Albayrak Gazetesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Albayrak Gazetesi 1913 yılının Mart ayında Erzurum’da yayın hayatına başlamış bir gazetedir.

Gazetenin ilk kurucusu Selim Polat’tır. İttihat ve Terakki Partisinin yayın organı olarak kurulan gazete, Birinci Dünya Savaşı sırasında Erzurum’un Ruslar tarafından işgal edilmesi üzerine yayın hayatına bir süre ara vermiştir. Birinci Dünya Savaşı sonunda Rusların bölgeden çekilmeleri üzerine yeniden yayın hayatına başlamıştır.

Gazetenin yazı kadrosunda, Süleyman Necati, Sadettin Nüzhet (Ergun), Feridun Nafiz (Uzluk), Enver Behnan (Şapolyo), Cevat Dursunoğlu, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Ekrem Reşat ve Namdar Rahmi gibi isimler bulunuyordu.

İkinci açılışından itibaren gazete, Süleyman Necati (Güneri) adındaki genç tarafından “Vilayet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” nin yayın organı durumuna getirilmiştir. Gazetenin alt başlığında “Vilayet-i Şarkiye Ermenistan Olamaz” ibaresi yer alıyordu. Aylarca aynı manşet kullanıldı. Gazete, Doğu Bölgesi’nin en etkili propaganda aracı ve kongreler döneminin önemli tarihi kaynaklarındandır. 1921 yılında gazetenin ikinci dönem yayın hayatı da sona ermiştir.

Gazete, özellikle, Doğu Anadolu Bölgesinde başlayan haksız işgal hareketlerine karşı tepkisini, yayınladığı dizi yazılarla ve haberlerle Türk kamuoyuna duyurmaya çalışmıştır. Bölgenin Türk vatanı olduğu, Türk topraklarından kopartılamayacağı savunulmuştur. Bunun yanında bölge halkının işgaller karşısında bilinçlendirilmesi, birlik halinde işgale karşı mücadele edilmesi fikri ön plana çıkartılarak Milli Mücadele Hareketine katkıda bulunulmuştur. Ayrıca gazete yayınladığı yazılarla Heyet-i Temsiliye’nin çalışmalarına da destek olmuş, halkın örgütlenip Kuvayı Milliye birlikleri oluşturarak mücadeleye girişmesi konusunda teşvik edici rol oynamış, mücadeleyle ilgili haberleri Türk ve dünya kamuoyuna duyurmaya devam etmiştir.

Gazetenin altıncı sayısından itibaren Ermenilerin bölge halkına uyguladığı zulüm ayrıntılarıyla gazetenin sütunlarına taşınmış, halkın tehlikeyi öğrenmesi ve tedbir alması gerekliliği anlatılmıştır.

Albayrak Gazetesi Kastamonu’da Açıksöz, Ankara’da Hakimiyet-i Milliye, Sivas’ta İrade-i Milliye, Konya’da Öğüt Gazetesi gibi gazetelerle birlikte milli konulara ağırlık vermiş, ayrıca Doğu Anadolu’da Ermenistan yaratma çaba ve gayretlerine karşı çıkan bir yayın faaliyeti yapmış ve konuyu sütunlarına taşıyarak iç ve dış kamuoyunu etkilemeye çalışmıştır.

[değiştir] Haberler

Albayrak Gazetesi, işgale karşı direnen şehirlerle ilgili haberlerini, yorumlarla birlikte Ekim 1920 başından Mart ayı ortalarına kadar sürdürmüştür. "Türk Varlığından Ayrılık Kabul Etmeyen Vatan Bucaklarından" başlıklı köşede de, seri makalelerle kamuoyu yaratma gayreti göze çarpmaktadır.

“Öz Yurtlarımız İçin”, “Yine Aziz Yurtlarımız İçin”, “Hakka Karşı Silah Çekilmemelidir”, “İnsaniyet Ağlasın” ve benzeri başlıklar altında çıkan yazılar, genellikle “Muştak Sadık” ya da “Mithat” imzasıyla yayımlanmıştır.

"Vatan tubâsında, mukaddes bir dal,

Şarkî Anadolu İslam Ocağı,

Ellere verilmez canan kucağı,

Adana, Urfa’yı unutmak muhal

Hâtırdan çıkar mı Maraş İlleri?..."

[değiştir] İşgaller ve cephelerle ilgili haberler

Kuvayı Milliye ile Fransızlar arasında Urfa’da süren çatışmalarla ilgili haberler:

"Urfa’da İslamlarla bir çoğu Fransız elbiseli Ermeni olan bir Fransız müfrezesi arasında müsademe başlamıştır. Fransızların İslam ahaliye olan tecavüzleri civar aşiretleri müteessir ederek galeyanlarına sebep olmuştur. Bir çok aşiretinde müsademeye katılacağına ihtimal verilmektedir."

