Musevilik'te Musa
Vikipedi, özgür ansiklopedi
düzenlenmesi gerekmektedir.
Bu madde Mayıs 2006 tarihinden beri etiketli olarak durmaktadır.
 |
|
|
| Musevi felsefesi |
|---|
| İnanç esasları • Seçilmişlik • Alaha |
| Tanrı • Kabala • Mesih • Kader |
| Kaşerut • Tevazu • Minyan • Tsedaka |
| Dini metinler |
| Tevrat/Tora • Tanah • Talmud • Zohar |
| Humaş • Sidur • Mişna Tora • Arba Turim |
| Şulhan Aruh • Tosefta • Mişna Berurah |
| Tanya • Midraş • Piyutim |
| Kutsal Şehirler |
| Kudüs • Safed • Hebron • Tiberia |
| Musevi Bayramları |
| Şabat • Roşaşana • Yom Kippur • Sukot |
| Simhat Tora • Hanuka • Asara BaTevet |
| Tu Bişvat • Purim • Pesah |
| Şavuot • 9 Av • Şaloş Regalim |
| Dini binalar |
| Tapınak • Sinagog • Mikve |
| Musevi Ayin sistemi |
| Musevi Ayinleri |
| Musevi dilleri |
| İbranice · Ladino · Yidiş |
| Aramice · Yahudi Arapçası |
Hz. Mûsâ (İbrânîce: Moşe Rabenu משה רבנו), Mûsevîlik dininin peygamberi.
Konu başlıkları |
[değiştir] Eski Ahit'te Mûsâ
[değiştir] Ailesi
Mûsevî inancına göre Mûsâ: MÖ. 1392 yılında Mısır’da doğdu. Annesi Levi ailesinden Yehoved, babası aynı aileden Keat oğlu Amram'dır.
Amram ile Yehoved’in ilk önce Miryam adında bir kızları olur. Bundan dört yıl kadar sonra Mûsâ’nın ağabeyi olan Hârûn (İbrânîce: Aaron) dünyâya gelir.
[değiştir] Doğumu ve Saraya Girişi
Hârûn’un doğmasından üç yıl sonra Mısır firavunu, Yahudilerin Mısır’da çoğaldıklarını ve güçlendiklerini görünce onları kontrol altına almak için üzerlerine angarya memurları koyar ve onları şehir inşaatlarında çalıştırmaya başlar. Bu şekilde de kontrol altında tutamayacağını anlayınca bu sefer de Mısır’daki ebelere "Bütün yeni doğacak İbrânî erkek çocukları öldürün ama kız çocuklarına dokunmayın" emrini verir. Mısırlı ebeler, bu emri yerine getirmekten korkarlar. Bu sefer de Firavun: "Bütün doğacak olan İbrânî çocuklar Nil nehrine atılacak" emrini verir. Bundan bir yıl kadar sonra Amram'la Yehoved’in bir erkek çocuğu olur. Onu Nil’e atmaya kıyamazlar ve sekiz günlük olunca usûlüne göre sünnet ederler. Üç ay kadar Mûsâ’ya baktıktan sonra daha fazla bakamayacaklarını anlarlar, bir sepet yaparlar bunu ziftle sıvayıp daha o zamanki ismi Mûsâ olmayıp bu isim daha sonra Firavun’un kızı Batya tarafından konulacak olan Mûsâ’yı içine koyarlar ve Nil’e bırakırlar.
Mûsâ’nın ablası ve henüz 6-7 yaşlarında olan Miryam (Meryem), sepetin ve kardeşinin âkibetini öğrenebilmek için sepeti tâkip eder. Sepet, Firavun’un sarayının bahçesine doğru süzülür. O sırada Firavun’un kızı Batya sepeti bulur, sünnetli olduğu için çocuğun İbrânî olduğunu hemen anlarsa da bu çocuğa acır ve onu himâye eder. Ancak çocuk, hiçbir süt anneden süt emmemektedir. Bunun üzerine Miryam, Batya'ya ona bir süt anne bulmayı teklif eder ve kendi annesini çağırır. Çocuk, kendi annesinin sütünü içince firavunun kızı Batya, çocuğu kendi annesine emzirmesi için verir. Çocuk iki yaşına geldiğinde annesi Mûsâ’yı firavunun kızına getirir. Firavunun kızı, çocuğa Mûsâ (İbrânîce: Moşe משה, Sudan çıkarttım) ismini koyar ve onu evlat edinir. Bu târihten sonra çocuk Mûsâ adıyla anılmaya başlanır. Mûsâ’nın anne ve babası tarafından konulmuş gerçek bir ismi olduğu kesindir. Çünkü Yahudi geleneklerine göre sekiz günlükken sünnet olan bir çocuğa mutlaka bir isim takılır. Ancak bu isim bilinmemektedir.
