Cumhuriyet Halk Fırkası
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| CUMHURİYET HALK FIRKASI | |
|---|---|
 |
|
| Genel Başkanı | Mustafa Kemal Atatürk |
| Kuruluş tarihi | 9 Eylül 1923 |
| Kurucusu | Mustafa Kemal Atatürk |
| Siyasi görüşü | Kemalizm Milliyetçilik |
| Eski Genel Başkanları | Mustafa Kemal Atatürk |
| Yeraldığı Hükümetler | 1935'e kadar olan bütün hükümetler |
| Öncülü | Birinci Grup |
| Ardılı | Cumhuriyet Halk Partisi |
Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF), 9 Eylül 1923`te Mustafa Kemal (Atatürk) tarafından kurulmuş olan, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk siyasi partisidir. Parti 1923'te kurulmasının ardından cumhuriyeti ilan etmiş ve inkılapların gerçekleşmesini sağlamıştır. "Bu yüzden CHF devlet kuran partidir."
Başlangıçta adı "Halk Fırkası" olan parti 1924 yılındaki kurultayda adını "Cumhuriyet Halk Fırkası" olarak değiştirdi. 1927 yılında "Cumhuriyetçilik", "Halkçılık" ve "Milliyetçilik" ilkelerini tüzüğüne ekledi. 1931 yılındaki kurultayda daha önceki dört ilkeye "Devletçilik", "Devrimcilik" ve (o zamanki telaffuz şekliyle) "layıklık" ilkeleri de eklenerek ilkeler altıya çıkarıldı ve partinin adı "Cumhuriyet Halk Partisi" oldu.
Konu başlıkları |
[değiştir] Fırkanın kuruluşu
Cumhuriyet Halk Fırkası'nın kökleri aslında Sivas Kongresi'ne kadar dayanır. Sivas Kongresi'nide bütün ulusal cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmiştir.Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (ARMHC), TBMM açıldıktan sonra I.grubu meyadana getirmiş,bu I.grup 9 Eylül 1923'te Mustafa Kemal başkanlığında Halk Fırkası'nı oluşturmuştur.Bunu tarihsel bir akış içinde ele alırsak:
1919 Sivas Kongresi:Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti(ARMHC)
1920 TBMM'nin Açılması:ARMHC>>>>>>>>>I.Grup
1923 9 Eylül:I.Grup>>>>>>>>>>>>>>Halk Fırkası
16 Mart 1920'de İstanbul işgal edilip Meclisi Mebusan dağıtıldı. Ancak Türk Milleti Anadolu'da hem Kurtuluş Savaşı veriyor, hem yeni bir siyasi rejimi kuruyordu. 23 Nisan 1920'de Büyük Millet Meclisi açıldı. Birinci başkan Mustafa Kemal, ikinci başkan Celalettin Arif idi. İlk Bakanlar Kurulu: Mustafa Kemal (başvekil), Cami Bey (dahiliye), Celalettin Arif (Adliye), İsmail Fazıl (Nafia), Bekir Sami(Hariciye), Adnan Bey (Sıhhiye), Yusuf Kemal (İktisat), Fevzi Paşa (MilliSavunma), İsmet Paşa (Genelkurmay), Hakkı Behiç (Maliye), Rıza Nur (Maarif).
Türkiye'de Millet yazgısına kendisi el koymuştu.İstanbul'da ki padişah-halife halk nezdinde güven ve saygınlığını kaybetmişti.Ülkenin kaderi Ankara'da ki TBMM'nin elindeydi.TBMM iki gruptan oluşmaktaydı.Bir tarafta Meclis Başkanı Mustafa Kemal ve cumhuriyetçiler,diğer tarafta ise Halifeciler vardı.Cumhuriyetçiler I.Grup,hilafetçiler II.Grup adını aldılar.1920-1923 yılları arasında Türkiye TBMM hükümetleri ile idare edildi.Rejimin henüz adı konmamıştı ama bunun apaçık bir cumhuriyet olduğu biliniyordu.
1 Nisan 1921'deki İnönü zaferinden sonra mecliste gruplar birbirine girdi. Müdafaa-i Hukuk Grubu partileşmeye doğru gidiyordu. 10 Mayıs 1921 toplantısında Mustafa Kemal grup başkanı oldu. Aynı zamanda meclis başkanıydı. Selahaddin ve Hüseyin Beylerin önderliğinde 2.Grup ögrütleniyordu. Siyasi hareketler şekillenmeye başlamıştı. Temmuz 1922'de Rauf Orbay icra vekilleri heyeti başkanlığına seçildi. Basında ve muhalefette Mustafa Kemal'in partileşme tebebbüsleri bolşeviklikle suçlanmaktaydı. Oysa Mustafa Kemal şöyle diyerek partinin sınıfsal değil milli olduğunu söyleyecektir:
'Bu milletin siyasi fırkalardan çok canı yanmıştır..Halk fırkası dediğimiz zaman bunun içinde bir kısım değil, bütün millet dahildir.'
