Ubıhça

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Ubıhça veya Ubıh dili (Adıgece: "Vıbıh", Rusça: "Ubıh"), Kuzeybatı Kafkas ya da Abhaz-Adıge dillerinden biridir. Ekim 1992'den beri ölü dillerden sayılmaktadır. 'Vıbıh' sözcüğü, Adıgece "Vıb Irmağı aşağısında oturanlar" anlamına gelen "Vıbıyıh" ("Uıbıyıx"-"Убыих") deyiminden gelmiş olmalıdır. Vıbıh dili 'Ubih',"Ibıh" ya da "Vubıh" ya da "Wubıh" biçimlerinde de yazılmaktadır.

Vıbıh dili, 1864'te Vıbıhların diğer Adıge toplulukları ile birlikte Türkiye'ye sürülmelerinden önce, Çerkesya'nın Karadeniz kıyısında, kuzeyde Şahe (Şex-Шэх) Irmağından güneyde Adler'e değin uzanan bir alanda yayılmış olan ve Adıgecenin Şapsığ-Hak'uç (Хьак1уцу) lehçesinde konuşan Vıbıhlar içinden küçük bir kesim, Fransız Lullié'ye göre, 1846'da sadece 1-2 köy halkı tarafından konuşulmaktaydı (1).Lavrov'a göre de,Vıbıhların bir bölümü,Vıbıhça dışında,Adıge ve Ciget dilini de benimsemişti (2).
Bu arada Vıbıhların "Abadzeh" lehçesinde Adıgeceyi konuştukları iddiası da yanlış bir algılama sonucudur,karşılaştırma:Vıbıh-Şapsığ "k'ank'e"-"k'ak'e", Abadzeh "ç'enç'e" (yumurta);Vıbıh-Şapsığ-"ketı",Abadzeh -"çetı" (tavuk);Vıbıh-Şapsığ -"ç'ale",Abadzeh -"ale" (çocuk),Vıbıh-Hak'uç- "çı",Şapsığ-"şı",Abadzeh-"şı" (at),vb.Ayrıca Karadeniz kıyısında yan yana oturan Vıbıh,Hak'uç ve Şapsığlar ile daha doğuda,iç kısımda oturan Abadzehler arasında geçilmesi zor sıradağlar engeli bulunuyordu.1864'te Osmanlı Türkiyesi'ne yapılan göçler sonucu,Vıbıhların bir bölümü,diğer Adıgelerle birlikte,Kuzey Anadolu ve Balkan topraklarına yerleştirildi.Vıbıh ve diğer Adıgelerden boşaltılan yerler ise,gerilla tipi direnişlerin temizlenmesinden,yani 1880 yılından sonra Rus yerleşimine tahsis edildi (3).
Balkanlar'a yerleştirilen Vıbıhların tamamı ,1878 Berlin Antlaşması gereğince,diğer Çerkeslerle birlikte,Osmanlı Asyası ve Afrikası topraklarına transfer edildiler.Vıbıh dilini konuşmakta olan küçük kalıntı gruplar da Sapanca'nın Kırkpınar,Maşukiye ve Yanık köyleri ile Manyas'ın Hacı Yakup ve Hacı Osman köylerine yerleştiler.Hacı Osman köyünden olup Vıbıh dilini konuşan son birey olarak kabul edilen Tevfik Esenç'in 8 Ekim 1992'de ölmesiyle de,Vıbıh dili ölü diller arasına alındı.1864'te Orta Laba Irmağı soluna yerleştirilen Vıbıhların çoğu,daha sonraları Türkiye'ye göç etmişler,böyece Kafkasya'da bir Vıbıh yerleşimi kalmamış,Kafkasya'da kalan Vıbıh kalıntıları ise,oralardaki Adıge ve Şapsığlara karışmışlardır.
Vıbıhlar,kendilerine "Peh'ı" ("Пэхы"-Pexı-Kıyılı) ya da (T'ah'e-"Tvaxe"-"Т1ахэ"- /tʷaχə/) adını veriyor,dillerine de,"Karadeniz kıyısında oturanların dili anlamında" "Pexıbze" ya da "T'ah'ebze" diyorlardı."Bze",Vıbıh ve Adıge dillerinde "dil,lisan" demektir.Vıbıh dili üzerine A.Dirr,Fransız Georges Dumézil,Macar J.Mészaros,Norveçli Hans Vogt ve Türkiye'den de Sumru Özsoy gibi akademisyenler çalışmalarda bulunmuşlardır (4).Vıbıh dilinin Abhaz-Adıge dil grupu içindeki konumu halen araştırılmaktadır (5).

Kaynaklar:

1.Prof.Dr.Sumru Özsoy,Nart dergisi,50.sayı eki,Ankara,2006,s.44.

2.L.İ.Lavrov,Vubıkhlar Hakkında Etnografik Bir Araştırma,Kafkasya Gerçeği Der.,sayı 8,Samsun,1992,s.47.

3.Jineps gazetesi,Eylül 2006 Ek-1,Şubat 2007.

4.Nart dergisi,sayı 50 eki.

5.Dr.Vuçujıko Zek'oğ,Marje dergisi,tantım sayısı,s.37-38;Nart dergisi,sayı 8,s.13.