Lazca

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Lazca Lazuri
Konuşulduğu ülkeler:	Türkiye, Gürcistan
Konuşan kişi sayısı:	85.108 ^[1]
Sıralama:	{{{sıra}}}
Dil Grubu Sınıflandırma:	Güney Kafkas
Resmî Durum
Resmî dil olduğu ülkeler:	Lazca, Lazların anavatanlarını kapsayan Türkiye Cumhuriyeti ve Gürcistan'da resmi olarak tanınmamaktadır, resmi yazışmalarda kullanılması yasaktır.Ancak son yıllarda Gürcistan'da durum biraz değişmiştir,Lazca Tiflis Üniversitesi'nde iki bölümde seçmeli derstir.
Dili düzenleyen kurum:	Türkiye'de Lazca'yı araştıran resmi ya da gayrı resmi bir kurum bulunmamaktadır.Gürcistan'nda Uluslararası Kolkhi Kültür Merkezi vardır.Kurum merkezi Tiflis'tedir.
Dil Kodları
ISO 639-1	yok
ISO 639-2	eklenecek
SIL	lzz
Ayrıca bakınız: Dil – Dil aileleri

Lazca (Lazca: Lazuri nena, Gürcüce ჭანური), Türkiye'nin Doğu Karadeniz kıyı şeridinde Rize ilinin Pazar ilçesinde bulunan Melyat deresinden itibaren ve Gürcistan'ın Türkiye' ile paylaştığı Sarp köyüne dek yaşayan Laz halkı tarafından konuşulan ve eski Kolh dilinin devamı olduğu sanılan bir dildir.

[değiştir] Coğrafi dağılım

Laz halkının otokton olarak yaşadığı Hopa, Borçka (sadece 3 köyde), Arhavi, Ardeşen, Fındıklı (Viçe), Pazar ilçelerinin yanısıra 1877-78 Osmanlı -Rus savaşı (93 harbi) ertesinde göç edilen Marmara bölgesinde Akçakoca, Sapanca, Yalova, Karamürsel, Gölcük, Düzce, İzmit kentlerine bağlı bazı köylerde de konuşulmaktadır.

[değiştir] Dilbilimsel sınıflama

Lazca, Gürcüce, Megrelce ve Svanca ile birlikte Güneybatı Kafkas dil grubunun bir üyesidir. Bazı dil bilimciler birbirine çok yakın olanMegrelce ve Lazca'yı Zan dili olarak tanımlamaktadırlar. Tüm Kafkas dilleri gibi Lazca bol miktarda sessiz harfe (consonant) sahip olup, di-ğer Güney Kafkas dillerinde bulunmayan /f/ ve /h/ gibi sessizleri ve Hopa ve Borçka (Çhala) dialektinde kullanılan uvular (küçük dil) sessizi (consonat) /q/ harfini de barındırdığından ait olduğu dil ailesinin, consonant sayısı bakımımdan en zengin dilidir. Niko Marr (1910) ve Chikobava (1936), Bucaklişi (2000, Mjora I 48), Lazca’nın, Hopa (Hopa’da konuşulur), Viçe-Arhavi (Fındıklı ve Arhavi’de konuşulur) ve Pazar (Pazar ve Ardeşen’de konuşulur) olmak üzere üç dialektten oluştuğunu ileri sürmüşlerdir. Lazca özellikle büyük kentlere göçen genç nüfusun hızlı asimilasyonu sonucu ciddi bir yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Lazca bir fiil dilidir. Fiillerin başına konan 50`ye yakın fiil ön ek/ön takısı (prefix) vardır.Bazı fiil önekleri çok işlevli olmakla beraber bazılarının kullanım alanları oldukça azdır. Lazca`da; eylemin kendisi,eylemi yapan kişi eylemin kim yada kimler için yapıldığı,eylemin zamanı,başladığı yer (sağ,sol,üst,alt vs.) ve eylemin yönü tek bir fiil yapısı içinde ifade edilir. Fiil kökü hiç bir şekilde değişmez.Eylem, üstünde cereyan ettiği yerin şekline göre biçim almakta ve buna göre şekillenmektedir.

Aşağıda Gürcü ve Latin harfleriyle hazırlanan ve kolaylıkla öğrenebileceğiniz,birkaç Lazuri(Lazca) cümle.