"Urfa’nın Tahliyesi: Mevsuken aldığımız habere göre, yabancı işgal kuvvetleri, Urfa’yı tahliyeye ve orada bulunan Ermeniler, demir yolundan Adana’ya doğru kaçmaya başlamışlardır. Toros Dağları’nın güneyinde taşıyla, toprağıyla, kanıyla ve her şeyi ile Türk olan mübarek yurtlarımızdan biri de Urfa’dır. Bu sancağın ruhu o kadar millidir ki, türküleri, mayaları (Manileri?) okundukça bütün Anadolu Türk’ünün gönlünde derin heyecanlar, bedii hazlar husüle gelir. Hissen, ruhen bu derece müttehid olan bu kıtayı, anavatandan ayırmayı düşünmek bile hak ve adalete karşı isyan etmek demektir...”

“Öz Yurtlarımız İçin” başlıklı haberden:

"Adana, Maraş, Urfa, Antep gibi Türk’ün öz yurtlarında sanki bir takım emrivakiler ihdasına doğru adımlar atıldığını, kemal-i hüzün ile haber alıyoruz. “İnsan Hakları Beyannamesi” ile insanlığa yeni bir nur ve hayat bahşeden necip Fransızların, bir asır sonra bu adil ve hak yolundan rücû ile bir milletin hakkı hürriyet ve istiklalini sırf kuvvetle diğerine vermeye çalışacağına inanmak, bizim için gayri mümkündür..."

“Mustuhbarat-ı Husussiye” başlıklı Antep’le ilgili haberden

"Kilis’ten Ayıntab’a giden bir tabur miktarında Fransız müfrezesi Kuvva-i Milliye ile müsademe etmiş birçok maktûl ve mühimmat terk edilmiştir.”

Anadolu Ajansı'ndan alınan bir haberden:

"Nisan başlarında Ayıntab’a giden bir tabur Fransız askerlerinin ahali-i mahalliyenin mumânâtı üzerine top ve dört makinalı tüfenk terk ederek mağluben ricat ettiği bildiriliyor."

“Cenup Cephesi” başlıklı haberden:

"Ayıntab’da hakim noktaya yerleşen Fransızlar her gün şehrin muhtelif İslam mahallesine ve camilere ateş etmekte ve masum birçok İslamların şahadetine sebebiyet vermektedirler. Ermeniler bomba ve gazlı paçavralarla İslam hanelerini ihrak eylemektedirler. Müdafaa-i nefs için islamların tahsin ettikleri Çınarlı Cami’nin kubbesi Ermeniler tarafından delinerek derununa bomba atılmaya başlanmıştır."

“Adana Cephesi” başlıklı haberden:

"Adana Cephesinde 15. 8. 36’da Ayıntab mıntıkasındaki düşman mevzilerine yaptığımız taarruz başarıyla neticelenmiş, düşman Kurbanbaba tepesinden tard edilmiştir. 15. 8. 36 gecesi Ayıntab’ın Cenup şimalindeki Hacıbaba şarkındaki Üzümlük (?) sırtları işgal edilmiştir. Bunu takip eden günlerde de taarruza devam edilerek Kuvva-i Milliye’miz Fransızların hattı muhasarasını yarmışlardır."

“Cenup Cephesi” başlıklı haberden:

"Ayıntab mıntıkasında müdafiin ile düşman arasında topçu ve makineli tüfek ateşi karşılıklı devam etmiştir. Ayıntab mıntıkasında düşman bermûtad kasabaya fasılalı topçu ateşi açmıştır. 20. 10. 36’da sınıfı muhtelifeden mürekkeb kuvvetli bir düşman müfrezesi ile Namık Boğazı’nda cereyan eden muharebede düşmana iki yüzden fazla zayiat verdirilmiş ve mühim miktarda erzak istiğnam edilmiştir."

"28. 10. 1920’de Ayıntab Cephesi’nde müfrezemiz Kuşçutepesi’ni işgal etmiştir. 1. 11. 1920’de Ayıntab mıntıkasının şimal ve cenubunda bir düşman taarruzu tard edilmiştir."

"Ayıntab mıntıkasında İslahiye civarında düşmana taarruz yapılmış ve bir miktar asker esir alınmıştır. Tarsus’da düşmana 20 maktûl verdirilmiştir. Ayıntab civarındaki muharebatta düşmandan otomatik tüfenkler ve beş hayvan iğtinam edilmiştir. Adana Cephesi Tarsus şarkında ilerlemek isteyen düşman kuvvetleri tard edilmiştir. Adana Cephesi şimalinde vuku bulan düşman taarruzu tevkif edildi. Ayıntab mıntıkasında Hacı Baba Türbesini işgal eden düşman tard edilmiş, türbe istirdad edilmiştir."

[değiştir] Ermeni olaylarıyla ilgili haberler

Gazetede cephelerin yanısıra Ermenilerle yapılan mücadeleler, kazanılan zaferler ve elde edilen silah ve teçhizat hakkında da haberlere yer verilmiştir. Bunlar genellikle Kars, Oltu, Sarıkamış, Merdanik ve çevresinde yapılan mücadele ve bölgenin Ermeni işgalinden kurtarılmasıyla ilgilidir.

22 Nisan 1919 tarihinde yayınlanan altıncı sayıda “Ermeni Vahşetlerinden” başlığı altında yayımlanan şiirle başlayan yayınlar çeşitli yazılarla sürmüştür.