[değiştir] Saray Günleri ve Kaçış
Mûsâ, Firavun'un sarayında bir Mısır prensi gibi yetiştirilir, iyi bir eğitim alır ve bir takım imtiyazlara sâhip olur. Ancak ailesi ile kaldığı iki yıl içerisinde anne ve babasının verdiği eğitimle halkını, kökeni bilmekte ve kendini bir Mısırlıdan çok İbrânî olarak görmektedir.
Firavun, Mûsâ’yı sevmekle berâber çocuktaki bir takım hareketlerden ve ileride tahtına göz dikebileceğinden kuşkulanmaktadır. Danışmanlarının da verdiği tavsiyeyle çocuğu sınamaya karar verirler. Bir kabın içine bir parça som altın ve bir adet kor haline gelmiş kömür koyarak Mûsâ’ya uzatırlar. Böylelikle çocuğun altına olan zaafını kontrol edeceklerdir. Çocuk, önce altının parlaklığına ve câzibesine kapılıp elini altına doğru uzatırsa da daha sonra Cebrâil’in Mûsâ’nın elini tutar kor kömürü alıp ağzına atmasını sağlar. Bu yüzden Mûsâ, hayâtının sonuna kadar bir konuşma problemi yaşayacak, bâzı harfleri düzgün telaffuz edemeyecektir.
Bir gün Mûsâ bir İbrânîyle Mısırlı bir Kıptî’nin kavga ettiğini görür ve onları ayırmak için araya girer ve yanlışlıkla Mısırlıyı öldürür. Bir süre sonra yine kavga eden o İbrânî’yle bir başkasının arasını bulmak isteyince o adam: "Seni üzerimize kim hakem tâyin etti? Yoksa o Mısırlıyı öldürdüğün gibi beni de öldürecek misin?" deyince, Mûsâ olayın duyulduğunu ve yayıldığını anlar. Firavun da olayı duyar ve Mûsâ’nın idâmını ister. Mûsâ, bunun üzerine Mısır’dan kaçar.
[değiştir] Çöldeki Günler ve Evlenmesi
Mûsâ, Midyan (Medyan) şehrine giderek orada bulunan Midyan’ın Peygamberlerinden Yitro (Hz. Şuayb)'la tanışır. Yitro, ona iyi davranır ve Mûsâ’yı kızı Tsipora ile evlendirir. Bu evlilikten Mûsâ’nın iki çocuğu olur. Mûsâ, onlara Gerşom] ve Eliezer adlarını verir.
[değiştir] Tanrı ile Konuşması
Bu sırada Firavun ölmüş, yerine başka bir firavun geçmiştir. Bu firavun da İbrânîlere baskılarını arttırmıştır. Mûsâ ise kardeşlerinin acılarını hissetmektedir. Birgün Mûsâ dağda gezerken yanan, ancak duman çıkartmayan bir çalılık görür. O anda Tanrı’nın sesini duyar. Tanrı, ona Mısır’da acı çekmekte bulunan Yahudileri Mısır’dan çıkartma görevini verir. Mûsâ önceleri bu görevden kaçınır. Ancak Tanrı’nın emri olduğu için kabul eder.
Mûsâ Tanrı’ya küçükken yaşadığı olaydan dolayı konuşma problemi olduğunu, firavunu iknâ etmekte problemler yaşayacağını söyler. Tanrı bunun üzerine ağabeyi Hârûn’un ona yardımcı olacağını, Mûsâ’nın düşündüklerini Hârûn’un ağzından çıkacağını söyler.
Tanrı, ayrıca Mûsâ’yı bir takım mûcizelerle donatır. Bunlardan bir tânesi, yere atılınca yılana dönüşen ve tekrar eline aldığında eski hâline dönen Mûsâ’nın Âsâsı'dır. Diğeri ise Mûsâ elini göğsüne sokup çıkarttığında elini kar gibi bembeyaz ışıldatan, tekrar göğsüne sokup çıkarttığında normale döndüren mûcizedir.
Mûsâ, kayınpederi Yitro’dan Mısır’a gitmek için izin ister ve Yitro’dan Selâmetle git! yanıtını alınca karısı ve çocuklarını Midyan'da bırakıp Mısır’a doğru yola çıkar.