Evet = Ho (ჰო)
Hayır = Va (ვა)
Ben = Ma (მა)
Sen = Si (სი)
Senin = Skani (სქანი)
Benim = Çkimi (ჩქიმი)
Merhaba = Gegeacginas/Xela do k’aobate (გეგაჯგინას / ხელა დო კაობათე)
İyi günler = Kai dğalepe (კაი დღალეფე)
İyi akşamlar = Kai serepe (კაი სერეფე)
Hoşgeldiniz = Kai moxt’it (კაი ბოხტით)
Teşekkürler = Mardi (მარდი)
Çok teşekkürler = Didi mardi (დიდი მარდი)
Nasılsın = Muç’ore (მუჭორე)
İyiyim = Kai vore (კაი ვორე)
Çok mutluyum= Dido xelebas vore (დიდო ხელაბას ვორე)
Allah iyilik versin = Ğormotik kaoba mekças (ღორმოთიქ კაობა მეკჩას)
Nerelisin? = Sonuri re? (სონური რე)
Trabzon = T’amt’ra (ტამტრა)
Londra = Londoni (ლონდოი)
Tiflis = Tbilisi (თბილისი)
İstanbul = Mpoli (მპოლი)
Zonguldak = Zongoli (ზონგოლი)
Türkiye = Turkona / Turketi (თურკონა / თურკეთა)
Almanya = Germaneti / Cermanya (გერმანეთა / ჯერმანΩა)
Abhazya = Saapxazo /Apxazeti (სააფხაზო / აფხაზეთა)
Yunanistan = Xorumona / Rumeti / Yunaneti (ხორუმონა / რუმეთა / Ωუნანეთა)
Erkek = Biç’i (ბიჭი)
Kız = Bozo (ბოზო)
Kitap = Supara (სუპარა)
Arkadaş = Megabre (მეგაბრე)
Aşk = Qoropa (ყოროფა)
Ne işi yapıyorsun? = Mu dulya ikim? (მუ დულΩა იქიფ?)
Lazca biliyor musun? = Lazuri gişkuni? (ლაზური გიჩქინი?)
Adın nedir ? = Skani coxo muren? (სქანი ჯოხო მურენ?)
Seni seviyorum = Ma si maoropen (მა სი მაოროფენ)
Sensiz ben ne yaparım = Uskaneli ma mu p’are (უსქანეილ მა მუ პარე)

[değiştir] Tarihçe

Yazılı geleneği olmamasına karşın, güçlü bir sözlü anlatım geleneğine sahip olan Lazca'nın ilk yazılı dökümanı, Rosen’in 1844 yılında yayınladığı “Über die Sprache der Lazen” dır. Ardından Adjarian’ın “Etude sur La Langue Laze (1899), N. Marr’ın gramer kitabı “Grammatika C’anskago Jazyka” (1910 Petersburg), Chikoabava’nın gramer analizi “C’anuris Grammat’ikuli Analizi (1936) gelmiştir. Bir Osmanlı aydını olan Faik Efendişi (||.Abdülhamit dönemi) Lazca'yı yazıya dökmeyi denemişse de çalışmaları engellenmiştir.İskenderi 3'itaşi adlı bolşevik Laz aydınsa Sohum'da ( Abhazya/Gürcistan)Mç'ita Murun3xi (Kızıl Yıldız) adlı bir dergi çıkarmış ve bu dergide Latin alfabesine dayalı bir sisteme dayanarak Lazca'yı yazıya dökmüştür. İlk Türkçe - Lazca sözlüğün yazarı İsmanil Avcı Bucaklişi Lazca konuşma dilinde 38 ve Dumezil’in transkripsiyonlarında 36 olarak gözüken harf sayısını 1984 yılında Fahri Lazoğlu’nun hazırladığı alfabe’de 35’e indirerek standartlaştırmıştır.

İsmail Bucaklişi ve Uzunhasanoğlu’nun yayınladığı ilk Türkçe-Lazca sözlüğün (1999), ardından Metin Erten (2000) ve Faruk Benli’ye (2004) ait diğerleri yayınlandıktan sonra, Yılmaz Avcı (2002) ve Goichi - Bucaklişi’nin Lazca dilbilgisi kitapları bu alandaki eksikliği kısmen gidermiştir.

[değiştir] Notlar

^ Eldeki tek resmi veri 1965 yılı nüfus sayımından kalma olup 26.067 kişi birinci dil 59.101 kişi ikinci dil olarak Lazca konuştuğunu bildirmiştir. Feurstein Marmara Bölgesindeki Laz köylerini de ekleyerek 1992 yılında yaptığı projeksiyonla 250.000 civarında Lazca konuşan nüfusun varlığını bildirmiştir.

[değiştir] Kaynakça

Özhan Öztürk. Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. 2. Cilt. Heyamola Yayıncılık. Istanbul. 2005. ISBN 975-6121-00-9.
Lazuri Nena - The Language of the Laz Silvia Kutscher'in İngilizce makalesi
M.Recai Özgün. Lazlar. Çiviyazıları Yayınları. İstanbul. 1996. ISBN 975-8086-06-5.
Goichi Kojima/İsmail Avcı Bucaklişi.Lazuri Grameri. Chiviyazıları Yayınları.İstanbul. 2003.ISBN 975-8663-55-0
Ali İhsan Aksamaz.Kafkasya'dan Kararadeniz'e Lazların Tarihsel Yolculuğu. Chiviyazıları Yayıncılık.İstanbul.1997.ISBN 975-8086-11-1