Bu haberlerin büyük bölümü gazetede “Kafkas Haberleri”, “Vilayeti Şarkiye Ermenistan Olamaz”, “Ermenilerin Hakkımızda Reva Gördükleri Feci Zulümler Tahkikatından Tehcirden Evvel” ve “Ermeni Mezaliminden Bir Numune Daha”, “Müstahbarat-ı Hususiye”, “Şark Haberleri”, “Taşnak Mezâlimi”, “Anadolu Ajansı”, “Aras Nehrinin Şimal ve Cenûbunda Iğdır Havalisinde Ermeniler Tarafından Harap Ve Ahâlisi Katliâm Edilen Karye İstatistiği” başlıkları altında yayımlanmıştır.

“Ermeniler Merdanik’ten kaçtılar" başlıklı yazıdan:

“Oltu ve havalisini zapt etmek ve oraları da ma’sum kanını boyamak üzre Ermenilerin Merdanik’e saldırılarda bulunduklarının işitildiği bu kere sınırdan gelen... bir kişinin tahminen verdiği habere göre Oltu’da yaşayan müslüman halkın her türlü ayrılığı bir yana bırakarak nefis ve namus müdafasıyla hareket etmeleri üzerine Ermenilerin Merdanik havalisini tamamiyle boşaltarak kaçtıkları bildirilmiştir.”

“Mustahbarat-ı Hususiye” başlıklı bir haberden:

“Ermenilerin 1200 piyade ve süvari ve top miktarı meçhul makineli tüfekten mürekkep bir kuvveti 19-6-36’da Bardiz, Allâhüekber Dağı … Şatarkos hattında şûrâ kuvvetlerine habersiz taarruz etmiştir. Ermenilerin bu âni baskınları karşısında şûrâ kuvvetlerinin bir kısmı bidâyette tebdil-i mevzi etmişlerse de bilâhare takviye olunarak Ermeni kuvvetlerini takip ve mukabil taarruzla Allâhüekber Dağı’na Ermenileri geri atmışlardır. Bu muhaberede şûrâ kuvvetleri Ermenilere telefât-ı külliye verdirmiş ve fedâkârlık göstermişlerdir. Yalnız Allâhüekber Dağı’nda Ermeniler çok maktul bırakmıştır."

"Zengibasar ahâli-i İslâmiyesi Uluhan civarında şimendüfer köprüsünü tahrip ve üç defa taarruza kalkan Ermenileri birçok telefatla münhezimen ric’ate mecbur etmişlerdir. Şura kuvvetlerinin gösterdiği şecaat ve cesaret pek şâyân-ı takdirdir.”

“Müstahbarât-ı Husûsiye” başlıklı haberden:

“Daşnak Ermenilerin Oltu taraflarında bir müddetten beri o havâli ahâli-i İslâmiyesini mütemâdiyen izhâç, mahsûl ve emvâline tecavüz etmek suretiyle devam ettirdikleri zulüm ve teaddilerine mâni’ olmak üzere Oltu Milis kıtaatı tarafından yapılan mukabil harekette Ermeniler ric’ata mecbur edilmiş, Ermeniler’den 60 top iki makineli tüfek, bir kamyon ve birçok ganâim alınmış ve bu suretle işbu cephedeki Daşnaklar bütün toplarını zâyi’ etmişlerdir. Şimdiye kadar bıraktıkları maktul 200’ü mütecaviz olup miktar-ı hakikisi ve ganâim miktarı henüz tamamen tespit edilememiştir. Milis keşif kolları Merdanik havalisine kadar gitmişlerdir. Birçok makineli tüfenk, sehpa ve namluları da elimize geçmiştir. Evvelce Merdanik havalisinde kalan müslümanlar bu defa müsellah oldukları halde tarafımıza iltihak etmiş ve bunlar da firar eden Daşnak çetelerine hayli telefât verdirmişlerdir.”

“Sarıkamış’ın Zabtı” başlıklı yazıdan:

“Kıtaâtımız 28 Eylül’de saat altı otuz evvelde Şorpahaç Dağı, Lizmadır Dağı, Hurumayı Deresi Dağı, Çamar Bağı, Paldum Gediği, Gelintaşı Bağı, Eşek Meydanı Dağı’nı zabt etmiştir. Ermenilerden gece baskını ile iki top ile bir makineli tüfenk, gündüz ki harekette de üç top alınmıştır. Ermenilerden şimdiye kadar cem’an yedi top, iki ağır makineli tüfenk iğtinam edilmiş ve iki esir alınmış ve kendilerine iki yüzü mütecaviz maktul bıraktırılmıştır. Zayiatımız iki şehit beş yaralıdır.”

“Kars’a Doğru” başlıklı yazıdan:

“Kıtaâtımız 28.10.336 günü Kars’ın on beş kilometre şarkındaki Küçük ve Büyük Yahnilerle Vezin Köyü ve on kilometre cenubundaki Mağaracık Köyü’nü zabt etmiştir. Düşman Vezin Köyü’nde elli maktul bırakmıştır. Kars ile Gümrü arasındaki şimendifer hattı ve telgraf telleri kıtaâtımız tarafından tahrib edilmiştir.”

