Hurufilik
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Hurufilik (Hurufiyye, Arapça: حروفية). Adını Arapça'da harfler demek olan "huruf" kelimesinden alan; İran, Azerbaycan ve Türkiye'de 14. ve 15. yüzyıllarda etkin olan bir sufi tarikatı. Hurufiliği benimseyenlere "Hurufi" denir.
Konu başlıkları |
[değiştir] Doğuşu
Hurufi hareketinin kurucusu ve önderi Fazlullah Astrabadi veya Naimi (1339?-1394) İran'ın Astrabad kentinde doğmuş ve hayatının erken yaşlarında tasavvufa ilgi duymuştur. Hallac ve Rumi'den etkilenen Fazlullah 1370'lerde tüm Azerbaycan bölgesinde öğretisini yaymaya başlamış ve Tebriz'deyken Calayirid hanedanının önde gelen kişileri arasına girmiştir. Burada ana eseri "Cavidan el-Kebir"i yazmıştır. Daha sonra Nahcivan'da yöneticinin oğlu olan Miranşah tarafından idam edilmiştir. Hurufiler kovuşturmaya uğramış ve dağıtılmışlardır ancak tarikat farklı kılıklar altında popülerliğini korumaya devam etmiştir.
Fazlullah Hurufi Kur'an'ı Yahudi gizemciliği olan Kabalistik harf sistemiyle izah etmeye çalışır. Hurufilikte 7 rakamı anahtardır ve gerek Kur'an'daki Fatiha suresinin ayetleri, gerek imanın şartları gerekse de yüzdeki ana yedi nokta hep 7 rakamını işaret eder. Bu sebeple insan da hakikat için anahtardır.
Naimi'nin ölümünden sonra fikirleri Azerbaycan ve Türkiye'de taraftarlarınca sürdürülmüştür. Nesimi ve diğer Hurufi yazarlar tasavvufun mistik kavramlarını kabalistik harf yorumu metoduyla birleştirmişlerdir.
Nesimi'nin şiiriyle Hurufi fikirleri Niyazi, Fuzuli, Kani, Habibi, Hatai, I.İsmail, Ruşeni gibi kişileri, Türkiye'de Bektaşilik, İran'da Ehl-i Hak gibi tarikatların terminolojisi etkilemiştir.
[değiştir] Hurufi İnançları
Hurufilere göre Hz. Muhammed değil ondan sonra gelen Fazlullah son peygamberdir ve Tanrı her peygambere aşama aşama kendisini açmıştır. Her peygamber kendinden önce gelen peygamberlerin sırlarının anlamını çözmekte Fazlullah ise son peygamber olduğu için önceki peygamberlerin bildirdiklerinin anlamını çözecek anahtara sahiptir.
Hurufiler evrenin üç temel dönemi olduğu kabul ederler. Peygamberlik, İmamlık ve Tanrılık. Âdem ile başlayan ve Hz.Muhammed ile sona eren dönem peygamberlik, Hz.Ali ile başlayan ve onbirinci İmam Hasan Askeri ile biten dönem İmamlık dönemleridir. Fazlullah ile tanrılık dönemi başlamıştır ve tüm peygamberler Fazlullah'ı müjdelemişlerdir.
Hurufiliğe göre Tanrı'nın ilk tecellisi "Ses" ya da Kelam ile olduğundan sesin dış öğeleri ve bunların farklı kombinasyonları da kutsal nitelik taşır. Kutsal sesin öğeleri örneğin burun "elif" harfini, gözler "he" harfini, burnun iki yanı "lam" harflerini oluşturur. Böylelikle Hurufilere göre Tanrı, kendi ismi olan "Allah"ı insanın yüzüne nakşetmiş bulunmaktadır.
Kabala'da harflerin herbirinin sayısal değerinin oluşu ve Kutsal Metin'de sayısal değerlerin aranışı Hurufilerde de sözkonusudur.
İbadetler de harfler ile yorumlanır Hurufi inancında. Örneğin Hac, Fazlullah'ın öldürüldüğü yeri ziyaret, Şeytan taşlama Fazlullah'ı öldüren Timur'un oğlu Miranşah'ın Senceriye Kalesi'ni taşlamaktır.
[değiştir] Kaynakça
[değiştir] Hurufilik Üzerine
- F. Bayat, Hurufi Merkezleri ve Anadolu’da Hurufilik, Uluslar arası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi, Mersin, 23-27 Eylül, 2002.
- Abdülbâki Gölpınarlı (Hazırlayan), Hurûfilik Metinleri Kataloğu , XII. Dizi- Sa. 6a Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
- Abdülbaki Gölpınarlı, Bektaşilik-Hurufilik ve Fadl Allah'ın Öldürülmesine Düşürülen Üç Tarih İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1963.
- I. Mèlikoff, "Fazlullah d'Astarâbad et l'essor du Hucrufisme en Anatilie et en Roumèlie" Sur les traces du soufisme turc s.163-174 ("Fazlullah Esterâbâdi ve Hurûfiliğin Anadolu ve Rumeli'de yayılışı" Uyur İdik Uyardılar, İstanbul 1993
- Rıfkı Melul Meriç, HURUFİLİK, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Basılmamış Mezuniyet Tezi, Ankara, 1935.
- Mustafa Ünver, Hurufilik ve Kuran: Nesimi Örneği, Fecr Yayınları, 2003