[değiştir] Firavun ve Mısır’dan çıkış
Musa ile Harun, birlikte Firavunun karşısına çıkarlar. Musa, Yahudilerin serbest bırakılması konusunda Firavunu ikna etmeye çalışır. Firavun: "Senin Tanrın kim ki onun sözünü dinleyip İsrail Halkını salayım? Tanrını tanımıyor, İsrail Halkını da salmıyorum" yanıtını verir. Bunun üzerine Musa, asasını yere atar asa yılana dönüşür. Firavun’un sihirbazları da ellerindeki ipleri yere atarlar, onlar da yılana dönüşür ve Musa’nın yılanı, diğer yılanları yutar. Firavun’un sihirbazları, bunun bir sihir olmadığını, mucize olduğunu söylerlerse de Firavun ikna olmaz. Yahudiler üzerindeki yükü daha da arttırıp Yahudiler ile Musa’nın arasını açma yoluna gider.
Bunun üzerine Tanrı, Mısır’ın üzerine on bela gönderir. Ancak her seferinde Firavun "Salacağım!" diye söz verip bela ortadan kalkınca vazgeçer. Bu belalar:
- Nil’in bütün sularının kana dönüşmesi
- Bütün Mısır’ı kurbağaların basması
- Şehri bitlerin basması
- Vahşi hayvanların istilası
- Mısırlılarda baş gösteren salgın hastalıklar
- Mısırlılarda çıkan çıbanlar
- Dolu yağması ve hayvanların telefi
- Çekirge istilası
- Her yerin zifîri karanlık olması ve insanların hareket edememesi.
- Mısırlıların bütün ilk doğanlarının ölmesi.
Bu son belada Firavun’un çocuğu da ölünce Firavun, İsrail Oğullarını salmaya karar verir. Yahudiler, o gece apar topar Mısır’ı terk ederler; öyle ki ekmeklerini bile mayalamaya fırsat bulamazlar. (Bakınız: Pesah).
İsrail Oğulları, Musa’nın rehberliğinde Vaad Edilmiş Topraklar'a girmek üzere yola çıkarlar. Kızıldeniz önlerine geldiklerinde pişman olan Firavun ve orduları arkalarından yetişir. O arada Musa, asasını Kızıldeniz’e vurur. Deniz yarılır ve Yahudiler aradan geçerek karşıya ulaşırlar. Mısır ordusu da peşlerinden gelirken Musa, asasını tekrar vurur ve Kızıl Deniz kapanır. Firavunun ordusu da Kızıldeniz’in sularında boğulur.
[değiştir] Çölde Kırk Yıl
Bundan sonra Yahudiler, çölde kırk yıl dolaşırlar. Bu süre boyunca Tanrı’nın gökten yağdırdığı Man ile beslenirler. Man, mûcizevi bir yiyecektir. İnanışa göre sabahları çiğ gibi yağan Man, toplanıp öğütüldüğünde meydana gelen undan yapılan ekmek, her yiyeceğin tadını almaktadır.
Bu arada Mûsâ'nın kayınpederi Yitro, karısı Tsipora ve iki çocuğu Gerşom ve Eliezer, Mûsâ’nın yanına geri dönerler. O güne kadar Mısır'dan çıkan tüm insanlarla bire bir konuşan, onların anlaşmazlıklarına hakemlik eden Mûsâ, kayınpederi Yitro’nun tavsiyesiyle halkını örgütler, onların başına liderler koyar. Böylece sorunların çözülmesini kolaylaştırır.
Mûsâ, Sînâ dağında Yahudîliğin esâsı olan 10 Emir’i alır. Ancak aşağıya inmesi gecikince halkdan bâzıları altın bir buzağı yapıp ona tapmak isterler. Bunun üzerine sinirlenen Mûsâ, 10 Emir tabletlerini kırar. Halkın pişmanlığı üzerine kısa bir zaman sonra tekrar 10 Emir tabletlerini Tanrı’dan alır. Altından bir Ahit Sandığı yapılır ve 10 Emir tabletleri bunun içine yerleştirilir. Ayrıca ibâdet etmek için seyyar bir çadır tapınak yapılır ve Yahudiler, kırk yıl boyunca çadır tapınak olan Mişkan’da ibâdet ederler ve orada kurban keserler.
Çölde geçen bu süre içerisinde Tanrı’dan yeni emir ve yasaklar gelir. Mûsevilik tam olarak şekillenmeye başlar. Çölde nüfus sayımı yapılır, kabîleler belirlenir ve Vaad Edilmiş Topraklar’da nerelere hangi kabîlenin yerleşecekleri kararlaştırılır.