“Kars’a Cenup’dan en ziyâde hâkim olan Akbaba Dağı ile civârındaki köyler ve Kars-Azerbaycan 8-10 kilometrede hâkim olan müstahkem tepeler kıtaâtımız tarafından zabt olunmuştur...”

“Kars Alındı” başlıklı, Muştak Sadık imzalı yazıdan:

“30.10.336 öğle vakti Kars şehri zabt edilerek şanlı ordumuz şanlı bayrağını istihkâmatına dikmiştir. Cihan Harbi’nin mütârekesinde elimizden çıkarmak mecbûriyetinde kaldığımız “Kars” şehri nihâyet müteessir ve müntezrî bulunduğu bayrağımızı tekrar ufuklarında görmeğe muvaffak oldu. Bu görüşün ve bu vesallik esas kıymeti mütârekeden beri Revan’da ve evliye-i selâsemizin bir kısmında türemekle kalmayıp Şark vilâyetlerimize göz diken, Cenûbî Anadolu’da Fransız kuvvetiyle tekâlüf ederek can damarımıza kadar el atmak isteyen aç gözlü Ermeni komitacılarına verilen derstedir.”

“Ermeni Vahşetlerinden” başlıklı, Alvabi Köyü’nde yaşananlara ilişkin yazıdan:

“Bu öksüz köy niçin böyle için için ağlıyor! Ona da mı zâlim ulaştı? Niçin böyle bir magnadan kızıl kanlar çağlıyor! Ona da mı gam yetişti, boynuna zincir dolandı? Yeter Tanrı aşkına!

...Nerde senin altun saçlu, pak alunlu kızların! Sen dururken nasıl bunlar vahşiyâne ezildi? Sen dururken nasıl bunlar kızgın şişe dizildi? Yazık bu halleri görmedi mi gözlerin? Söyle Allah aşkına!

Söyle nasıl ma’mûreler, medreseler yıkıldı? Söyle nasıl Müslümanlar, Câmilerde yakıldı? Keşke bu gün bu hicrânı görmeyeydim, ne olacak! Yeter Allah aşkına!...”

“Ermenilerin Hakkımızda Revâ Gördükleri Feci’ Zulümler Tahkîkâtından Tehcirden Evvel” başlıklı yazıdan:

“Ermeni mezâlimine şâhit olduğu anlaşılan Van’ın Halil Ağa mahallesinden Suudluzâde Necip Efendi Van’ın Ermeniler tarafından işgâl edildiği gün firâra muvaffak olarak Adilcevaz’a doğru gittiğini amcazâdesi Suudluzâde Musâhabe Ketebesi’nden Tevfik Efendi zevcesiyle Kâimakâm Tâhir Bey’in oğlu Mahmud Bey âilesi ve Hacı Abdizâde Derviş Efendi ve Çarmıklızâde Âkif Efendi ve Kavas Şâkirzâde Şâkirağa aileleri nezdlerinde seksen kadın ve çocuk olduğu halde hicret etmek üzre gemiyle Tatvan iskelesine gitmekteler iken Ermeni gemicileri bunları Âdilcevaz’ın Bereket iskelesine çıkarıp oradaki Ermeni çetelerine teslim eylediklerini ve umûmunun itlâf olduklarını mezkûr iskele civârından Ahlat’a geçmekte iken naaşlarını görüp teşhis edildiğini beyân eyledi.”

“Ermenilerin Van’ın çevre mahalle ve karyelerinden toplanan yüzlerce kadınlardan genç olanlardan birkaç yüzünü tefrîk edip diğerlerini öldürdüklerini ve tefrîk eylediklerini alıp Van’a götürüp hapseyledikleri ve umûmunun ırzına taarruz edildiği ve kendisi de taarruz olunanların meyânında bulunduğunu ve şimdi terk edecekleri gün bu kadınları da itlâf edip yalnız kendisini ekmekçi sıfatıyla (Edîr) adasına götürdüklerini ve orada tahsin ederek askerlerimize karşı duran Ermenilere hizmet eylediğini ve bilahare adanın teslimi üzerine tehâyüscâne muvaffak olduğunu ve düçâr-ı zâlim olanlardan Şeyh Emin’e Karyeli Celîl Çavuş kerîmesi ve Mavi oğlu Haydar zevcesi Fedâ’nın kafasını taş ile ezdiklerini ve kucağındaki iki yaşındaki kerîmesini öldürdükten sonra vâlidesinin memesini yararak masumun kafasını arasına soktuklarını ve Recep oğlu İsmâil’in kerîmesi Hafîze’yi de Hızır karyesinin Taşkesen deresinde (Gûm) karyeli Ermeni Şitarak’ın riyâsetindeki çetenin faal-i şânî’ icrâsından sonra itlafla karnını yarıp üç yaşındaki mahdûmunu öldürüp karnına soktuklarını Hızır karyesinden Abdullah kızı Beyaz’a da yine Taşkesen mevkiinde fa’al-i şenî’ icrâ ve kurşunla itlâf eylediklerini ve Hızır karyeli Mavi oğullarından Derviş Haydar ve adı Beşir oğlu İsmâil, Yakup oğlu Derviş birâderi Çeçen, Yunus oğlu ve birâderi Reşid ve amcası İbrâhim, Eyüp oğlu Reşit birâderi Zerfo Avvâl’ın oğlu Eyüp birâderi Mâhir, kayın birâderi Mustafa oğlu Ahmed, köy imamı Molla Resul oğlu Mehmed ve Acemoğlu Bekir, birâderi Silo, Mahmud oğlu İbiş ve mahdûmu Ali, Recep oğlu İsmâil, Abdullah oğlu Mehmed Ağa ve mahdûmları Seyyîd Hakkı ve Selîm mahdûmu Sabad ve Mahî oğlu Hakkı birâderi Ado’nun İslâmlarını ve daha yüzlerce İslâm’ın imhâ olunduklarını beyân eyledi.”