[değiştir] Halk Fırkası Doğuyor
8 Nisan 1923 seçimlerini Müdafaai Hukuk grubu kazandı. 9 Eylül'de 9 Umde esaslı halk nizamnamesi tüzüğü kabul edildi ki, bu fırkanın kuruluş tarihidir. Halk Fırkasının amacı, Türkiye'yi tam manasıyla asri bir devlet yapmak, hiçbir fert ve cemiyete imtiyaz tanımamaktır.
Mustafa Kemal Paşa 11 Eylül 1923'de İçişleri Bakanlığı'na dilekçe vererek Halk Fırkası'nı kurdu. Kurucular Refik Saydam, Celal Bayar, Sabit Sağıroğlu, Münir Hüsrev Göle, Cemil Uybadın, Kazım Hüsnü, Saffet Arıkan, Zülfü Bey'di. Genel Sekreter Recep Peker'di. 10 Kasım 1924'e kadar Halk Fırkası olan isim bu tarihte Cumhuriyet Halk Fırkası, Mayıs 1935'de 4. Kurultayda Cumhuriyet Halk Partisi olmuştur. Halk fırkası'nın kurulmasından sonraki en önemli olay 13 Ekim 1923'te yaşanmıştır.Zaferden sonra yeni bir devlet istikametinde olunduğu belliydi ancak yeni devletin başkenti henüz belli değildi.TBMM üyelerinin bir kısmı İstanbul'u başkent olarak düşünürken tam tersi fikir galip geldi ve Ankara 13 Ekim 1923 tarihinde başkent ilan edildi.Hemen ardından Mustafa Kemal Paşa başbakan Rauf Beyi istifa ettirerek yapay bir hükümet bunalımı çıkmasını sağladı,maksadı be şekilde anayasayı değiştirmek ve Cumhuriyet i ilan etmekti.Gazi,hükümet kurulamamasının bakanların TBMM'de tek tek seçilmesinden kaynaklandığını belirtti.Milletvekilleri de bu hususta birleştiler.Çünkü istifanın ardından bakanlar bir türlü seçilememekteydi.28 Ekim gecesi Çankaya köşkü'nde Mustafa Kemal Paşa anayasa değişikliği maddelerini İsmet Paşa'ya yazdırdı.Ertesi gün (29 Ekim 1923) konu Halk Fırkası Meclis Grubu'nda ve TBMM'de ayrı ayrı ele alındı.Tüm gün süren müzakerelerin ardından akşam saat 20.30'da Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun ilk maddesi Türkiye Devleti'nin şekl-i hükümeti cumhuriyettir şeklinde değiştirildi ve cumhuriyet resmen ilan edildi.Hemen ardından cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı ve Halk Fırkası Genel Başkanı-TBMM Başkanı-Ankara milletvekili Gazi Mustafa Kemal Paşa 158 üyenin oybirliği ile Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı seçildi.Cumhurbaşkanı M.Kemal paşa başbakanlığa İsmet Paşa'yı atadı ve İsmet Paşa 30 Ekim 1923 günü ilk cumhuriyet hükümetinin kurdu.Halk fırkası tarihinin en önemli görevini başarıyla yerine getirmişti.
Bir yıl sonra muhalefet 17 Kasım 1924'de TCF'yi, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kurdu. Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Ali Fuat, Hüseyin Avni, Cafer Tayyar, Refet, Bekir Sami, Hüseyin Cahit, Sabit fırka kurucularıdır.Çok geçmeden Mustafa Kemal Paşa'ya ve cumhuriyete karşı akımlar bu fırka etrafında yuvalanmaya başladı. 1925 yılında Doğu Anadolu'da Şeyh Sait İsyanı çıktı. 4 Mart'ta Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarıldı, isyanın elebaşları katledildi, bu arada 3 Haziran'da TCF kapıtıldı.