Mûsâ, MÖ. 1272 yılında 120 yaşında Moab ovasında Eriha karşısında bulunan Nebo dağındaki Pisga tepesine çıkar. Oradan Vaad Edilmiş Topraklar’a son bir kez bakar ve ölür. Moab ülkesinde Bet-Peor nehrinde gömülür. Mezarının yeri bugün bilinmemektedir.
[değiştir] Kur'an'da Mûsâ
[değiştir] Ailesi
İslâm inancına göre Mûsâ Mısır’da doğdu [Saygınlığı belirtmek için TürkMüslümanlar, onu Hz. Mûsâ diye anarlar; Müslümanlar, bütün peygamberlerde olduğu gibi "Allah'ın selâmı üzerine olsun"un demek olan "aleyhis selâm" (a.s.)'ı da adın arkasına koyarlar (ar. عليه السلام)].
[değiştir] Doğumu ve Saraya Girişi
[değiştir] Saray Günleri ve Kaçış
[değiştir] Çöldeki Günler ve Evlenmesi
Allah, Musa'ya kırk gece vahy etmek üzere söz vermişti. Fakat o, vahyi almak için yalnız kaldığı sırada İsrail Oğulları, bir buzağıyı tanrı edindiler (2:51). Musa'ya indirilen Tevrat, doğru ve yanlışı, hakla bâtılı ayırmak için gönderilmişti (2:53). Musa, vahyi alıp kavmine döndüğü zaman "Ey kavmim! Şüphesiz siz, buzağıyı (tanrı) edinmekle kendinize kötülük ettiniz. Onun için Yaradanınıza tevbe edin de nefisleriniz(deki kötü duyguları) öldürün" şeklinde onlara seslenir (2:54). Ve Allah, bu günâhlarını af etti (4:153). Fakat İsrail Oğulları, Masa ve kardeşi Harun'un söylediklerin birçok kez uymadılar. Musa'ya Allah'ı gözleriyle görmedikçe ona inanmayacaklarını söylemiş ve cezaya çarptırılmışlardı (2:55). Onlara çöldeyken gökten inidirilen Manna ve Salvadan bıkarak yerin bitirdiği şeylerden Allah'ın onlara vermesini istediler ve bu şekilde isyan edince onlara aşağılık ve yoksulluk damgası vuruldu ve O'nun gazabına uğradılar; bu ve buna benzer cezâlar, onlara isyan ve taşkınlıklarından dolayı verildi (2:60).
Kur'an'ın ikinci bölümü olan Bakara Suresi (ar. بَقَرة), İsrail Oğullarının çöldeki çilelerinden bazı olayları nakleder. Bunlardan biri, İsrail Oğullarına Masa'nın bir sığır kesmesini emretmesiyle ilgilidir. Burada birçok kez anlamamazlıktan gelip sorduktan sonra en sonunda buzağayı kestikleri bildirilir ama, az kalsın kesmeyeceklerdi (2:67-71).
Çöldeki yıllarda Musa (a.s.), Allah'ın emrettiği şekilde kavmini sınadı. Bu sınavlardan birisi de çöl yakınlarındaki bir kentteki zâlim halkı yenip oraya yerleşmeleriydi. Fakat onların çoğu, oradaki halk kenti terk etmedikçe oraya girmeyeceklerini, Musa'nın Rabbiyle oraya girip onları kovmalarını söylediler. Musa (a.s.) da Hârûn (a.s.)'dan başkasına hâkim olamadığını ve onlarla "yoldan çıkmış bu toplumun arasını ayır"masını dua etti (5:20, 22, 24-25).
[değiştir] Allah'la Konuşması
Kur'an'da anlatıldığı üzere Allah, gerçekten Mûsâ'yla konuşur (4:164).
[değiştir] Firavun ve Mısır’dan çıkış
Bu belâlar:
- Nil’in bütün sularının kana dönüşmesi
- Bütün Mısır’ı kurbağaların basması
- Şehri bitlerin basması
- Vahşi hayvanların istilâsı
- Mısırlılarda baş gösteren salgın hastalıklar
- Mısırlılarda çıkan çıbanlar
- Dolu yağması ve hayvanların telefi
- Çekirge istilâsı
- Her yerin zifîri karanlık olması ve insanların hareket edememesi.
Not:İlk doğanların ölümü Kuran'ı Kerim'de geçmez. Ayrıntılı bilgi için Araf suresi 130. ayetten sonrasını inceleyin
[değiştir] Çölde Kırk Yıl
Mûsâ, Sînâ dağında Yahudîliğin esâsı olan 10 Emir’i alır.