“Kafkas Haberleri” başlıklı yazılardan:

“Kağızman eşrafı Ermeniler tarafından toplanarak mechul bir cihete sevk olunmuşlar idi. Bunlardan biçâre Mehmed Bey’in cesedi ahiren Kars’a merbut küçük … karyesi civarında bulunmuştur. Mazlumun kaba ellerinde açtıkları ceblere ellerini sokarak vesa’ir ağza alınmayan işkenceler yapılarak o haliyle şehid edilmiştir. Diğer eşraftan henüz bir haber yoktur ma’haza aynı akibet-i faciaya uğradıklarında hiç şüphe yoktur. Ermenilerin İslâmlar hakkında tatbik ettikleri usul imha- keşif İslam mıntıkalarına büyük kuvvetlerle hücum itmek, Ermenilikle karışık olan mıntıkalarda Ermenileri gerilere celb ve tehcir itdirerek İslamları yalnız bırakmak ba’de büyük Ermeni kuvvetleri getirerek birdenbire İslâm köylerini bastırmak, yakıp yıkmak, insanları kesip boğmak ve kalan malları talan etmektir...”

“Dokuz aydan beri Ermeni idâre-i zâlimesi altında yaşayan Kars havâlisi İslamlarının çekmedikleri zulüm görmedikleri işkence kalmamıştır. Re’yü’l-ayn şahidi bulunduğum bazı cinayeti arz ediyorum.

1. Kars Nâhiyesi’nde kâim Başgedikler istasyonunda 20 Nisan, sene 30 tarihinde Kağızmanlı yedi Müslüman’ı Ermeni askerleri vagondan aşağı atarak tren hattından biraz uzağa götürdükten sonra pek feci bir surette katleyledikleri gibi üzerinde bulunan nükûd ve elbiselerini der-kâmilen soymuşlardır.

2. Kağızman mutasarrıfı Arslan Bukof ve Ahmet İsmail Bukof’un beraberlerinde bulunan üç kadını (Benli Ahmet) istasyonu yakınlarında yine pek şenî’ ve feci bir tarzda katlederek zavallıların parça parça edilen cesetleri ortalıkta bırakılmıştır.

3. Göle Nahiyesi’nde Şıh Ahmet Efendi hazretlerini (Demir Kapu’da) gündüz aleni bir suretle üzerine taşlar yağdırarak ızdırâbât-ı elimiye içinde şehîd etmişlerdir.

4. Bundan birkaç gün mukaddem Horasan Nahiyesi’nde 18 kadın ve çocuğu Aras Çayı kenarına götürüp üzerine ateş ederek bu masumları da mezkûr çaya dökmek suretiyle telef etmişlerdir.

5. Yine Kağızman şürefâsından İsmail Binzâde Mehmet Beğ’in bütün emvâlini talan ettikten sonra kendisini hapis eyledikten sonra 19 nüfustan ibaret olan ailesi bir lokma ekmeğe muhtaç olarak ölüme mahkûm bir halde bırakılmıştır.

6. Sürmeli Kazası ahâlisinin istirhâmını Ermeni hükümetine gönderilen milletvekillerinden Hasan oğlu Müthiş Abbas ve Molla Hamid oğlu Molla Muhtar ile beraberlerinde bulunan sekiz arkadaş, Ermeni Hükümeti Harbiye Nâzır-ı Müsteşarı (Devron’un) huzûr-ı ihtişâmında pek vahşiyâne bir surette katlolunmuşlardır.

7. Soğanlı Nahiyesi’nin (Sübhan Azad) Karyesi’ni Ermeni askerleri talan ve yağma ettikten sonra 16 yaşlarında bulunan bâkire bir Müslüman kızını da beraberlerinde götürmüşlerdir.

8. Oltu-Soğanlı hududunda bulunan Kürekçi Karyeli Salih Oğlu Süleyman Ağayı da Ermeniler Sarıkamış’a götürerek vücudunu ortadan kaldırmışlardır.