[değiştir] Bu dönemde yapılan reformlar
29 Ekim 1923 Cumhuriyet'in İlanı
3 Mart 1924 Hilafetin Kaldırılması ve Tevhid i Tedrisat Kanunu
8 Nisan 1924 Şeriye Mahkemelerinin İlgası
25 Kasım 1925 Şapka Gyilmesi Hakkında Kanun
30 Kasım 1925 Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması
26 Aralık 1925 Uluslararası Saat ve Takvim Kullanılamsı Hakkında Kanun
17 Şubat 1926 Türk Medeni Kanunu
15 Ekim 1927'deki II. Kurultay'a kadar CHF reformların çok büyük kısmını gerçekleştirdi.Tarihi II.Kurultay'da 15-20 Ekim arasında Gazi Mustafa Kemal Büyük Nutuk'u okudu. Tüzükte CHF'nin cumhuriyetçi, halkçı, milliyetçi siyasi bir cemiyet olduğu, fırkanın Umumi Reisinin fırkanın kurucusu olan Gazi Mustafa Kemal Hazretleri olduğu yazıldı.Ayrıca bu kurultayda CHP önderi Gazi Mustafa Kemal Nutkun sonunda cumhuriyeti Türk Gençliği'ne emanet ettiğini belirten Gençliğe Hitabe'yi okudu.
II.Kurultaydan sonra da inkılaplar sürdü.
1 Kasım 1928 Yeni Türk Harflerinin Kabulü
3 Nisan 1930 Belediye Seçimlerinde Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı
1 Nisan 1931 Ölçüler Kanunu
12 Nisan 1931 Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti'nin Kurulması
12 Temmuz 1932 Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin Kurulması
18 Kasım 1933 İstanbul Üniversitesi'nin Kurulması
21 Haziran 1934 Soyadı Kanunu
26 Kasım 1934 Lakap ve Ünvanların Kaldırıldığına Dair Kanun
3 Aralık 1934 Bazı Kisvelerin Giyilmeyeceğine Dair Kanun
5 Aralık 1934 Kadınlara Milletvekili Seçme ve Seçilme Hakkı
[değiştir] 1930'lar ve Partinin Devleti
1929 Dünya iktisadi Buhranının ardından Türkiye devletçi ekonomik kalkınma politikasına başvurdu.Önemli yatırımların devlet eliyle yapılması kararlaştırıldı.
1930 yılında Mustafa Kemal'in ülkenin tek parti ile idare edilmesinin neredeyse bir diktatörlük manzarası olduğunu Fethi Beye bildirmesi üzerine Fethi Bey 1930 yılı Ağustos ayı başında Serbest Cumhuriyet Fırkası'nı kurdu.SCF ekonomik alanda liberalizmi savunmaktaydı.İlk etapta CHF'den 15 milletvekili SCF'ye geçti.Fırka 1930 Ekim ayındaki Belediye Seçimleri için propaganda çalışmalarına başladı.5 Eylül 1930 günü İzmir'de büyük olaylar çıktı.Ekim ayında yapılan seçimlerde SCF bazı yörelerde seçimi kazanmayı başardı.Bu CHP tarafından çok ta hoş karşılanmadı.Aralık ayındaki Menemen Hadiseleri neticesinde SCF kendisini feshetti.
İkinci denemenin başarısız olması ve dünya siyasetinde işlerin buhrana doğru gitmesi CHF'nin tek parti olarak varlığını kökleştirdi.1931 yılından toplanan III.Kurultay'da tüzük yenilendi ve partinin ilk defa programı belirlendi.Bu kurultayda altıok partinin ana vasıfları olarak belirlendi.Ayrıca bu kurultayda sınıfsız toplum amacı dile getirilmiştir.Ayrıca CHF'ye bağlı dokuz alanda Halkevleri nin kurulmasına karar verilmiştir.CHF gitgide devletin kendisi oluyordu.
1934 yılında I.Beş Yıllık Sanayileşme Planı devreye sokuldu.En büyük ağırlık dokuma sektörüne verilmekteydi.Fabrikaların büyük bir kısmı Sovyet kredisi ve teknolojisi ile kuruluyordu. Demiryolları yapımına önem verilmekteydi. Yurt demir ağlarla örüldü. [1]
24 Kasım 1934'te TBMM Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa'ya Atatürk soyadı verildi.
1935 yılı Mayıs ayında toplanan CHF IV.Kurultay'ı Genel Başkan Kemal Atatürk'ün son kurultayı olması ve partinin bugünkü adına kavuşması açısından önemlidir.Bu kurultayda Cumhuriyet Halk Fırkası'nın adı Cumhuriyet Halk Partisi oldu.Parti ve devletin birliği bir defa daha dile getirildi.Bu süreç 13 Şubat 1937'de CHP'nin altıokunun anayasaya girmesiyle zirveye çıktı.
