Lapis lazuli

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Lapis lazuli veya laciverttaşı, çok eski çağlardan beri mücevher olarak kullanılan bir taş türü. Koyu mavi renkte, yarışeffaf-opak niteliğinde, özellikle Antik Mısır'da Firavunlar tarafından çok önem verilmiş kıymetli bir taştır.

Lapis lazuri bir mineral değil, kayadır. Çünkü birkaç mineralden oluşmuştur. Gerçek bir mineral olabilmesi için sadece bir mineral türünü içermesi gerekirdi.

Konu başlıkları 1 İsminin Kökeni 2 Tanımı ve Özellikleri 3 Kaynaklar 4 Kullanımları 4.1 Kültürel ve Tarihi Kullanımları

[değiştir] İsminin Kökeni

İsmin ilk kısmı olan lapis, Latince kökenli bir kelimedir ve "taş" manasına gelir. İkinci kısım olan lazuli ise, Latince lazulum kelimesinin genitif hali'dir (-in hali). Lazulum kelimesi de zaten Arapça (el-)lazward kelimesinden türemiştir ki bu Arapça kelimenin kökeni de Farsça lazhward kelimesine dayanır. Aslında bir yerin ismi olan bu kelime zamanla taş ile ilgisi yüzünden mavi manasında kullanılmaya başlandı. İngilizce "gökmavisi" manasına gelen azure kelimeside buradan türemiştir. Bir bütün olarak incelenirse lapis lazuli mavinin taşı manasına gelir.

[değiştir] Tanımı ve Özellikleri

Lapis lazulinin ana bileşeni lazurittir (yaklaşık %25-40). Lazuritin kimyasal formülü (Na,Ca)₈(AlSiO₄)₆(S,SO₄,Cl)_1-2'dir. Lapis ayrıca kalsit (beyaz) ve pirit (sarı) de içerir. Ayrıca augit, diopsit, enstatit, mika, hauynit, hornblend ve nosean da içerebilir. Sertliği yaklaşık 5.0-5.5 arasındadır.

Lapis lazuli genelde kireçtaşlarının kontakt metamorfizmasıyla oluşur.

En güzel rengi, pirinç sarısı renginde pirit zerrecikleriyle hafifçe kaplanmış koyu bir mavidir. Beyaz kalsit damarlarının olmaması ve pirit kalıntılarının az olması lazımdır. Fazla kalsit veya pirit ihtiva eden taşlar diğerlerine oranla pek değerli değildir.

Genellikle rengi sayesinde tanınan lapis lazuli, HCl (hidroklorik asit) ile karşılaştığında H₂S gazı verir. Bu gazın kokusu çürümüş yumurtaya benzemektedir. Taştaki pirit varlığı çoğu zaman doğal lapis lazuliyi birçok lapis imitasyonundan ayırmak için önemlidir.

[değiştir] Kaynaklar

En saf ve kaliteli lapis lazuli Afganistan, Bedahşan'da beyaz mermer içinde damarlar ve mercekler halinde çıkarılır. Dünyadaki en eski madenlerden olan bu madenler antik zamanlarda firavunlara da lapis lazuli sağlardı.

Afganistan'daki maden yatakları dışında, lapis Şili, Ovalle'nin yakınındaki And dağları'nda da bulunmuştur. Burdan çıkarılan lapis lazuli lacivertten çok daha açık ve soluk bir mavi rengindedir. Daha önemsiz başka maden yatakları ise Rusya, Angola, Burma, Pakistan, ABD ve Kanada'da bulunur.

[değiştir] Kullanımları

Yüzyıllar boyunca lapis lazuli özellikle mücevher ve oymalarda sıklıkla kullanılmıştır. Bunların dışında mozaik, vazo, boncuk ve mücevher kutularında da kullanılmıştır.

[değiştir] Kültürel ve Tarihi Kullanımları

Antik zamanlarda lapis lazuli safir olarak bilinirdi ki bugün bu isim mavi korindon çeşitleri için kullanılmaktadır. Safir isminin kullanımını bazı antik yazarlarda ve metinlerde de görebiliyoruz.

Antik Mısır'da lapis lazuli tılsım ve süslerin yapımında sıklıkla kullanılırdı. Antik Mısır'ın dışında Asur ve Babilliler de özellikle mühürlerde lapis lazuliyi sıklıkla kullanmıştır. Mısır'daki M.Ö. 3000 yılından öncesine dayanan kazı alanlarında birçoğu lapis lazuliden yapılmış olan birçok takı bulunmuştur. Toz haline getirilmiş lapis Antik Mısırlı kadınlar tarafından göz farı olarak kullanılıyordu.

Fırat Nehrinin yakınında bulunan Ur'un Antik Sümer kraliyet mezarlarında lapis lazuliden yapılmış sayıları 6000'i aşan heykelcikler bulunmuştur. Bu eşyanın çoğunda kullanılan lapis lazuli Afganistan, Bedahşan'daki madenlerden çıkarılmıştı.

Romalılar ise lapisin güçlü bri afrodizyak olduğuna inanmıştır. Orta Çağ'da ise lapisin sağlığa faydalı bir etkisinin olduğu, ruhu ise hata, kıskançlık ve korkudan arındırdığına inanılırdı.