9. 21 Teşrîn-i Evvel sene 35 tarihinde Sarıkamış kumandanı Balkovi’nin (Mirimanof) maiyetine yüz elli Ermeni askeriyle yüz kadar da yağmacı sivil Ermeni ahâlisi iki top ve dört mitralyöz (Allahüekber) Dağına çıkarak yanındaki talancı sivillerini Bitlis vilâyetli Ersağan taht-ı kumandasında Kusur Nahiyesi’nin Ersinin Karyesi’nin 450 re’s kara sığır malını sürdürmüştür...”

“Kafkasya Haberleri” başlıklı yazıdan:

“İslâm Şûrâ Heyeti tarafından idâre edilmekte olan Zarşad Kazâsı’na Ermeniler taarruz ederek Şubat’ın 3’ünden 9’una kadar devam eden kanlı muharebattan sonra teslime mecbur kalan Mamak, Ağzı Açık, Bendevan, Hanak ve Çanık Karyesi Müslümanlarını bin türlü işkencelerden sonra esir sıfatıyla Kars’a götürmüşlerdir. Karahan ve Güvercin karyelerine ansızın taarruz eden Ermeniler her karyeyi 16 topla döverek taş üstünde taş bırakmadıkları gibi Keçili ve Şahinler karyesi ahâlisinden 120 kadar kadın ve çocuk karlar üzerinde süngü ve kasatura ile parça parça edilerek bırakılmışlardır.”

“Müstahbarat-ı Hususiye” başlıklı yazıdan:

“Danik’in mağlubiyeti henüz bilinmediği bir zamanda Ermeniler de Zarşad, Ardahan istikâmetlerinden Çıldır’a, Akbaba’ya taarruza başlamışlardı. Ermeniler bu taarruzda Zarşad’da işgal ettikleri karyelerdeki eşya ve mevâşiyi Kars’a ve Revan’a sevk etmektedirler. Ermeniler yüz seksen kadar kadını insâniyetin hayâ ettiği en şani’ tecâvüzât ve işkenceler yaparak sefil ve perişan bir surette Kars’a götürmüşlerdir. Kafkasya’da artık istinadgâhları kalmayan Ermenilerin harekât-ı atiyesinin ne şekil alacağı görülecektir.”

“Şark Haberleri” başlıklı yazıdan:

“Kars’ın şimal karyesindeki Çakmak köyünden 3 milyon Manat ve iki yüz at isteyen, piyâde top ve makineli tüfenkten mürekkep bir Ermeni kuvveti köyü tazyîk ve tahrip ederek ahâlinin emvâl ve eşyâsını gasp ve yağma etmiştir. Kezâ 27 pâre İslâm köyünden Ermeniler, fidye-i necât alarak 90 bin Manat istemişler ve vermedikleri taktirde Çakmak Köyü’nün akıbetine uğratılacaklarını beyân etmişlerdir.

...Revan’da Ermeniler İslâmların ileri gelenlerinden 92 kişi tevkîf etmişlerdir. Bunların içinde Azerbaycan Ateşemiliteri de vardır. Azerbaycan Hükümeti de Ermeni mümessil-i siyasisi Mardinos Aratonya’yı tevkîf etmiştir...”

“Müstahbarât-ı Husûsiye” başlıklı yazıdan:

“Ermenistan dahilinde Bolşeviklik ihtilâli vesilesiyle ahâli-i İslâmiye yeniden kıtal ve mezâlime uğramağa başlamış son günlerde pek ziyâde artan Ermeni hunharlığının bu yeni tecâvüzlerinden hayat ve namusunu kurtarabilenler hudutlarımıza akın etmiştir."

Ermeniler Sarıkamış ile Kars arasındaki İslâm köylerine tecavüze, para, mâl ve silah talebi bahanesiyle ahâliyi tedhişe başlamışlardır.

3 Haziran’da Sarıkamış şimâl-i şarkıyesindeki Novuselim Köyü’ne Ermeniler baskın yaparak köyün hayvanat ve eşyalarını yağma etmiştir.

Karaçayır, Çıldır, Akpikâr, Kırpınar İslâm köyleri Ermeniler tarafından yağma ve kaçamayan ahâliden Iğdır karyesinde beş ve Akpınar’da kezâ beş nüfus pek câniyâne bir surette katledilmişlerdir.

Sarıkamış, Azboğa İslâm karyelerinde Ermeniler tarafından ihâta edilerek ahâlisinin katliâma uğradıkları kemâl-i esefle haber alınmıştır.

23-24 Mart gecesi Zengibasar Mıntıkası civarında Cebecalı Karyesi’nin İslâm ahâlisi kâmilen süngüden geçirilmiştir.

27 Mayıs’ta bir Ermeni müfrezesinin baskınına uğrayan Sarıkamış şimalindeki Laloğlu ile Nuvoselim’in şimâl-İslâmlar garbîsinde İslâm karyesi ahâlisi ölüm tehditleri karşısında ve pek perişan bir halde hudutlarımıza iltica etmişlerdir. Bir baskında da Bağlı Karyesi’nden beş kadın üç erkek, Delaloğlu’ndan üç kız şehit olmuştur. Bu köylerden başka Aşağı Savlet, Yukarı Savlet, Çaylaklı…, Başköy, Beyköy, Zalice, Yeniköy Karyeleri ahalisi de bütün mal ve eşyalarını, yurtlarını bırakarak hayat ve namuslarının uğrayacağı felâketli akıbetlerden kurtulmak için Bardiz havalisinden hududumuza hicret ediyorlar.

