundshëm më të drejtë, nga vlerësime që mund të jepen nga studiues që punojnë në mënyrë individuale, sepse në rastin e enciklopedisë ka një bord prej 10 vetësh, emrat më të shquar në fushat e tyre, e kësisoj mendoj se ka dhe një lloj objektiviteti. Duke qenë se janë studiues që njohin mirë lëmitë e veta, vetvetiu ata do të dinë si ta vendosin e t’i japin vendin e duhur çdo zëri të veçantë. Ne nuk do ta ulim piacën për të rënë në vulgaritet, mediokritet, edhe pse do të kërkojmë një pasqyrim sa më të gjerë të artistëve. Dhe nuk do të jenë vetëm anëtart e bordit, që do të përgatisin Enciklopedinë, do të ketë edhe të tjerë që do të shkruajnë. Për artet figurative, për shembull, ka tre nga Shqipëria, dy nga Kosova. Por ama peshën kryesore do ta mbajnë bordistët.

Në janar te 2007 mendojme se mbarojnë edhe hallkat përfundimtare si skanimet e fotove, faqosjet dhe Enciklopedia preej rreth 1000 e ca faqesh bëhet gati për publikun.

Janë disa lloje zërash, në të vërtetë pesë kategori; zëri informativ me gjashtë-shtatë rreshta, ku bëjnë pjesë artistët minorë, por që kanë një kontribut; zëri i vogël deri në 18 rreshta; zëri i mesmë deri në 35 rreshta, zëri i madh deri në 60 dhe artikulli, që zakonisht do të vlerësojë gjinitë e artit si; kinematografia, arti figurativ, piktura monumentale, akuareli, grafika, simfonia, muzika orkestrale etj do të jenë mbi 60 rreshta. Mendoj që në këtë enciklopedi të bëjmë një sistemim të plotë, të ngjeshur të vlerave që ka krijuar arti shqiptar në shekuj, të emrave dhe them se do të jetë një kontribut goxha i mirë.

Vendin më të madh e zënë emrat, sepse në fund të fundit emri është kryesori. Dukuritë universale për shembull dihet që janë ato që janë edhe për to flitet pak fillimisht e pastaj futet në kontekstin shqiptar. Ne nuk do të bëjmë plotësisht historinë. Ajo do të jetë tejet e përmbledhur, konçize. Por nuk do të lihen pa përmendur edhe institucionet e artit, kompani muzikore, teatrale, galeritë që janë pjesë përbërëse e artit.

Arti pas viteve’ 90 sa do të pasqyrohet dhe a ju duket i vështirë për t’u rrokur, sepse dihet që ai është në formim e sipër dhe sa kohë është i tillë mund të mbartë mungesë qartësie?

Deri në çastin e faqosjes së enciklopedisë ne do të jemi të hapur për të sjellë çdo gjë të re që do të ndodhë në botën e artit shqiptar. Unë mendoj se mund të bëhet. Sepse sidoqoftë vlerat më të arrira janë filtruar, identifikuar. Do të shfrytëzohen të gjitha botimet gjatë kësaj kohe, madje në hyrje ne do të themi edhe burimet kryesore, dhe do të kemi si kriter që çdo zë të përmbajë në fund literaturën që është shfrytëzuar.

Po shtypi i këtyre viteve, i cili mund të mos jetë përfshirë në botime dhe mund të përmbajë mjaft gjëra interesante, a është llogaritur?

Edhe shtypi periodik me të rejat e tij në fushat e artit do të zërë vend, por nuk besoj të jetë parësor si libri, botimet universitare, shtypi shkencor, arkivat etj.

Çdokush do të ndjekë fushën e tij me impenjim maksimal. Dhe synimi im është që ta plotësojmë enciklopedinë deri ditën e fundit. Patëm një të dhënë të re, ne do ta bëjmë pjesë të enciklopedisë.

Arti i përpara viteve ’90 mbetet një problem i mprehtë, por mendoj se koha ka bërë punën e saj, ka filtruar mjaft; mendimi kritik ka operuar, mendimi shoqëror gjithashtu; të gjitha këto kanë krijuar një lloj vlerësimi. Nuk mund të themi se tashmë jemi në fillim të viteve ’90. Kanë kaluar 14 vjet dhe pak a shumë është krijuar një ide se çfarë lloj arti qe dhe çfarë poziviteti ka. Nuk mund të pohojmë në mënyrë a priori, sikur nuk mund të mohojmë në mënyrë a priori. Nuk ka dhe aq shumë për të stërholluar; nëse politikisht mohimi dhe pohimi bëhet më shpejt, vepra e artit jeton më ndryshe dhe më tej politikës. Veprat e realizimit socialist janë pjesë e historisë dhe nuk mund të veçohen. Ka pasur bota pjesë të errëta dhe përsëri shkruhet për to. Ashtu edhe ne, - kemi qenë ky popull, kemi pasur këtë kulturë - dhe kjo do të thuhet. Më i vështirë është aspekti historik, se njerëzit janë akoma gjallë, konfliktet janë ende të freskëta, por është gjë e madhe krijimi i hapit të parë. Nëse bëhet një ribotim tjetër, i pari mund të rishikohet vende-vende dhe kështu ecet drejt ekuilibrit.

Në fillim, pa u zgjatur shumë do të bëhet një paraqitje e koncpetit unviersal, shpjegim teorik se çdo të thotë, më pas do të futemi shpejt në kontekstin shqiptar.

Nuk ka shumë që është botuar një fjalor enciklopedik, i cili qarkullon në shitje, nga një shtëpi botuese private, në bashkëpunim me emra të njohur akademikësh. Si u duket krahasimisht me këtë që po përgatitet?

Ky që po përmendni ju ka shumë pasaktësira, unë nuk mund të flas dhe shumë për të, por nga aq sa e kam parë ka dhe mungesë hierarkie; në fund të fundit është një enciklopedi private që bëhet shpejt e shpejt edhe për të fituar. Ndërsa në rastin tonë ka një lloj përgjëgjësie se është botim akademik, bëhet nga njerëz që paguhen për këtë punë dhe çdo gjë kalohet me përgjegjësi në një sitë profesionistësh .

Ajo them se këtë vit do të miratohet si platformë konceptuale, sepse si fond është miratuar dhe vitin tjetër do të fillojë puna konkrete. Do të sjellë ndryshime sigurisht, sepse një pjesë e vlerave tona të mëdha kulturore ose mungojnë, ose janë pasqyruar cektësisht, ose janë mohuar. Kemi glorifikime për gjëra që nuk vlejnë, ose përdhosje. Si kemi edhe mbishtresime të pamerituara politike dhe idelogjike.

Ajo varet nga kritika shkencore, se si do t’i presë. Ndërsa për plagjatura, apo pastrime të thjeshta nuk ka se si të jetë, sepse secili nga ne vë emrin e tij; janë autorë të sa e sa librave, profesorë. Të dhënat dhe botimet, suplementet e artit, të dhënat e reja që dalin edhe në shtypin periodik do të shfrytëzohen sigurisht. Çfarë janë botime për artin do të kalohen të gjitha në filtër. Por kjo nuk do të thotë se nuk do të ketë gjëra të reja.