Ermeniler, Kars vilâyetine tabi’ Şuraoil Kazası’nın İncedere, Erkinis,Tıkınıs Karyeleri ahali-i İslâmiyesine katliam icrasına başlamışlardır. Mezkûr karyeleri tahrib, eşya ve mallarını yağma, İslâm kadınlarının namusları gâyemal ve birçok mezâlim icrâ edilmiştir. Bu köylerden kaçan 60 araba ile 576 nüfus 1 Haziran’da Oltu Mutasarrıflığı’na müracaatla iskân ve iâşelerini taleb eylemişlerdir.”

“Tarihî Bir Nota” başlığı altında Onbeşinci Kolordu Kumandanı Kazım Karabekir tarafından İngiliz temsilcilerinin ifadeleri ile Ermenilerin yaptıkları mezalim dile getirilmiştir:

"Erivan Ermeni Cumhûriyeti Askerî Kumandanlığı’na Ermeniler Hükümeti dâhilinde kalan İslâm-ı ahâliye öteden beri yapılan mezâlim ve kıtâl gâyet sahih malumatla tevsîk edilmiş ve Ermeniler tarafından bu mezâlimin yapıldığı Erzurum’daki İngiliz mümessili Kaymakam Mister Ravlifon’un meşhûdât ve ifâdesiyle de te’yit eylemiş ve evlâd u ayâlini mal ve manalını zâyi’ ederek aç ve perişan sûrette bize iltica eden binlerce muhacirleri Amerikan Ceneral Harbut heyeti dahi görmüş ve mezalimin şâhidi olmuştur. Ve hatta kita’ at ve ahalimizin gözü önünde bile birçok İslâm köyleri top ve makineli tüfenkle mücehhez Ermeni kıta’atı askeriyesi tarafından tahrip ve imha olunmuştur. İş bu harekata nihayet verileceği ümit edilmiş iken mateessüf 336 senesi şubatı ibtidasında biri bilhassa…, Akbaba, Zarşad ve Çıldır mıntıkasındaki ahali-i islâmiyeye yapılan mezâlim daha ziyâde arttırılmıştır. Mezkur mıntıkada yirmi sekiz pare İslâm Köyü’nün tahrib ve iki bini mütecâviz nüfusun katl ve birçok eşyâ ve hayvanâtın gasb edildiği ve genç İslâm kadınlarının alınıp Kars’a ve Gümrü’ye götürüldüğü ve köylerden kaçabilen yüzlerce kadın çoluk ve çocuğun dağlarda donup öldükleri ve İslâmlarının mal, can, ırz ve namuslarına yapılan bu tecâvüzün hâlâ devâm etmekte olduğu mevsuken haber almaktadır. Din kardeşlerine karşı yapılan bu şena’at ve fecaati işiten bütün Müslüman ahâli ve efrâd-ı askeriye ve bilhassa akraba ve kabilelerinden birçoğu idâremiz altındaki mahallerde bulunan asâyir halkı fevkalâde galeyân ve heyecâna gelmiştir...”

“Anadolu Ajansı” başlıklı yazıdan:

“Kafkasya’da Ermeni fecayii her gün şiddetle devam ediyor. Ermeniler Kars’ın şimâl-i garbisindeki Çakmak Köyü’nden üç milyon Manat iki yüz at almışlar ve köyü tahrip etmişlerdir. Ermeni zulüm ve tahakkümü altında ezilen İslâmlar hudut kumandanlarımıza mütevelliyen müracaatta bulunarak istimdat etmektedirler. Hududumuzun haricindeki İslâmları kâmilen katl ve mallarının yağma edilmesi için Ermeniler tarafından hazırlık yapılmaktadır.” denilmektedir."

“Taşnak Mezâlimi” başlıklı yazıdan:

“Muzaffer Şark Ordumuzun Ermeniler tarafından vaktiyle işgal edilen havalideki ileri harekâtı üzerine Ermeniler tarafından ibkâ’ ve irtikâb olunan senâ’atin derece-i vüs’at ve şiddeti meydana çıkmış ve bu hareket-i hunharânenin şarkta nüfus-ı İslâmiyeyi tamamen imhaya ma’tuf olduğu mertebe-i sübuta varmıştır."

"I. Kars vilâyetinin altmış köyden ibâret olan Şuragil Kazası ahalisi kâmilen dağılmıştır. Bunlardan bir kısmı Ermeniler tarafından katl edilmiş diğer kısmı da şark vilâyetlerimizle Azerbaycan’a ilticâ etmiştir. Kaza halkına ait olan hayvanat kâmilen gasb olunmuştur. Otuz bin nüfusa ve 150000 ağnam ve mevâşiye mâlik olan bu kazanın zayiât-ı hakikiyesi muhâcirinin memleketlerine avdetinden sonra anlaşılacaktır."

"II. 25000 nüfuslu Zarşad Kazası ahalisinden 5000 kişi itlâf edilmiş ve kazanın 60000 miktarında olan ağnam ve mevâşisi gasb olunmuştur. Son günlerde Gümrü istikâmetine ric’at eden Ermeniler bu kaza ahalisinden birçoklarını arabalarıyla ve hayvanlarıyla beraber götürmüşlerdir."

"III. 60 köyden ibaret olan Sarıkamış Kazası’nın 57 köyü kâmilen tahrib ve emvâl-i gasb edilmiş ve köylerde ahalinin kısm-ı a’zamı katl ve hayvanâtı gasb olunmuştur. Yalnız 60 köyden üç köy kurtulmuş ise de bu köylerin de hayvanâtı Ermeniler tarafından gasb edilmiştir."

"IV. Nefs-i Kars’ta bulunan 2000 İslâm nüfustan 900’ü muhtelif mahallere hicret etmiş ve 700 kişi de Ermeniler tarafından itlâf edilmiştir. Bugün Kars’ta ancak 300 Müslümân kalmıştır. Kağızman’da 30 köyden ibâret olan Götürüyle Nâhiyesi ahalisinin nasfî itlâf edilmiş nısf diğeri muhtelif mahallere hicrete mecbur kalmıştır. Bu köylerdeki hayvanât da kâmilen gasb olunmuştur."

"V. Kağızman’ın Arpaçay mıntıkasında 40 köyden ibâret olan Digor mıntıkasında 40 köy tahrib ve ahalisinin kısm-ı azamı itlâf edilmiştir. Bu mıntıkada yalnız sekiz köy kalmıştır."

"VI. Oltu sancağının Kusur Nahiyesi’yle Tavuskid (?) Kazasından 80000 hayvan gasb edilmiş ve 200 kişi itlâf edilmiştir."

"VII. Sarıkamış muharebâtımızın bidâyetinde Göle nahiyesinin … Muhakir Nurmin nâmındaki İslâm köylerinde katliam yapılmıştır. Bu köyler ahalisi toplattırılarak damlara doldurulup ateşle yakılmıştır. Köylerde elyevm yanmış cesetler mevcut olup bunlar Amerikalıların da dahil olacağı bir heyet tarafından kâriben teftiş edilecektir."

"VIII. 30 000 nüfuslu Çıldır Kazası’nda insan zayiâtı diğer kazalara nisbeten az ise de Ermeniler burada harb vergisi olarak halktan 1600 öküz, 80 inek, 2000 koyun, 2,5 milyon ruble almışlardır."

"IX. 30 000 nüfusu 100000’i mütecâviz hayvanâtı olan Akbaba Kazası’nın zâyiâtı diğer kazalara nispeten azdır.”

“Aras Nehrinin Şimal Ve Cenûbunda Iğdır Havalisinde Ermeniler Tarafından Harap Ve Ahâlisi Katliâm Edilen Karye İstatistiğinden Bazı Örnekler.” başlıklı haberden, çeşitli köylerde öldürülen erkek nüfus rakamları:

“Aras Nehrinin Şimal Ve Cenûbunda Iğdır Havalisinde Ermeniler Tarafından Harap Ve Ahâlisi Katliâm Edilen Karye İstatistiğinden Bazı Örnekler.”

        Köyler                  Hâne                    Erkek Nüfus
        Yukarı Katarlı          20                              40
        Aşağı Katarlı           15                              30
        Kutucuk         40                              180
        Kelahmet                20                              40
        Kızılkula               30                              120
        Mihanlı         30                              100
        Taşlıca                 40                              100
        Karahisar               15                              35
        Karakoyunlu             30                              150
        Hacılar                 70                              350
        Hakkı                   50                              200
        Hacıali Sultan          100                             500
        Patric                  50                              150
        Yukarı Akçakale 60                              180
        Aşağı Akçakale          100                             120
        Yukarı Kara köyü        60                              180
        Aşağı Kara köyü 70                              150
        Tayiş                   70                              150
        İbişik                  150                             450
        Kul Derviş              40                              120
        Teke                    150                             15000
        Ulucanlı                60                              300
        Akhamzalı               40                              200
        Karadağlı               60                              600
        Haratlu                 70                              500
        Sabuncu         200                             100
        Akbaş                   90                              450
        Arpet                   15                              60
        Akça Kışlak             120                             600
        Gök Gömüt               10                              60
        Yenice                  10                              90
        Çan Feryan              150                             170
        Aşur Afad                   60                          300
        Türleri                 50                              250
        Karaharat               150                             750
        Hamamlı         80                              40
        Büyük Güzeldere 70                              350
        Küçük Güzeldere 80                              506
        Şâyân                   30                              150
        Kurudere                30                              100
        Arapkirli               170                             750
        Hasanhan                100                             300
        Necipali                60                              150
        İmâret                  10                              200
        Karlıdağ                50                              550
        Pirni                   60                              200
        Maviş Köy               20                              50
        _______________________________________________________
        Toplam:         3055                                       26121
        SONUÇ